Historia e ushqyerjes me gji dhe mitet që vazhduan për mijëra vjet

Që nga lashtësia, qumështi i gjirit ka qenë më i diskutueshmi nga të gjitha lëngjet trupore.

Historia e ushqyerjes me gji, edhe pse mjaft magjepsëse, nuk është aq lineare sa mund të mendohet.

Që në ditët më të hershme, qumështi i gjirit është konsideruar si alternativa më e mirë ushqimore për një të porsalindur.

Për egjiptianët e lashtë, shihej si nektari i perëndive që jepte jetë, forcë dhe lidhej me jetëgjatësinë.

Në mitologjinë greke, ishte vetë perëndesha e fuqishme Hera, ajo që i dha gji Herkulit (duke ushqyer fëmijën, perëndesha pa dashur i dha forcë hyjnore), derisa foshnja ia kafshoi thithën, duke bërë kështu që qumështi i saj të rridhte nëpër qiell dhe, si pasojë, u formua Rruga e Qumështit (kështu vazhdon historia).

Ndër vite janë zbuluar objekte të panumërta greko-romake në formë gjoksi. Këto punime shpesh interpretohen si objekte kulte për shërimin e sëmundjeve të gjirit, ose shiheshin si simbole të fertilitetit.

Por në shoqëritë ku nuk ekzistonte asnjë alternativë reale ndaj qumështit të gjirit, është e besueshme që ata mund të jenë përkushtuar në shenjë mirënjohjeje për laktacionin e suksesshëm.

Dështimi i laktacionit ishte sigurisht një shqetësim në botën e lashtë dhe ne gjejmë se tekstet mjekësore regjistrojnë receta të shumta për të ndihmuar në rritjen e furnizimit me qumësht.

Në latinisht, marule lactuca, fjalë për fjalë “bima qumështore”

“Lëngu i saj është i bardhë në ngjyrë qumështi dhe mendohej se rrit furnizimin me qumësht”, shpjegon Dr Laurence Totelin, studiues i lashtë i farmakologjisë dhe gjinekologjisë në Universitetin e Cardiff-it.

Më tej, ai thotë se “një shembull tjetër është një bimë e quajtur polugalon në greqisht, që fjalë për fjalë do të thotë ‘shumë qumësht’. Ajo bimë sot njihet si ‘qumështi’, gjë që tregon jetëgjatësinë e këtyre besimeve.

Ne gjejmë gjithashtu tekste të lashta mbi natyrën e vet qumështit.

“Qumështi i parë”, kolostrumi, shpesh nuk i besohej; si rezultat, foshnjat e lashta greke dhe romake mund të mos jenë ushqyer nga nënat e tyre gjatë dy ditëve të para të jetës së tyre.

Edhe sot gjenden rekomandime të lashta, për të dhënë mjaltë ose qumështin e një gruaje tjetër si zëvendësim, pasi kolostrumi u gjykua i papërshtatshëm për konsum.

Që atëherë, studimet kanë zbuluar se kolostrum është në fakt më i pasuri me antitrupa, duke mbrojtur foshnjat nga infeksionet dhe gjithashtu siguron lëndë ushqyese thelbësore.

Megjithatë, në disa pjesë të botës, edhe sot e kësaj dite njerëzit i lënë të porsalindurit të agjërojnë fillimisht, duke ndjekur një besim arkaik se qumështi i parë është i rrezikshëm, bazuar në të njëjtin arsyetim si Soranus pothuajse 2 mijë vjet më parë.

Mjekët e dikurshëm duket se kanë qenë të vetëdijshëm për ndikimin e një diete të shëndetshme në prodhimin e një furnizimi të shëndetshëm qumështi. Plini nënvizon ndikimin që një nënë ka në cilësinë e qumështit, duke shkruar se edhe qumështi më i mirë i prodhuar për djemtë binjakë ka vlerë të vërtetë vetëm nëse nëna i përmbahet një diete të shëndetshme.

“Kishte gjithashtu një sërë rregullash rreth ushqyerjes me gji si shmangia e marrëdhënieve seksuale dhe shmangia e disa ushqimeve dhe pijeve, të cilat tregojnë gjithashtu faktin se ushqyerja me gji duhej të mësohej, se ishte një praktikë e ndërtuar nga shoqëria”, thotë Totelin.

Nënave të ardhshme në Izrael u ofrohet një kurs për ushqyerjen me gji, duke theksuar jo vetëm avantazhet e tij për nënën dhe fëmijën, por edhe aspektet praktike për të minimizuar zhgënjimet dhe dhimbjet.

Qumështi i gjirit unisex (pa dallim gjinie), e vërtet?

“Qumështi i një gruaje që kishte pasur një djalë konsiderohej si një substancë shumë e fuqishme në lashtësi. Kjo për shkak se djemtë në përgjithësi shiheshin si superiorë ndaj vajzave: mbajtja e një djali gjatë shtatzënisë supozohet se çoi në prodhimin e një lloji më të mirë qumështi”, zbulon Totelin.

Qumështi i prodhuar për një vajzë të vogël vlerësohej më pak. Në vend që ta kufizojmë në ushqimin e një të porsalinduri, “qumështi i vajzës” përdorej për qëllime kozmetike, veçanërisht për shërimin e akneve (rezulton se “lidhja jonë e dashurisë” me njollat ka një histori shumë të gjatë).

Pavarësisht se e kishin gabim në lidhje me kolostrumin, të lashtët dukej se kishin njohuri të jashtëzakonshme në aspektin gjinor të qumështit dhe për herë të parë mizogjinia e shkrimtarëve të lashtë i çoi ata në disa supozime të sakta.

Studiuesit kanë konfirmuar se përbërja e qumështit ndryshon në varësi të gjinisë së foshnjës dhe gjendjes fizike të nënës (të kuptuarit e këtyre dallimeve mund të japë gjithashtu njohuri për evolucionin njerëzor).

Përbërja e qumështit jo vetëm që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e foshnjës, por ndikon edhe në temperamentin e foshnjës.

I përshtatur nga natyra për të përmbushur nevojat e ndryshme të zhvillimit të gjinive, qumështi i gjirit është një produkt i personalizuar, prandaj disa ekspertë besojnë se formulat industriale duhet të vijnë në forma të djemve dhe vajzave.

“Ne kemi arsye të mira për të qenë skeptikë ndaj një formule të vetme që i përshtatet të gjithëve”, tha Prof Katie Hinde, drejtoreshë e Laboratorit Krahasues të Laktacionit në Qendrën për Evolucionin dhe Mjekësinë dhe Shkollën e Evolucionit Njerëzor dhe Ndryshimeve Sociale në shtetin e Arizonës.

“Recetat e qumështit për djemtë dhe vajzat mund të jenë të ndryshme dhe ndryshimi mund të jetë më i madh në varësi të vendit ku ndodhet nëna në karrierën e saj riprodhuese”, tha Hinde, duke folur në takimin e Shoqatës Amerikane për Avancimin e Shkencës në Çikago.

Djemtë dhe vajzat kanë trajektore të ndryshme zhvillimi, kështu që nëse nuk marrin atë që u nevojitet, zhvillimi i tyre nuk do të jetë optimal, shtjelloi ajo.

Pavarësisht provave të padiskutueshme, kompanitë shumëkombëshe të ushqyerjes së foshnjave, më e madhja është Nestle, ende ofrojnë vetëm formula unisex për bebe.

Hinde, një biologe evolucionare dhe avokate për ushqyerjen me gji, foli për ndërveprimet dinamike midis nënave, qumështit dhe foshnjave në konferencën TED 2016 dhe një vit më vonë pranoi një ftesë nga Nestle për të folur në seminarin e 90-të të “Nestlé Nutrition”, me temë “Qumështi i njeriut: Përbërja, Përfitimet Klinike dhe Mundësitë e Ardhshme” në Lozanë të Zvicrës.

Një nga profesionet më të vjetra: “Infermierja e lagur”

Me ose pa sheqer, formula për bebe zgjidh të paktën një problem. Nënat në kohët e lashta nuk kishin shumë alternativa për të ushqyer me gji. Ato duhej të mbështeteshin te gratë e tjera kur qumështi i tyre u mungonte, ose kur një grua vdiste gjatë lindjes.

Që në kohët e Babilonisë, “infermieret e lagura” u punësuan, duke e bërë atë me gjasë profesionin më të vjetër në botë (pavarësisht supozimit se përfshirja në aktivitet seksual për kompensim ishte e para).

Në kohën e Greqisë, një infermiere e përsosur e lagur nuk do të ishte më e re se 20 ose më e vjetër se 40. Ajo duhej të kishte lindur tashmë të paktën dy ose tre herë, duhej të kishte ushqyer në mënyrë ideale fëmijë të të njëjtit seks dhe do të ishte e shëndoshë me gjoks të mesëm.

Infermierja modele abstenonte nga marrëdhëniet seksuale (kishte frikë se marrëdhënia ndrydh qumështin si dhe ndjenjat për fëmijën).

Pavarësisht këmbënguljes në cilësitë morale, mjekët e lashtë nuk dukej se mendonin për statusin social të infermieres: nëse ajo duhej të ishte një grua e lirë apo një skllave. Kjo është diçka si një paradoks pasi ushqyerja me gji besohej se transmetonte tipare gjenetike.

“Kishte shumë ankth në mesin e klasave të larta të lashta për infermieret e lagura dhe se si ato mund të transmetonin gjenet e tyre të dobëta. Megjithatë, shumë gra të klasës së lartë nuk ushqeheshin me gji”, thotë Totelin.

“Së pari, punësimi i një infermiereje të lagur mund të ketë qenë një simbol statusi. Së dyti, duke qenë se ushqyerja me gji në antikitet besohej se kishte një efekt kontraceptiv, familjet e shtresave të larta mund të kishin vendosur që gratë të mos ushqeheshin me gji në mënyrë që të mbeteshin përsëri shtatzënë më shpejt”, thotë ajo.

Arsyet e popullaritetit të infermiereve të lagura ishin padyshim të ndryshme, nga vetë burrat dhe gratë që shqetësoheshin për pamjen e gjinjve të tyre, burrat e shqetësuar se gratë e tyre humbnin interesin për to duke i dhënë përparësi fëmijës mbi ta, deri te rrezikimi i fertilitetit të grave të tyre.

“Punësimi” i infermierëve skllave duket se nënkupton se nuk u bë asnjë diferencim fizik dhe moral midis një infermiereje të lirë dhe një infermiere skllav. Është e besueshme që infermieret skllevër ishin “punësuar” posaçërisht për t’u kujdesur për fëmijët skllevër nën “patronazhin” e familjeve të pasura.

Kjo mund të ishte për shkak të faktit se “pronarët” kishin një grua që ushqente disa foshnja me gji, ndërkohë që i pengonte të tjerët të ushqeheshin me gji, në mënyrë që ata të ktheheshin në punë dhe në fertilitet të plotë më shpejt (të zotërosh dikë do të thoshte gjithashtu të zotëroje ciklet e tyre trupore).

Historianët kanë zbuluar kontrata për infermierinë që variojnë nga viti 18 para erës sonë deri në vitin 308 të erës sonë. Nga 34 të mbijetuarit nga Egjipti romak, shtatë kanë të bëjnë me foshnjat e lira dhe 27 të tjerët, fëmijët skllevër (ky grup i fundit është i ndarë më tej midis ‘të lindurve’ dhe ‘pasardhësve të skllevërve’).

Një kontratë e tillë daton në vitin 13 p.e.s. dhe thotë se një infermiere e lagur do të ushqejë me gji një vajzë jetime të marrë si skllave nga një grua e quajtur Isidora.

Kontrata përcakton kohëzgjatjen e shërbimit të saj (16 muaj), pagën dhe specifikon se infermierja do të kujdeset siç duhet si për veten ashtu edhe për fëmijën, nuk do të dëmtojë qumështin e saj, do të përmbahet si nga aktiviteti seksual, ashtu edhe nga të mbetur shtatzënë por, edhe nga gjidhënia e një fëmije tjetër.

Në çdo rast, infermieret me siguri shpëtuan jetë të panumërta, shpesh duke paguar një çmim të lartë. Pa dyshim, shumë sakrifikuan edhe mirëqenien e fëmijëve të tyre.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.