“Presidenti nga asgjëkundi”

Jakov Milatoviç, presidenti i ri i zgjedhur i Malit të Zi, ka jetuar gjithë jetën e tij të ndërgjegjshme nën presidencën ose kryeministër të paraardhësit të tij në detyrë, Milo Gjukanoviç. Ai ishte vetëm katër vjeç kur Milo, siç njihet zakonisht në vend, u bë kryeministër i Republikës Socialiste të Malit të Zi, e cila atëherë ishte pjesë e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë.

Milo vazhdoi të udhëheqë Malin e Zi brenda Republikës Federale të Jugosllavisë, pastaj brenda shtetit të përbashkët të Serbisë dhe Malit të Zi, dhe më vonë brenda Malit të Zi të pavarur pas shkëputjes së tij nga Serbia.

Por ndërkohë që Milo qeveriste, po lundronte për pavarësinë dhe po përballej me skandale të ndryshme korrupsioni, Milatoviç u rrit, studioi në Perëndim, u kthye në shtëpi dhe – në befasi për të gjithë të përfshirët – mundi politikanin veteran.

Gjukanoviç pranoi dhe i uroi sukses Milatoviç-it, por nuk ka dyshim se ai planifikon të kthehet.

Gazeta e pavarur iStories kohët e fundit hodhi një vështrim prapa në ngjarjet që çuan në momentin aktual politik të Malit të Zi.

Një burrë me shumë fytyra

Karriera politike e Milo Gjukanoviç-it filloi para se të mbaronte shkollën e mesme, kur ai iu bashkua Lidhjes së Komunistëve të Malit të Zi si 17-vjeçar në vitin 1979.

Pas mbarimit të universitetit, lideri aspirues u rreshtua me Slobodan Millosheviç-in dhe Momir Bulatoviç-in, i cili më vonë u bë presidenti i parë i Malit të Zi.

Në vitin 1991, Lidhja e Komunistëve u shpërbë dhe Bulatoviç dhe Gjukanoviç themeluan Partinë Demokratike të Socialistëve (DPS), e cila do të sundonte vendin për 30 vitet e ardhshme.

Në fund të vitit ’90, Bulatoviç u zgjodh president dhe Milo u bë kryeministër në vitin 1991.

Megjithatë, në praktikë, ishte Milo ai që ushtroi pushtetin.

Në vitin 1997, Milo u bë zyrtarisht lideri më i lartë i vendit, duke mposhtur Bulatoviç-in në zgjedhjet presidenciale të atij viti.

Për dy vjet pas kësaj, Bulatoviç shërbeu si kryeministër, por në vitin 2000, pas rrëzimit të Millosheviç-it, Bulatoviç dha dorëheqjen.

Me përjashtime të shkurtra, Milo Gjukanoviç vazhdoi të sundojë Malin e Zi deri në vitin 2023, dhe madje edhe kur ai nuk po zinte zyrtarisht postet kryesore, partia e tij, DPS-ja, mbajti pushtetin.

Gjatë Luftërave Jugosllave, Milo dhe Bullatoviç e mbështetën Millosheviç-in.

Në vitin 1991, kryeministri i atëhershëm Gjukanoviç dërgoi militantë malazezë për të rrethuar qytetin kufitar kroat të Dubrovnik-ut me Ushtrinë Popullore Jugosllave në një përpjekje për ta aneksuar atë në Mal të Zi.

Sulmi rezultoi në vdekjen e 92 civilëve dhe dëmtoi 563 ndërtesa historike.

Mali i Zi gjithashtu mbështeti Jugosllavinë në Luftën e Bosnjës.

Asokohe, sanksionet e OKB-së të vendosura kundër Jugosllavisë në vitin 1991 kishin filluar të hynin në fuqi.

Për të mbështetur ekonominë e vendit, qeveria e Gjukanoviç-it filloi trafikimin e paligjshëm të cigareve në Itali në nivel shtetëror; trafikantët transportonin mallra të kërkuara përsëri në Mal të Zi.

Vlera e tregtisë së paligjshme të cigareve shpejt arriti në miliarda dollarë në vit.

Një pjesë e parave shkuan në buxhetin e shtetit, ndërsa një pjesë u vendosën në xhepat e zyrtarëve të shtetit.

Francesco Forgione, një ish-deputet i parlamentit italian që drejtoi Komisionin Antimafia të këtij organi nga viti 2006 deri në 2008, ka pohuar se imuniteti presidencial është arsyeja e vetme që Gjukanoviç ka arritur të shmangë ndjekjen penale.

Milo i ndërpreu marrëdhëniet me Millosheviç-in përpara se ta bënte Bulatoviç.

Pas humbjes së Jugosllavisë në Bosnjë dhe nënshkrimit të Marrëveshjes së Dejtonit në fillim të vitit 1996, Milo njoftoi se “bashkimi i pathyeshëm i Malit të Zi me Serbinë” do të zëvendësohej nga një politikë e pavarësisë malazeze dhe lidhje të forta me Perëndimin.

Perëndimi e shihte Gjukanoviç-in si kundërpeshë ndaj Millosheviç-it.

Zgjedhjet e vitit 1997 u shënuan nga skandale dhe akuza për mashtrim, por SHBA-të e njohën menjëherë fitoren e Gjukanoviç-it dhe i dërguari special i presidentit amerikan Bill Clinton në Ballkan, Robert Gelbard, e uroi atë.

Gelbard më vonë do të fliste shumë për Milo-n, duke vlerësuar kontributin e tij në krijimin e Malit të Zi të pavarur dhe demokracinë e tij.

Në vitin 1999, kur NATO kreu Operacionin Forcat Aleate në një përpjekje për ta bërë Beogradin të braktiste luftën e tij në Kosovë, Gjukanoviç arriti shpejt një marrëveshje me Bill Clinton dhe presidentin francez Zhak Shirak.

Si rezultat, Mali i Zi u kursye kryesisht nga bombardimet.

Qeveria e Serbisë e konsideroi marrëveshjen tradhtare, një hap të hershëm në ndarjen e republikave dhe zhvillimin e një Mali të Zi të pavarur.

Në vitin 2000, Mali i Zi ndaloi përdorimin e dinarit jugosllav si monedhë dhe e zëvendësoi atë me markën gjermane, e ndjekur nga euro në vitin 2002.

Po atë vit, Milo Gjukanoviç u kërkoi falje kroatëve për pjesëmarrjen e Malit të Zi në rrethimin e Dubrovnik-ut.

Përmbysja e Millosheviç-it nuk e ndryshoi vendimin e Milo-s për t’i dhënë fund bashkimit të Malit të Zi me Serbinë.

Ndarja u finalizua në vitin 2006, kur 55.5 përqind e malazezëve votuan për pavarësinë.

Shumica e serbëve etnikë kundërshtuan tërheqjen, por votat e tyre ishin më të mëdha se ato të pakicave kombëtare si shqiptarët dhe boshnjakët.

Kishte zëra për 19 mijë fletë votimi të mbushura, por qeveria e Gjukanoviç refuzoi të bënte një rinumërim manual. Më 21 maj 2006, Mali i Zi u bë shtet i pavarur.

Në vitin 2007, vendi ratifikoi një kushtetutë të re, duke u bërë një republikë parlamentare në të cilën kryeministri luan rolin kryesor.

Një vit më pas, Milo Gjukanoviç u bë edhe një herë kryeministër.

Duke lobuar për një Mal të Zi të pavarur, Gjukanoviç u bëri thirrje vendeve perëndimore dhe Vladimir Putinit (Rusia dhe Mali i Zi nuk ishin bërë ende nga partnerë në armiq) – dhe gjeti mbështetje nga të dy.

Gjukanoviç dhe Putin u takuan disa herë, duke përfshirë kur Gjukanoviç bëri një vizitë private në Rusi në vitin 2004.

Putin premtoi se do ta mbështeste Malin e Zi në çdo mënyrë të mundshme nëse ai ndahej nga Serbia, dhe Rusia ishte një nga vendet e para të mëdha që njohu rezultatet e referendumit të pavarësisë.

Investimet ruse, duke përfshirë ato të bëra nga kompania e aluminit Rusal në një fabrikë alumini në Podgoricë, e ndihmuan Malin e Zi ta kalonte ndarjen relativisht pa dhimbje.

Rusët u bënë blerësit më të mëdhenj të huaj të pasurive të paluajtshme në vend; sot, një e treta e të gjithë jahteve të regjistruar atje kanë pronarë rusë.

Por me kalimin e kohës, Milo u duk se e kuptoi se bastet për Putin-in, si bastet për Millosheviç-in para tij, kishin qenë një gabim.

Në vitin 2012, ndërsa shërbente si kryeministër i vendit, ai njoftoi se qëllimi numër një i vendit ishte anëtarësimi në NATO.

Mali i Zi kishte filluar përgatitjet për anëtarësimin në NATO menjëherë pasi u bë i pavarur, por tani procesi mori një vrull të ri.

Në të njëjtën kohë, problemet rrënuan investimin kryesor të Rusisë në tregun malazez pasi Rusal nuk ishte në gjendje të pastronte financat e uzinës në Podgoricë.

Miqësia e dy vendeve përfundoi përfundimisht në vitin 2014, pas aneksimit rus të Krimesë.

Ndërsa Rusia i ishte referuar më parë politikës së jashtme të Malit të Zi si “e ekuilibruar”, udhëheqësit e saj tani filluan të akuzojnë Milo për dështimin për të marrë në konsideratë vullnetin e popullit të tij dhe për “shkelje” ndaj NATO-s.

Mosmarrëveshja arriti kulmin me akuzat për një përpjekje për grusht shteti që supozohej se ishte planifikuar me mbështetjen e forcave të inteligjencës ruse dhe serbe me qëllim të vrasjes së Gjukanoviç-it dhe parandalimit të hyrjes së Malit të Zi në NATO.

Parandalimi i supozuar i përpjekjes u njoftua në vitin 2016 përpara zgjedhjeve parlamentare të atij viti dhe rreth 20 persona u arrestuan në lidhje me komplotin e pretenduar.

Deri më sot, është e paqartë se deri në çfarë mase pretendimet ishin të vërteta.

Në çdo rast, Mali i Zi shumë shpejt nënshkroi protokollin e anëtarësimit në NATO dhe në vitin 2017 u bë zyrtarisht anëtar i aleancës.

Fyerja e ndjenjave të besimtarëve

Në fund të dhjetorit 2019, me iniciativën e DPS-së, parlamenti i Malit të Zi miratoi një ligj që goditi shoqërinë malazeze si një bombë.

I titulluar “Për lirinë e fesë”, legjislacioni i dha një pjesë të pronës së Kishës Ortodokse Serbe – Kishës Ortodokse Malazeze të pa njohur kanonikisht, e cila u krijua në vitin 1993.

Kisha Ortodokse Serbe në fakt humbi të drejtën për të gjitha ndërtesat e saj që ishin e ndërtuar para vitit 1918 (kur Mbretëria e Malit të Zi u shfuqizua dhe u bë pjesë e Mbretërisë së Serbisë).

Në një vend ku pothuajse gjysma e popullsisë identifikohet si serbe dhe i përket Kishës Ortodokse Serbe, në vend të asaj shumë më të vogël jokanonike malazeze, ligji ishte vetëvrasje politike.

Ajo ndezi një valë mitingjesh dhe bllokimesh, dhe pavarësisht kufizimeve pandemike, protestat vazhduan deri në zgjedhjet parlamentare në gusht 2020.

Pikërisht në ato zgjedhje partitë më të vogla që kundërshtuan Milo-n dhe DPS-nç arritën më në fund të krijonin një koalicion dhe të merrnin pushtetin, duke e vënë Gjukanoviç-in në opozitë për herë të parë.

Por kjo qeveri nuk zgjati shumë. Në prill të vitit 2022, mosmarrëveshjet midis ligjvënësve, përfshirë kundërshtarët e Gjukanoviçit, arritën në ethe dhe një votë mosbesimi çoi në kolapsin e koalicionit.

Kryeministri Zdravko Krivokapiç, i cili kryesonte qeverinë, tani mbahet mend për pak më shumë se si personi që ftoi presidentin e ardhshëm Jakov Milatoviç t’i bashkohej qeverisë si ministër i ekonomisë.

Kryeministri që zëvendësoi Krivokapiç-in, Dritan Abazoviç, ndryshoi ligjin dhe nënshkroi atë që u quajt Marrëveshja Themelore me Kishën Ortodokse Serbe.

Mosmarrëveshja u zgjidh, por koalicioni që kundërshtoi Milo u rrënua përsëri nga grindjet e brendshme dhe në gusht, deputetët miratuan përsëri një mocion mosbesimi.

Gjukanoviç mbeti president gjatë gjithë kësaj periudhe, por ai e pagoi shtrenjtë sulmin ndaj kishës: parlamenti i vendit iu përgjigj duke miratuar një ligj të ri që ngushtonte shumë kompetencat e presidentit.

Megjithëse fillimisht ai vuri veton ndaj ndryshimit, Gjukanoviç u detyrua përfundimisht ta nënshkruajë atë në ligj, megjithëse me rezervën se “askush nuk do ta zbatojë këtë ligj, sepse është antikushtetues”.

Ligji ka qenë në harresë që atëherë: Mali i Zi e gjen veten të paaftë për të krijuar një Gjykatë Kushtetuese.

Në prag të zgjedhjeve presidenciale, ligjvënësit arritën të zgjidhnin tre gjyqtarë, por ata nuk kanë mundur të konfirmojnë as edhe një të vetëm.

Bashkimi Evropian paralajmëroi se derisa gjykata të funksionojë përsëri, Mali i Zi nuk do të mund të afrohet më pranë BE-së.

Një kalë i errët

Për Jakov Milatoviç-in, pranimi në BE nuk është vetëm një pikë e rendit të ditës; është thelbi i platformës së tij.

Përveç kësaj, megjithatë, dihet relativisht pak për të; vetëm pak muaj më parë, në fund të fundit, ai nuk po planifikonte fare të kandidonte për president.

Milatoviç është 36 vjeç. Ashtu si Milo, ai studioi Ekonomi në universitet përpara se të fitonte një bursë që i lejoi të vazhdonte shkollimin në SHBA, Romë dhe Oxford.

Më pas ai vazhdoi të punojë në banka: fillimisht në Mal të Zi, më pas në Frankfurt, ku u fokusua në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore si analist i riskut.

Prej aty, ai mori një punë në Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, para emërimit të tij si ministër i ekonomisë së Malit të Zi në qeverinë e parë të formuar pa Gjukanoviq dhe DPS.

Milatoviç dhe ministri i atëhershëm i Financave Milojko Spajiç u bënë të njohur për programin e tyre “Evropa tani!”, që u bë edhe emri i partisë së udhëhequr nga Milatoviç.

Programi arriti të rrisë pagën minimale të vendit nga 270 euro (295 dollarë) në 450 euro (273 dollarë) në muaj.

Punonjësit e shtetit festuan ndryshimin, ndërsa biznesmenët e konsideruan Milatoviç-in një populist, të aftë vetëm për të nxitur inflacionin.

Ishte Spajiç – një filander kozmopolit popullor në media – ai që ishte planifikuar të kandidonte për president në ofertën e partisë së re.

Një ditë para se të hapej regjistrimi për kandidatët, ai u zbulua se kishte shtetësi të dyfishtë me Serbinë dhe u detyrua të tërhiqej nga gara. Vendin e tij e zuri Milatoviç.

Në fillim askush nuk e mori seriozisht politikanin e ri.

Vëzhguesit parashikuan se në raundin e dytë të votimit, Milo do të përballej me politikanin pro-serb Andrija Mandiç, një mbështetës prej kohësh i Vladimir Putin-it.

Megjithatë, në fund të fundit, platforma e paqartë e politikave të Mandiç-it nuk arriti t’i tërheqë as serbët me orientim evropian, as ata me prirje nacionaliste.

Në raundin e parë më 19 mars, Mandiç mori vetëm 19 për qind të votave, duke lënë Gjukanoviç (35.4 për qind) dhe Milatoviç (28.9 për qind) të përballen në raundin e dytë.

Milatoviç kishte ofruar pak propozime specifike, por ai premtoi të vazhdojë rrugën e vendit drejt integrimit evropian, të përmirësojë marrëdhëniet e tij me Serbinë dhe të luftojë korrupsionin – një temë e ndjeshme për Milo-n.

Përparimi i Milatoviç-it vetëm në raundin e dytë ishte një sensacion, por suksesi i tij nuk mbaroi me kaq.

I panjohuri i ri politik doli të ishte kundërshtari më i rrezikshëm i mundshëm për Milo-n.

Pas 30 vitesh nën sundimin e Gjukanoviç-it, skandaleve dhe korrupsionit të tij, malazezët ishin të etur për një ndryshim.

Kandidati i vetëm që veterani mund të kishte shpresuar të mposhtte në një garë tek-për-tek, do të kishte qenë dikush toksik dhe i prekshëm ndaj sulmeve të reklamave.

Në vend të kësaj, megjithatë, ai po përballej me dikë me shumë pak sfond të dukshëm politik.

Milatoviç-i nuk ishte përballur me akuza për korrupsion, nuk ishte përfshirë në asnjë skandal dhe nuk kishte histori të deklaratave të guximshme politike që mund të largonin votuesit.

Rezultati është se edhe tani, relativisht pak dihet për pikëpamjet e tij politike, qëndrimin e tij ndaj luftës në Ukrainë dhe vlerësimin e tij për veprimet e Rusisë atje dhe sanksionet kundër saj.

Ndihmoi gjithashtu që Milatoviç-i u miratua nga të gjithë kandidatët e tjerë që nuk arritën të kalojnë në raundin e dytë të votimit, duke përfshirë Andrija Mandiç.

Është e paqartë nëse Milatoviç i ka premtuar atij diçka në këmbim.

Në llogaritjen përfundimtare, më 2 prill, fitorja e Milatoviç-it ishte vendimtare: ai mori rreth 60 për qind të votave ndaj 40 për qind të Gjukanoviç-it.

Pritja ende vazhdon

Tani që Milatoviç është në detyrë, votuesit e tij presin të shohin se çfarë zgjedhjesh do të bëjë.

Për momentin, shumica e malazezëve duken të kënaqur, por pjesa e vështirë e punës së presidentit të ri sapo ka filluar.

Përpjekja e Milatoviç-it për ta futur Malin e Zi në BE në vitet e ardhshme e ka bërë atë popullor në mesin e diplomatëve dhe gazetarëve perëndimorë, dhe serbët pro-evropianë gjithashtu kanë pikëpamje pozitive për të.

Por mbështetja për të nuk mbaron këtu: në prag të zgjedhjeve, Milatoviç u mbështet nga lideri i Partisë Radikale Serbe Vojislav Sheshelj, i cili u dënua për krime lufte nga Gjykata Penale Ndërkombëtare në Hagë në vitin 2018.

Edhe zonat me përqendrim të lartë të serbëve etnikë që kundërshtuan tërheqjen e Malit të Zi nga bashkimi i tij me Serbinë në vitin 2006, votuan për Milatoviç-in në një numër të madh.

Edhe sot, shumë serbë e konsiderojnë pavarësinë e Malit të Zi si një projekt personal të Milo Gjukanoviç-it dhe e fajësojnë atë për shkatërrimin e “Botës Serbe” për hir të interesave të tij.

Ata e shohin fitoren e Milatoviç-it, një serb etnik, si një shans për ta kthyer Malin e Zi “në portin e tij të lindjes”.

Është simbolike që banorët e Podgoricës e festuan fitoren e Milatoviç-it me dy flamuj: atë serb dhe atë malazez.

Udhëheqësit e parë që e uruan atë për fitoren e tij ishin ata të Republika Srpska, një nga dy entitetet që përfshin Bosnjç dhe Hercegovinën.

Udhëheqësit boshnjakë të vendit, ndërkohë, shprehën shqetësimin se marrëdhëniet midis dy vendeve mund të pësonin një rënie.

Ndërsa Milo humbi zgjedhjet, do të ishte gabim të mendohej se karriera e tij politike ka mbaruar.

Jo shumë kohë para zgjedhjeve presidenciale, më 16 mars, Gjukanoviç nënshkroi një ligj që shpërndante parlamentin e vendit.

Një ditë më parë shënoi afatin e legjislaturës për betimin e qeverisë së re: qeveria në detyrë ka dalë zyrtarisht në pension dhe Abazoviç teknikisht është vetëm kryeministri “teknik”.

Qeveria aktuale ende nuk është konfirmuar dhe kryeministri është figura që kryen detyrat kryesore.

Zgjedhjet e ardhshme parlamentare në Mal të Zi janë caktuar për në qershor.

Dhe vëzhguesit nuk kanë dyshim se Milo Gjukanoviç ka një plan për kthimin në pushtet.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com