Shtetet e Azisë Qendrore – pas 30 vitesh pavarësi – marrëdhënie më të mira

Ishin të gjitha buzëqeshje dhe shtrëngime duarsh në zonën turistike Kaspike të Turkmenistan-it, Awaza, më 6 gusht kur udhëheqësit e pesë ish-republikave sovjetike në Azinë Qendrore u mblodhën për një samit. Por u deshën rreth 30 vjet për të arritur atë pikë.

Ndërsa Kazakistani, Kirgistani, Taxhikistani, Turkmenistani dhe Uzbekistani shënojnë përvjetorët e tyre të 30-të të pavarësisë, ata me siguri kanë lidhje më të mira rajonale sesa në çdo moment që nga rënia e Bashkimit Sovjetik në 1991.

Ai në Awaza ishte takimi i tretë i fundit i Azisë Qendrore. Megjithëse një samit i propozuar në vitin 2020 u anulua për shkak të pandemisë, pati takime të ngjashme në kryeqytetin Kazakistan, Astana, në 2018-n dhe në kryeqytetin Uzbekistan, Tashkent, në 2019-n.

Para kësaj, kishin kaluar gati 20 vjet, qëkur presidentët e të pesë vendeve u mblodhën së bashku në një forum të tyre pa praninë e udhëheqësve të tjerë të huaj.

Ky fakt lë të kuptohet se sa të trazuara kanë qenë lidhjet e tyre gjatë 30 viteve.

Uniteti duhet të ishte i lehtë, ose të paktën më i lehtë nga sa është provuar të jetë.

Kur Marrëveshjet Belovezha u nënshkruan më 8 dhjetor 1991 – duke i dhënë fund zyrtarisht ekzistencës së Bashkimit Sovjetik dhe krijuar Komonuelthin e Shteteve të Pavarura (CIS) – asnjë nga nënshkruesit nuk ishte udhëheqës i ish-republikave sovjetike të Azisë Qendrore.

Nursultan Nazarbaev i Kazakistanit ishte i ftuar, por nuk mori pjesë.

Teknikisht, Kazakistani ishte republika e fundit sovjetike për tetë ditë sepse nuk kishte asnjë deklaratë zyrtare të pavarësisë nga Kazakistani deri më 16 dhjetor.

Udhëheqësit e Kazakistanit, Kirgistanit, Taxhikistanit, Turkmenistanit dhe Uzbekistanit u takuan të gjithë në Ashgabat – të quajtur atëherë Ashkhabad – më 13 dhjetor 1991 dhe ranë dakord të bashkohen me CIS. Por, në fakt, ata kishin pak zgjedhje.

Ata nuk ishin heronj të një revolucioni dhe nuk kishin lobuar për pavarësinë.

Shumica e tyre, në rastin më të mirë, ishin ulur në gardh, ndërsa grushti i shtetit në Kremlin i gushtit 1991 u shpalos në Moskë dhe krijoi terrenin për shkatërrimin e Bashkimit Sovjetik.

Të pestë ishin të emëruar nga Kremlini.

Duke i bërë gjërat më keq, udhëheqësi i Taxhikistanit i emëruar nga Kremlini, Qahhor Makhamov, ishte dëbuar nga detyra për mbështetjen e grushtit të shtetit.

Rahmon Nabiev, i cili mori pjesë në takimin në Ashgabat, ishte tashmë presidenti i tretë i Taxhikistanit që nga pavarësia.

Dhe, papritmas, në vend që t’i zbatonin urdhrat e Kremlinit siç kishin nën sistemin Sovjetik, udhëheqësit e Azisë Qendrore duhej t’i qeverisnin vendet e tyre pa ndonjë udhëzim nga Moska.

Premtimet e bashkëpunimit, të bëra në Ashgabat në fund të vitit 1991, u prishën shpejt, pasi u krijuan realitetet e reja të qeverisjes – nevoja për të sjellë të ardhura, si dhe domosdoshmëria për të importuar furnizime jetike me ushqim dhe energji.

Nën rrjetin e unifikuar të energjisë sovjetik, Uzbekistani kishte furnizuar me gaz natyror në Kirgistan, Taxhikistan dhe Kazakistanin jugor.

Por, papritmas, Tashkenti donte para për gazin e tij dhe asnjë nga ato vende nuk kishte fonde.

Të gjithë përdorën rublën ruse si monedhën e tyre gjatë viteve të para të pavarësisë. Por hiperinflacioni po ulte vazhdimisht vlerën e rublës.

Kjo krijoi një situatë ku paratë e fituara në rubla duhej të shpenzoheshin menjëherë dhe e bëri gati të pamundur arritjen e qëllimeve buxhetore.

Kur Kirgistani u bë i pari nga pesë që prezantoi monedhën e vet kombëtare në maj 1993, fqinjët e tij të Azisë Qendrore u zemëruan dhe kishin frikë se do të bëheshin zona dumping për rubla ruse.

Uzbekistani e ndërpreu furnizimin me gaz natyror në Kirgistan në shenjë hakmarrjeje, një taktikë që Tashkenti do ta përdorte edhe kundër Taxhikistanit.

Zyrtarisht, shkurtimet e furnizimit ishin rezultat i faturave të papaguara.

Por koha e shkurtimeve shumë shpesh përkonte me lëvizjet e politikave në Kirgistan dhe Taxhikistan që Uzbekistani e konsideroi të pakëndshme.

Të gjitha shtetet e Azisë Qendrore përjetuan kriza ekonomike në pjesën më të madhe të viteve 1990 me mungesa të mallrave bazë, ngrohje dhe energji elektrike.

Kjo çoi në një garë mes tyre për të tërhequr investitorë të huaj.

Çdo shtet i Azisë Qendrore ishte i shqetësuar për të shitur çfarëdo malli që posedonte me shpresën për të sjellë të ardhura të reja dhe për të kthyer ekonomitë e tyre.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.