E para shkrimtare, Enheduanna e Mesopotamisë

Ishte shkrimtarja e parë, më e hershme, e njohur në të gjithë historinë.

Poetja, princesha dhe priftëresha e Mesopotamisë, Enheduanna.

“Kur njerëzit pyesin se kush është autori i parë, ata kurrë nuk hamendësojnë askënd në Mesopotami dhe kurrë një grua”, ka thënë Sidney Babcock.

Babcock është kurator i ekspozitës së hapur së fundmi në Bibliotekën Morgan të New York-ut, “She Who Wrote: Enheduanna and Women of Mesopotamia”.

Sipas tij, njerëzit hamendësojnë një figurë nga Greqia e lashtë dhe nëse përmendin një autore femër, ajo është Sappho, e cila jetoi një mijëvjeçar më vonë dhe vepra e saj ka mbijetuar më pak se ajo e Enheduanna-s.

Enheduanna ishte krejtësisht e panjohur për modernitetin deri në vitin 1927, kur arkeologu Leonard Woolley gërmoi objekte që mbajnë emrin e saj.

Si kryepriftëreshë e hyjnisë së hënës Nanna-Suen, ajo kompozoi 42 himne tempulli dhe tre poema më vete që, si Eposi i Gilgameshit, studiuesit e konsiderojnë një pjesë të rëndësishme të trashëgimisë letrare të Mesopotamisë.

Në lidhje me statusin e saj si figurë fetare, Enheduanna zotëronte pushtetin politik si vajza e Sargonit të Madh – një figurë e cilësuar nga disa historianë si themelues i perandorisë së parë në botë.

Ajo luajti një rol thelbësor duke ndihmuar në lidhjen e rajonit verior të Mesopotamisë së Akadit, ku Sargoni u ngrit për herë të parë në pushtet, përpara se të vazhdonte të pushtonte qytet-shtetet sumeriane në jug.

E bëri këtë duke ndihmuar në shkrirjen e besimeve dhe ritualeve të lidhura me perëndeshën sumere Inanna me ato të perëndeshës Akkadiane Ishtar.

Po ashtu duke theksuar ato lidhje në himnet dhe poezitë e saj letrare dhe fetare, duke krijuar një sistem të përbashkët besimesh në të gjithë perandorinë.

Secili nga himnet që Enheduanna shkroi për 42 tempuj në gjysmën jugore të Mesopotamisë theksonte karakterin unik të perëndeshës mbrojtëse për adhuruesit në ato qytete.

Shkrimet e saj janë të ekspozuara gjatë gjithë ekspozitës në pllaka balte që mbajnë gjurmët në formë pykë të njohura si kuneiform.

“Ajo përshkruan me çiltërsi jetën e përditshme, kujdesin dhe natyrën e qenësishme të hyjnive dhe tempujve të tyre. Ajo popullon të gjithë kozmosin përreth me qenie hyjnore aktive, tërheqëse dhe të pakontrollueshme”, ka thënë ekspertja Betty De Shong Meador.

Në poezi lihet të kuptohet edhe zotërimi i fortë i matematikës nga Enheduanna. Jo aq befasuese kur kujtohet se historianët e gjurmojnë origjinën e matematikës në Mesopotami, së bashku me zhvillimin e shkrimit kuneiform dhe sistemeve të tjera të hershme të shkrimit.

Si shkrimi ashtu edhe numërimi u zhvilluan ndoshta nga nevoja në ekonominë aktive bujqësore dhe tekstile të Mesopotamisë, ku sistemet u ndërthurën kur fermerët dhe tregtarët numëronin atë që prodhohej dhe regjistronin atë që shitej dhe tregtohej.

Babcock shpreson se ekspozita do t’i sjellë Enheduanna-s një shikueshmëri më të madhe. Ajo shihet e portretizuar në një disk kalciti, që daton afërsisht në vitin 2300 para Krishtit dhe të gërmuar nga Woolley në vitin 1927.

Skena e gdhendur përshkruan Enheduanna-n e shoqëruar nga tre shoqërues të veshur thjesht duke mbajtur objekte rituale, të gjithë duke marshuar solemnisht në rresht jashtë një hapësire.

Enheduanna-n dallohet lehtësisht nga mbulesa e kokës. Kurse fytyra e saj shfaqet në profil teksa ngre sytë për të parë Inanna-n, perëndeshë e dashurisë dhe luftës.

Ajo e mbajti pozicionin e saj për 40 vjet, deri në vdekje.

Përtej Enheduanna-s, objektet e ekspozuara nxjerrin në pah mënyrat e shumta në të cilat gratë morën pjesë gjithnjë e më shumë në aspekte të ndryshme të shoqërisë Mesopotamiane.

Mesopotamia ishte në atë epokë më pak patriarkale se kudo tjetër.

Kjo periudhë, duke filluar rreth vitit 3400 para Krishtit, pa një rritje të madhe në qendrat urbane të Mesopotamisë dhe një zgjerim të vazhdueshëm në prodhimin dhe tregtimin e mallrave në të gjithë vendin dhe rajonin.

Rritja e porosive të biznesit nënkuptonte nevojën për më shumë punëtorë – shumë prej të cilëve ishin gra.

Duke shkuar përtej roleve të tyre tradicionale në shtëpi ose duke marrë përsipër detyrat fetare, këto gra morën role në një gamë të gjerë zanatesh, duke përfshirë qeramikën, thurjen, pjekjen, blegtorinë, prodhimin e birrës dhe artizanatin.

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.