Në Ballkanin Perëndimor gratë po vriten – është koha për të marrë masa

Më 17 prill, presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, shpalli një ditë zie kombëtare për të përkujtuar të gjitha gratë dhe vajzat e vrarë nga femicidi.

Atë javë, dy gra, Gjyljeta Ukella dhe Erona Cokli, u vranë nga bashkëshortët e tyre, duke e çuar numrin e rasteve të femicidit në 55 që nga viti 2010 – në një vend me vetëm 1.8 milionë banorë.

Ky nuk është vetëm problem i një vendi.

Numri i grave dhe vajzave që janë vrarë në Ballkanin Perëndimor është tragjikisht në rritje.

Femicidi, i përcaktuar si vrasje e grave dhe vajzave lidhur me gjininë, është forma më ekstreme e dhunës ndaj grave.

Në Ballkanin Perëndimor, dhuna me bazë gjinore – veçanërisht femicidi – mbetet një kërcënim i rëndë dhe i gjerë.

Në vitin 2020 dhe 2021, mbi 100 gra u vranë në Ballkanin Perëndimor, rreth gjysma e të cilave ishin nga Serbia.

Gratë nga mosha 46 deri në 55 vjeç kishin më shumë gjasa të ishin viktima të femicidit, me 20 % të viktimave nën 30 vjeç.

Gjysma e tyre u vranë nga burrat ose ish-bashkëshortët e tyre në shtëpinë ose banesën e tyre.

Ndërsa femicidet janë dokumentuar në mbarë botën, Ballkani Perëndimor është veçanërisht i ndjeshëm ndaj këtij fenomeni tragjik.

Meqenëse normat gjinore patriarkale janë rrënjosur thellë në rajon, pabarazitë e pushtetit midis burrave dhe grave janë veçanërisht të forta në shtëpi dhe në sektorin publik.

Hendeku gjinor i pagave varion nga 20 në 39 %, pasi statusi socio-ekonomik i grave mbetet shumë prapa atij të burrave.

Pse femicidi është veçanërisht i përhapur në Ballkanin Perëndimor?

Ballkani Perëndimor është unik për trashëgiminë e tij të luftës, pasigurisë ekonomike dhe historisë së dhunës seksuale të lidhur me konfliktin ndaj grave.

Këta faktorë kanë kontribuar në një mjedis varfërie, konflikti dhe traume ndër breza, ku dhuna në familje pranohet gjerësisht si pjesë e status quo-së.

Studimet kanë treguar se gratë me status më të ulët socio-ekonomik priren të përballen më shumë me dhunën në familje.

Duke pasur parasysh pasigurinë ekonomike në Ballkanin Perëndimor dhe statusin relativisht më të ulët socio-ekonomik të grave ndaj burrave, nuk është befasuese që ka pasur një rritje të femicidit dhe dhunës në familje.

Duke qenë se të mbijetuarat marrin pak mbështetje ligjore ose mbrojtje, pak gra flasin hapur për brutalitetet e kryera ndaj tyre.

Sipas një studimi të OSBE-së, gati gjysma e grave boshnjake janë përballur me abuzime, me 84 % të rasteve të mbetura të paraportuara.

Me shkallën e tyre më të lartë të varfërisë dhe mungesën e burimeve, në këto vende, dhuna në familje është veçanërisht në rritje.

Më tej, femicidet në Ballkanin Perëndimor përkeqësohen nga historia e rajonit.

Ndërsa trupat e grave u bënë objektiva përdhunimi gjatë konflikteve të armatosura jugosllave në vitet 1990, ato kanë vazhduar të objektivizohen, seksualizohen dhe abuzohen në shekullin e XXI-të.

Mbi gjysma e grave në Bosnje dhe Hercegovinë i kanë mbijetuar dhunës nga partneri që nga mosha 15 vjeçare.

Të mbijetuarat e përdhunimeve të kohës së luftës vazhdojnë të përballen me margjinalizimin dhe diskriminimin.

Dhuna e padokumentuar dhe e padukshme

Pavarësisht strategjive kombëtare për të luftuar dhunën në familje, ka pak mbrojtje institucionale për viktimat në Ballkanin Perëndimor.

Ekzistojnë pak strehëza për dhunën në familje në rajon dhe shërbimet publike për të mbijetuarat janë shumë të pazhvilluara.

Ligjet për të luftuar dhunën në familje vazhdojnë të zbatohen dobët.

Nga viti 2020 deri në vitin 2023 janë dokumentuar 139 raste të femicidit në Serbi, Shqipëri dhe Mal të Zi.

Kjo do të thotë se 26 nga çdo një milion gra në këto vende janë vrarë gjatë kësaj periudhe.

Megjithatë, për shkak të çështjeve të joraportimit, numri aktual ka të ngjarë shumë më i lartë.

A mund të bëjnë diçka politikëbërësit?

Femicidet në Ballkanin Perëndimor nuk janë vetëm një çështje madhore e të drejtave të njeriut, por edhe një krizë emergjente e shëndetit publik.

Pa ndalim të menjëhershëm të ciklit të dhunës, kjo epidemi do të vazhdojë e pandërprerë, madje do të rritet.

Femicidi duhet të njihet si një vepër e rëndë penale nga legjislacioni kombëtar dhe gjyqtarëve e prokurorëve duhet t’u ofrohen trajnime të ndjeshme gjinore duke përdorur “praktikat më të mira” përmes edukimit ligjor të kërkuar.

Organizatat e shoqërisë civile si “Rrjeti i Grave të Kosovës” dhe “Qendra Autonome e Grave në Beograd” aktualisht ofrojnë mbështetje ligjore për gratë viktima të dhunës me bazë gjinore.

Megjithatë, zbatimi më i fuqishëm i të drejtave dhe mbrojtjeve të grave nevojitet urgjentisht në nivel kombëtar.

Organizatat duhet të financohen dhe të trajnohen për mbledhjen e të dhënave në partneritet me agjencitë qeveritare.

Parlamentet në Ballkanin Perëndimor duhet të ndërmarrin hapa për të hartuar legjislacionin që nxit policinë, punonjësit socialë, prokurorët dhe gjyqtarët për të miratuar një qasje të përqendruar te viktimat për akses në drejtësi.

Kjo duhet të përfshijë zbatimin ligjor të urdhrave të mbrojtjes dhe ndjekjen e rasteve të hapura të dhunës në familje nga agjencitë e policisë.

Ministritë e drejtësisë në rajon duhet gjithashtu të miratojnë masa të ndjeshme gjinore për të ritrajnuar policinë, prokurorët dhe gjyqtarët.

Të drejtat e qasjes në ndihmë juridike dhe këshillim psikologjik duhet gjithashtu të kodifikohen në legjislacionin për viktimat e dhunës me bazë gjinore.

Në planin global, agjencitë ndërkombëtare të zhvillimit duhet të ndihmojnë qeveritë dhe OJQ-të e Ballkanit Perëndimor në financimin e këtyre programeve të nevojshme dhe trajnimeve të ndjeshme gjinore.

Në emër të të vrarëve, ndaloni këtë cikël vdekjesh dhe tragjedie

Duke e njohur femicidin si një vepër të rëndë penale, duke zgjeruar strehimoret dhe kujdesin psikosocial, dhe duke mbështetur mbledhjen dhe ndjekjen e të dhënave për rastet e hapura të dhunës në familje, institucionet dhe politikëbërësit e Ballkanit Perëndimor mund të luajnë një rol kryesor në shpëtimin e jetëve të grave.

Nëse këto masa do të miratoheshin, kjo mund të rezultojë në shpëtimin e 500 grave nga femicidet në Ballkanin Perëndimor gjatë dekadës së ardhshme.

Megjithatë, sot, një grua në Ballkanin Perëndimor po vdes pothuajse çdo javë, dhe kjo shifër vetëm sa po rritet.

Duhet të ndërmerren menjëherë hapa për të ndaluar ciklin e dhunës në familje: dështimi për ta bërë këtë do të rezultojë në më shumë vdekje dhe tragjedi.

Në emër të Gjyljeta Ukellës, Erona Coklit dhe shumë të tjerëve, është koha që politikëbërësit e Ballkanit Perëndimor të luftojnë tani femicidin.

Mosveprimi nuk është një opsion.

Shkruar për “Euronews” nga Alex Chen, studiues i pavarur mbi të drejtat e njeriut dhe politikën në Ballkan dhe Evropën Lindore dhe Tanya Domi, ndihmës profesoreshë në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe publike në Columbia University 

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com