Revista e famshme britanike The Guardian, i ka kushtuar një artikull të veçantë kompanisë teatrore kosovare, Qendra Multimedia dhe shfaqjes së saj të fundit teatrale “Negotiating Peace”.
Gjithçka lidhet mes luftës dhe paqes, derisa pjesë e shkrimit është edhe Jeton Neziraj – dramaturg i njohur kosovar – artikullin e plotë mund ta lexoni të paprekur në vijim.
Kur liderët politikë paraqesin luftën si zgjidhjen e vetme, u takon artistëve t’u kujtojnë njerëzve se gjetja e paqes është ende e mundur, shkruan The Guardian, transmeton AlbanianPost.
Kjo është pika e fillimit për një kompani teatrore me bazë në Kosovë, Qendra Multimedia, shfaqja e re e së cilës kthehet në luftën e fundit në Evropë para pushtimit të Ukrainës nga Rusia dhe eksploron se si u ndalua.
Mësimi që nxjerr dhe zhanri që zgjedh për të paraqitur gjetjet e tij, është i papritur: “Paqja Negociuese” e dramaturgut kosovar Jeton Neziraj e tregon diplomacinë e paqes si një farsë, ndonëse të domosdoshme.
Duke dramatizuar bisedimet e tryezave të rrumbullakëta midis vendeve imagjinare ndërluftuese të Banovisë dhe Unmikistanit, shfaqja është një komedi e tërbuar në të cilën gjeneralët e kotë mund të joshen në tryezën e bisedimeve vetëm nga premtimet e filmave të Hollivudit që festojnë veprimet e tyre.
Palët kundërshtare dehen ndërsa negociojnë zonat e çmilitarizuara, përziejnë draftet e marrëveshjeve të armëpushimit dhe nënshkruajnë në vijën e gabuar me pika. Hartat e territoreve të diskutueshme janë të ndara me gërshërë letre derisa tokat e shenjta të kthehen në dushe konfeti.
E megjithatë, në fund të performancës 90-minutëshe, ish-armiqtë mbyllin krahët për të kënduar hitin “Peace in the Valley” të Elvis Presley-t dhe një personazh i Ratko Mlladiç tmerrohet, teksa kupton se do të përfundojë përpara një gjykate për krimet e luftës.
“Kur flisni për gjëra serioze, nuk duhet të flisni për këtë në mënyrë serioze”, tha Orest Pastukh, një aktor ukrainas i cili është një nga pesë anëtarët e kastit shumëkombësh të Qendrës me përvojë të dorës së parë të vendit të tyre drejt luftës.
“Nëse do të flisnim seriozisht për luftën dhe paqen, të gjithë do të çmendeshin”, shtoi ai.
Shfaqja, e cila do të shkojë në një turne evropian në Gjermani, Republikën Çeke, Serbi dhe Bosnje-Hercegovinë muajin e ardhshëm, bazohet lirshëm në marrëveshjet e Dejtonit.
Në premierën e tij në teatrin Oda të Prishtinës javën e kaluar, ai gjithashtu përzihej në elementet e zgjidhjes së paqes që katër vjet më vonë i dha fund luftës në Kosovë, një konflikt që shpesh mbahet mend si “lufta e mirë” e fundit e perëndimit dhe një kundërflamacion i fatkeqësisë në Irak që pasoi menjëherë pas.
Për t’i dhënë fund atij konflikti mes serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës në ‘provincën e shkëputur’, NATO veproi më shpejt dhe më agresivisht se sa kishte vepruar në luftën e Bosnjës.
Në qendër të Prishtinës, mirënjohja për udhëheqjen e sigurt të SHBA-së në bisedimet e paqes është ende e dukshme. Aty ndodhet një statujë e Bill Clinton, një bust i Madeleine Albright dhe një rrugë me emrin Richard Holbrooke, diplomati i buldozerit që drejtoi ekipin negociator përgjegjës për zgjidhjen e krizës ballkanike.
Prandaj, mund të duket e habitshme që në Negocimin e Paqes, siguritë morale vijnë të mbështjella me sarkazëm.
Personazhi i tipit Holbrooke, Joe Robertson, i luajtur nga Harald Thompson Rosenstrom, një norvegjez, nuk është vetëm një “bishë paqeje”, por gjithashtu “një skizofrenik, një Mazarin brutal” që merr goditje seksuale nga bisedimet e krizës që gozhdon.
Në një skenë, ai përpëlitet në tryezën e rrumbullakët me pantallona të nxehta dhe një parzmore lëkure, duke u rrahur në furi me një flamur të bardhë.
Në fund, shfaqja shpërblen përpjekjet e tij jo me një statujë, por me “emojin e tij”.
“Kur lexova kujtimet e Holbrooke ‘To End a War’, kuptova se tryeza e bisedimeve ishte gjithashtu një lloj skene”, tha Neziraj në prag të premierës së shfaqjes së tij.
Ai tha se studimi i marrëveshjes së Dejtonit, si dhe i marrëveshjes së Oslos të nënshkruar midis Izraelit dhe Palestinës në vitin 1993, i kishte hequr atij iluzionin se bisedimet e paqes ishin biseda të strukturuara të udhëhequra nga ekspertë në fushat e tyre.
“Ato janë fryt i vullneteve të individëve në një moment të caktuar”, tha Neziraj.
“Në Kosovë, një shkallë cinizmi rreth diplomacisë së paqes ishte e pashmangshme”, tha ai, veçanërisht pasi tensionet u ndezën përsëri muajin e kaluar pas një përplasjeje midis personave të armatosur dhe policisë kosovare në një manastir pranë kufirit me Serbinë.
Gjatë provave, Thompson Rosenstrom pyeti nëse kishte plane evakuimi nëse Serbia do të pushtonte. Drejtoresha, Blerta Neziraj, partnerja e Jetonit, e siguroi atë se prania e trupave të NATO-s nënkuptonte siguri.
“Lufta nuk mbaron kur ju vendosni armët”, tha Neziraj.
“Ne në Kosovë jetojmë në një gjendje të përkohshëm, i cili nuk është luftë por as paqe e plotë. Është një atmosferë frike dhe pasigurie, sepse fatura e luftës e viteve ’90 nuk është shlyer plotësisht”, ka shtuar ai.
Nga fundi i shfaqjes, samiti duket si një dështim: besimi në OKB është copëtuar, ka thirrje për një konferencë të dytë të organizuar nga BE. Kryenegociatori i bën thirrje audiencës për këshilla për të dalë nga ngërçi.
Neziraj është i vetëdijshëm për cinizmin e tij dhe “Negotiating Peace” përfundimisht arrin të dalë prej tij.
Nga fundi i shfaqjes, samiti duket si një dështim: besimi në OKB është copëtuar, ka thirrje për një konferencë të dytë të organizuar nga BE. Kryenegociatori i bën thirrje audiencës për këshilla për të dalë nga ngërçi.
Ndërsa shfaqja bën turne nëpër Ballkan, kompania synon të ftojë dëshmitarë të ndryshëm të jetës reale në skenë.
Në Prishtinë, u përzgjodh Aida Cerkez, një korrespondente veterane e Associated Press e cila mbuloi rrethimin e Sarajevës nga kryeqyteti boshnjak. Monologu i saj 10-minutësh ndryshon humorin e shfaqjes.
“I vetmi parakusht për paqen është që të gjithë të mblidhen rreth të njëjtës tryezë”, tha ajo pas thirrjes së perdes.
“Dhe për t’i marrë të gjithë në të njëjtën tryezë, duhet të dobësoni ushtarakisht anën dominuese. Për sa kohë që njëra palë mund të mendojë se mund të fitojë, nuk ka asnjë arsye për t’u ulur në tryezën e bisedimeve. Në Bosnje, ky kusht u plotësua nga bombardimet e NATO-s”, shtoi ajo.
Cerkez hodhi poshtë idenë e përfundimit të luftës në Bosnje si një plan për t’i dhënë fund konflikteve të tjera, por tha se megjithatë kishte mësime.
“Paqja nuk është mungesa e konfliktit të armatosur”, tha ajo.
“Në Bosnje po jetojmë mungesën e konfliktit të armatosur, jo paqes. Por kjo nuk është asgjë. Është shumë”, shtoi ajo.
Teksa kasti festoi natën e parë me raki në lokalin e teatrit, aktori ukrainas Pastukh reflektoi mbi situatën në vendin e tij.
“Kjo shfaqje më bëri të kuptoj se çdo luftë duhet të ketë një finale, por nuk e di se si do të funksiononte kjo në Ukrainë”, tha ai.
“Serbia u largua lehtë, dhe si rezultat disa nga të njëjtat probleme tani po ngrenë kokën. Pas luftës sonë, a do të kemi një Kosovë tjetër, apo një Nuremberg?”, pyeti ai.
Shfaqja në Prishtinë përfundoi, por e njëjta do të shfaqet në qytetet e tjera të kontraktuara.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
