Kush janë Talebanët?

Talebanët kanë korrur një varg fitoresh në fushën e betejës javët e fundit, ndërsa forcat e huaja të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë vendosur tërheqjen nga Afganistani pas 20 vitesh.

Pushteti i grupit të armatosur ra pas një pushtimi të udhëhequr nga SHBA-të në vitin 2001, pas sulmeve të 11 shtatorit.

Por në 20 vitet e fundit ky pushtet është rikuperuar.

Talebanët fituan një lloj legjitimiteti ndërkombëtar pasi SHBA-ja nën presidencën e Donald Trump, nënshkruan një marrëveshje me grupin e armatosur, për të tërhequr forcat e huaja në këmbim të garancisë së sigurisë.

Joe Biden, pasardhësi i Trump-it, nuk e ktheu vendimin për tërheqjen e trupave, por e shtyu atë deri më 11 shtator.

Megjithatë muajin e kaluar ai e rishikoi atë duke e shtyrë deri më 31 gusht.

Grupi i armatosur e mbajti premtimin për të mos synuar interesat e sigurisë amerikane, por vijoi të kryejë sulme ndaj forcave afgane dhe civilëve.

Ata janë shprehur se administrata e mbështetur nga Perëndimi nuk ishte një palë në marrëveshjen e shkurtit të.

Marrëveshja mes SHBA-ve dhe Talebanëve hapi rrugën për bisedimet e paqes midis Talebanëve dhe udhëheqjes afgane.

Që kur Talebanët filluan një ofensivë gjithëpërfshirëse kundër forcave qeveritare në maj, grupi i armatosur ka marrë kontrollin e vendkalimeve kufitare me Iranin, Uzbekistanin, Taxhikistanin dhe Pakistanin.

Me rreth 85 mijë luftëtarë me kohë të plotë në të gjithë vendin, Talebanët pretendojnë se kontrollojnë gjysmën e vendit.

Në një deklaratë publike, gjenerali i lartë ushtarak amerikan tha se Talebanët duket se kanë “vrull strategjik” në fushën e betejës.

Qindra njerëz janë vrarë dhe dhjetëra mijëra janë zhvendosur për shkak të luftimeve, pasi afganët kanë frikë se vendi mund të kalojë në luftë civile.

Të premten, zëdhënësi i Talebanëve, Suhail Shaheen, tha se grupi i tij nuk dëshironte luftë civile.

Ndërkohë javën e kaluar, shefi i Talebanëve, Haibatullah Akhunzada, bëri thirrje për një “zgjidhje politike”, por luftëtarët e tij kanë ecur përpara me ofensivat ushtarake kundër forcave qeveritare.

Origjina

Talebanët, që do të thotë “studentë” në gjuhën arabe, luftuan së bashku me rebelët afganë të quajtur muxhahedinë kundër okupimit Sovjetik për nëntë vjet.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës siguruan armë dhe para për muxhahedinët si pjesë e politikës së tyre kundër armikut të Luftës së Ftohtë Bashkimit Sovjetik.

Në atë kohë, sovjetikët po mbështesnin liderët komunistë, të cilët kishin organizuar një grusht shteti të përgjakshëm kundër presidentit të parë të kombit, Mohammad Daoud Khan, në 1978.

Pasi sovjetikët u tërhoqën në 1989, gjërat u kthyen në kaos dhe deri në vitin 1992, kishte një luftë civile të plotë me komandantë muxhahedinë që luftonin për pushtet dhe ndanin kryeqytetin, Kabul.

Milicia Talebane u shfaq si një lojtar thelbësor në 1994. Shumë nga anëtarët e saj kishin studiuar në shkolla fetare konservatore në Afganistan dhe përtej kufirit në Pakistan.

Ata fituan kontrollin e Kandahar-it, qyteti më i madh pas Kabulit dhe premtuan t’i bëjnë qytetet të sigurta për njerëzit.

Të ngopur me vite lufte, njerëzit në përgjithësi i mirëpritën ata.

Komandantët muxhahedinë dhe forcat e tyre ishin akuzuar për abuzime të drejtave dhe krime lufte në garën e tyre për pushtet.

Deri në vitin 1996, Talebanët kishin pushtuar kryeqytetin dhe varur presidentin e fundit komunist të kombit, Najibullah Ahmadzai, nga një shesh në Kabul.

Ata e shpallën Afganistanin një emirat islamik dhe filluan të imponojnë interpretimin e tyre të rreptë të ligjit islamik.

Talebanët u njohën nga vetëm tre vende – Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Pakistani.

Rregull gjashtë vjeçar

Sidoqoftë, ato kurrë nuk i lehtësuan kufizimet, të cilat ata fillimisht thanë se ishin bërë për të siguruar që krimet e luftës civile të mos mund të vazhdonin.

Nën sundimin e tyre, kushdo që nuk ndiqte udhëzimet mund të burgosej ose të rrihej publikisht.

Sundimi i tyre gjashtë-vjeçar u përshkrua nga abuzimi i pakicave etnike dhe fetare dhe frenimi i aktiviteteve dhe argëtimeve në dukje të padëmshme të tilla si muzika dhe televizioni.

Edhe sportet ishin shumë tëkontrolluara, pasi atletëve meshkuj u thuhej se çfarë të vishnin dhe ndeshjet u ndalën gjatë pesë lutjeve të përditshme.

Vendimi i vitit 2001 për të shkatërruar statujat historike të Budës në provincën Bamiyan u dënua nga ndërkombëtarët.

Në vitin 1999, Kombet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj Talebanëve për lidhjet e tyre me al-Qaedan.

SHBA pushtoi Afganistanin më 7 Tetor 2001, pasi Talebanët refuzuan të dorëzonin udhëheqësin e al-Qaedas, Osama bin Laden, i cili po fshihej në aty.

Gjatë pushtimit amerikan, grupi i kishte kërkuar administratës së George Bush-it të siguronte prova të rolit të bin Laden në sulmet e 11 shtatorit.

Talebanët u detyruan të largoheshin nga pushteti brenda dy muajve ndërsa SHBA-ja dhe aleatët e saj filluan një fushatë bombardimesh.

Një qeveri e re e përkohshme e kryesuar nga Hamid Karzai u formua në dhjetor të  2000-it  dhe tre vjet më vonë u shpall një kushtetutë e re.

Por deri në vitin 2006, Talebanët u rigrupuan dhe ishin në gjendje të mobilizonin luftëtarët në betejën e tyre kundër pushtuesve të huaj dhe aleatëve të tyre.

Konflikti 20 vjeçar shkatërroi Afganistanin, me më shumë se 40 mijë civilë të vrarë.

SHBA-të shpenzuan gati 1 trilion dollarë në luftë dhe në projektet e rindërtimit, por vendi mbetet ende kryesisht i varfër dhe infrastruktura e tij është shkatërruar.

Në vitin 2011, administrata e Obamës lejoi që një grup zyrtarësh Talebanë të qëndronin në Katar, ku ata do të akuzoheshin për vendosjen e bazave për bisedime ballë për ballë me qeverinë e Presidentit të atëhershëm Karzai.

Në vitin 2013, zyra e tyre në Doha u hap zyrtarisht. Në 2018, administrata Trump filloi bisedime zyrtare, ballë për ballë me grupin pa përfshirë qeverinë Afgane.

Qeveria paralele

Talebanët kanë krijuar një shtet paralel duke e quajtur atë Emiratin Islamik të Afganistanit me flamurin e tyre të bardhë.

Ata gjithashtu kanë zgjedhur guvernatorët hije që kanë administratat e tyre në 34 provincat e kombit.

Shefi i tyre kryeson një këshill që mbikëqyr rreth një duzinë komisionesh të ngarkuar me gjëra të tilla si financa, shëndetësia dhe arsimi. Ata madje drejtojnë gjykatat e tyre.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.