Si t’i përgjigjemi kërcënimit bërthamor të Putinit?

Kërcënimet e fundit ndaj Perëndimit nga Putini dhe Medvedev kanë rindezur një debat që filloi muaj më parë: po bëjnë blof ata apo janë serioze?  Putin në mënyrë eksplicite dhe jo rastësisht deklaroi se nuk po bën blof.  Megjithatë, duke qenë se ai është një kërcënim bërthamor, shumë analistë dhe komentues vënë në dyshim besueshmërinë e tij aktuale.

Nëse do të vihej në praktikë, në fakt do të hapte skenarë të rinj dhe pasojat mund të ishin shkatërruese për vetë Federatën Ruse.  Pse dhe me çfarë besueshmërie, atëherë, Putini do të duhet të kërcënonte se do të bëjë diçka, që në rastin më të keq do të vinte në pikëpyetje mbijetesën e tij dhe të Rusisë?

Pyetja, e parashtruar kështu, është e shtruar keq.  Që nga një ditë pas fillimit të luftës në Ukrainë, alarmi i Kremlinit ndaj forcave parandaluese (bërthamorja është forcë parandaluese) solli në vëmendjen e ekspertëve çështjen e përdorimit të armëve bërthamore në fushën e betejës, të ashtuquajturat armë bërthamore taktike ose jo strategjike.

Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, problemi i përdorimit të armëve bërthamore në fakt u neglizhua gabimisht për dekada.  Arsyet janë të ndryshme: rënia e regjimeve komuniste në Evropën Qendrore dhe Lindore, shpërbërja e Traktatit të Varshavës, shpërbërja territoriale dhe fundi i Bashkimit Sovjetik, të kombinuara me rëndësinë e pakët që iu dha në atë kohë arsenalit strategjik kinez dhe atij të fuqive të tjera bërthamore.

E gjithë kjo gjatë viteve ka bërë që shumë njerëz të besojnë ose të shpresojnë se fantazma e luftës bërthamore po largohej. Kërcënimi i terrorizmit xhihadist, ardhja e supozuar e epokës së luftërave asimetrike dhe kibernetike bëri pjesën tjetër.  Gjeniu bërthamor dukej se ishte mbyllur në llambë me të vërtetë.

E vetmja pyetje së cilës ia vlente t’i kushtohej vëmendje dukej se ishte se si të riformulohej teoria e parandalimit dhe çfarë mjetesh të miratoheshin për të siguruar që kërcënimi bërthamor të mund të prodhonte efekte bindëse edhe kundër sfidës terroriste apo asaj kibernetike.  Ndërkohë përparimi teknologjik nuk kishte të ndalur.

Në arsenale vazhduan të hynin armë të reja bërthamore të miniaturizuara, me një fuqi që shpesh i korrespondonin vetëm një fraksioni, disa të dhjetat e një kilotoni, krahasuar me atë të bombës së hedhur në Hiroshima, e barabartë me rreth 20 kilotonë, ose 20 mijë ton ekuivalent TNT.  Armët si këto, nëse përdoren, do të prodhonin efekte, të paktën ato të dukshme menjëherë, jo ndryshe nga efektet e prodhuara nga armët më të fuqishme konvencionale.

Për sa i përket kapacitetit shkatërrues, kufiri midis armëve konvencionale dhe bërthamore është zbehur gradualisht.  Megjithatë, mbetet një kufi i natyrës psikologjike, sigurisht më i rëndësishëm.  Pasi të kalohej “pragu bërthamor”, ne do të hynim në një realitet të panjohur dhe tendenca e natyrshme e çdo lufte për t’u shkallëzuar në ekstrem të dhunës mund të çonte në skenarin e paimagjinueshëm të një lufte bërthamore në shkallë të gjerë.

Duke qenë kështu, kërcënimi i përdorimit të armëve bërthamore, ndonëse me fuqi të reduktuar, nga një lider i vetëdijshëm se kundërshtari i tij ka armë të ngjashme ose mbështetet nga një tjetër apo fuqi të tjera bërthamore duket irracional.  Ndoshta një veprim i tillë në fakt do të provokonte një përgjigje të ngjashme dhe kjo do t’i hapte rrugën një përshkallëzimi ndoshta të pakontrollueshëm, i cili nga ana tjetër mund të çonte në shkatërrim nëse jo shkatërrimin e vendit që përdori për herë të parë pajisjen bërthamore.

Prandaj, në këtë këndvështrim, kërcënimet pak a shumë të qarta të Putinit për përdorimin e bërthamores nuk do të ishin asgjë më shumë se një blof, përveç se në rastin nëse mendohet se ato janë prova të sjelljes irracionale, hipotezë kjo që në rastin konkret duhet të përjashtohet.

Problemi i besueshmërisë, pra i efektivitetit, i një kërcënimi bërthamor me qëllim parandalues, që synon një kundërshtar që është gjithashtu një fuqi bërthamore, lindi për herë të parë shumë kohë më parë.  Në gjysmën e dytë të viteve 1950, Bashkimi Sovjetik filloi të kishte transportues, si bombardues me rreze të gjatë ashtu edhe raketa balistike ndërkontinentale, të afta për të bartur bomba bërthamore ose koka luftarake mbi territorin e Shteteve të Bashkuara.

Edhe pse Bashkimi Sovjetik kishte testuar bombën e tij të parë atomike në vitin 1949, vetëm në atë moment pushoi monopoli faktik që amerikanët kishin gëzuar deri atëherë.  Duke qenë se Bashkimi Sovjetik, ndryshe nga Shtetet e Bashkuara, nuk kishte mjete të aftë për të arritur kundërshtarin ose bazat afër territorit të tij, marrëdhënia bërthamore kishte mbetur për një dekadë plotësisht e çekuilibruar dhe në favor të këtij të fundit.

Në momentin që paprekshmëria amerikane u zbeh, problemi lindi.  Si mund të kishte kërcënuar ndonjë president i Shteteve të Bashkuara me përdorimin e armëve bërthamore nëse kundërshtari do të kishte ndërmarrë një veprim të konsideruar të patolerueshëm, duke e ditur se pala tjetër do të ishte përgjigjur në të njëjtën mënyrë kundër territorit të tyre, qyteteve të tyre?  Nevoja për t’iu përgjigjur kësaj dileme prodhoi dhjetëra mijëra faqe monografi, artikuj, punime: teoria e parandalimit bërthamor.

Një nga përgjigjet më stimuluese intelektualisht ndaj problemit ishte se, padyshim, një lider nuk mund të kërcënojë kurrë në mënyrë racionale se do të adoptojë një sjellje që ai e di se do të prodhonte, nëse përkthehet në praktikë, një rezultat të papranueshëm dhe për këtë arsye irracional.

Lideri, nga ana tjetër, mund të kërcënojë në mënyrë racionale se do të shkaktojë një proces që, pasi të tejkalohet një kufi i caktuar, në mënyrë të pashmangshme do të prodhojë atë efekt, pavarësisht nëse ai dëshiron apo jo.

Kjo është strategjia e manipulimit të qëllimshëm të rrezikut ekstrem, që synon t’i japë besueshmëri asaj që përndryshe nuk do të ishte e besueshme dhe pikërisht në këto terma duhet të interpretohet sjellja e Putinit.

Pasi ka pësuar pengesa ushtarake, humbje të rënda njerëzish dhe automjetesh dhe poshtërime, lideri i Kremlinit ka dhënë dritën jeshile dhe jo dje për të përshkallëzuar konfliktin. Për ta përballuar atë, do të kërkohej kujdes ekstrem dhe gjakftohtësi. Duhen liderë të fortë e të mprehtë, si gjatë krizës së raketave në Kubë.