Çfarë është inteligjenca biseduese dhe pse ka rëndësi?

Aftësitë tona komunikuese ndikohen nga faktorët biologjikë si gjenetika dhe mjedisi ku jemi rritur. Ne gjithashtu zhvillojmë paragjykime shoqërore gjatë përshtypjeve të para (por është e mundur t’i kapërcejmë ato).

Ndërsa shumë gjëra i dallojnë njerëzit nga pjesa tjetër e mbretërisë së kafshëve, ndoshta asnjëra nuk është më novatore sesa gjuha: ne e ndërtojmë botën tonë shoqërore përmes bisedave.

Judith E. Glaser, një antropologe organizative, e quajti aftësinë e fortë për të mësuar për t’u lidhur, angazhuar dhe lundruar me inteligjencën bisedore me të tjerët.

Kur mësojmë të komunikojmë në mënyra që krijojnë një koncept të përbashkët të realitetit, ne mund të përmirësojmë aftësinë tonë marrëdhëniet, shëndetin dhe mirëqenien e përgjithshme.

A është gjuha njerëzore universale?

Gjuha na mundëson të përcjellim humorin dhe dashurinë, rrezikun dhe shpërblimin, ose edhe ndonjë ide komplekse. Ne mund ta bëjmë këtë sepse tiparet e gjuhës njerëzore janë universale.

Foshnjat madje fillojnë të mësojnë gjuhën në barkun e nënës dhe pas lindjes ato janë gati të mësojnë çdo gjuhë. Patricia Kuhl, një studiuese e specializuar në zhvillimin e hershëm të gjuhës dhe trurit, ka përshkruar se si, pavarësisht nga cila kulturë vjen, zhvillimi i një fëmije fillimisht ndjek një model universal të përvetësimit të gjuhës.

Pastaj në moshën 10 muajshe, foshnjat ende mund të dallojnë tingujt nga një gjuhë e huaj. Në moshën një vjeç, foshnjat specializohen në dallimet në gjuhën amtare.

Këto aftësi për përvetësimin e gjuhës përbëjnë origjinën e inteligjencës biseduese dhe ato ka të ngjarë të bazohen si në biologji (të lidhura me gjenetikën, për shembull) ashtu edhe në mjedisin e dikujt.

Hendeku 30-milionësh i fjalëve

Në fillim të viteve 1990, psikologët Betty Hart dhe Todd R. Risley vëzhguan 42 familje të ndryshme socio-ekonomike amerikane gjatë dy viteve e gjysmë. Ata synuan të mësonin më shumë se si bashkëveprimet prind-fëmijë formojnë zhvillimin gjuhësor. Ata arritën në përfundimin se 86 deri 98 përqind e fjalëve të regjistruara në fjalorin e një fëmije përbëheshin nga fjalë nga fjalorët e prindërve të tyre.

Gjetjet e tyre zbuluan disa ngjashmëri midis modeleve të të folurit prind-fëmijë dhe përdorimit të fjalës. Dyshja shkruan se, “Kur dëgjonim fëmijët, na dukej se dëgjonim prindërit e tyre të flisnin”.

Ata gjithashtu zbuluan boshllëqe të mëdha në numrin e fjalëve të dëgjuara nga një fëmijë bazuar në statusin e tyre socio-ekonomik (SES). Deri në moshën tre vjeçare, fëmijët nga familjet më të pasura u ekspozuan ndaj rreth 45 milionë fjalëve, krahasuar me 26 milionë fjalë për fëmijët nga familjet e klasës punëtore dhe 13 milionë fjalë për ata nga familjet me të ardhura të ulëta.

Teoria e hendekut të fjalës fitoi popullaritet për implikimet e saj në zhvillimin e fëmijëve, por gjithashtu i la studiuesit të pyesin nëse fjala hendek bëri dallime të matshme në tru.

Gjatë tre viteve të fundit, studiuesit kanë kryer studime të imazhit neuro që kanë kontribuar në bisedën që rrethon këtë hendek të rëndësishëm të fjalëve midis klasave. Çdo studim përdorte LENA (Sistemi i Analizës së Mjedisit të Gjuhës), një teknologji regjistrimi që u mundëson studiuesve të matin metrikën kryesore të gjuhës si numërimi i fjalëve të të rriturve, kthesat e bisedave dhe vokalizimet e fëmijëve.

Në vitin 2018, studiuesit nga Harvard dhe MIT analizuan përvojën gjuhësore nga regjistrimet në shtëpi të ndërveprimeve prind-fëmijë me LENA. Një grup prej katër deri në gjashtë vjeç, atëherë morën pjesë në një detyrë funksionale të dëgjimit të tregimeve të MRI për të vlerësuar përpunimin e gjuhës nervore. Rezultatet përsëritën gjetjet e mëparshme të sjelljes: Statusi më i lartë socio-ekonomik ishte i lidhur me përvojën më të madhe gjuhësore dhe aftësitë verbale.

Sidoqoftë, studiuesit zbuluan gjithashtu se ndikimi më domethënës në përpunimin e gjuhës nervore (pra aktivizimi më i madh i zonës së Broca) erdhi nga numri i kthesave bisedore midis fëmijëve dhe prindërve jo sasia e fjalëve që një fëmijë dëgjonte.

Gjithashtu u zbulua se ndërrimi në bisedë mund të ketë efekte pozitive në të gjithë statusin socio-ekonomik, duke treguar se të gjithë fëmijët mund të përfitojnë nga përfshirja e bisedës.

Duke iu shtuar këtyre gjetjeve, studiuesit nga Universiteti Columbia zbuluan në vitin 2019, se fëmijët që përjetuan më shumë kthesa bisedore ose dëgjuan më shumë fjalë nga të rriturit kishin sipërfaqe dukshëm më të madhe në njërën nga pikat e nxehta të gjuhës së trurit, korteksin e majtë perisilvian. Kthesat bisedore patën efektin më të madh.

Kur Judith E. Glaser krijoi teorinë e saj të inteligjencës biseduese, ajo parashikoi se cilësia e bisedave, në vend të sasisë, është ajo që ka rëndësi. Këto studime nxjerrin në pah ndikimin që prindërit mund të kenë në zhvillimin e trurit të fëmijës së tyre përmes cilësisë së bisedave të tyre.

Të marra së bashku, ky hulumtim kontribuon drejt një kuptimi më të madh të neuroshkencës së bisedave, një zonë e re dhe e lulëzuar e kërkimit, që na mëson se si truri ynë komunikon dhe i përgjigjet mjedisit tonë.

Bisedat e përditshme

Ndërsa bisedat janë ngulitur ngushtë në jetën tonë të përditshme, ne priremi të jemi më të vetëdijshëm për veten kur takojmë dikë të ri dhe të bëjmë përshtypjen e parë.

Në fakt, një “hendek i pëlqimit” mund të shfaqet midis partnerëve të bisedës. Ky është një paragjykim në të cilin njerëzit janë tepër pesimistë për performancën e tyre në krahasim me partnerët e tyre në bisedat fillestare.

Njerëzit kanë tendencë ta mbajnë veten në konsideratë të lartë, megjithatë ne nënvlerësojmë pëlqimin tonë në ndërveprimet shoqërore. Arsyet prapa këtij hendeku të pëlqimit variojnë nga një theks në përmirësimin e vetes në hiper-ndërgjegjësimin e ngathtësisë sonë shoqërore.

“Një nga frika më e madhe e jetës është vlerësimi shoqëror. Dhe kështu ka kuptim që njerëzit të jenë vigjilentë ndaj çdo shkaku të mundshëm për siklet ose siklet shoqëror”, shkruan Erica Boothby dhe Gus Cooney, psikologët që propozuan hendekun e pëlqimit.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.