NATO ka të bëjë me sigurinë – jo me dollarët dhe centët

“Nëse Rusia do të sulmonte Lituaninë, ne do të shkonim në luftë me Rusinë?”

Kjo ishte pyetja e Donald Trump drejtuar një ndihmësi duke i shpjeguar se si funksionoi NATO pasi u bë president në 2017.

“Kjo është çmenduri”.

Dhe ai ka të drejtë.

Do të ishte çmenduri të shkosh në luftë me Rusinë, një fuqi bërthamore që mund të shkatërrojë Shtetet e Bashkuara të Amerikës – dhe pjesën tjetër të botës – nëse do të dëshironte ta bënte këtë.

Por qëllimi i NATO-s nuk është të shkojë në luftë kundër Rusisë – është për të parandaluar luftën në radhë të parë.

Dhe Aleanca e Atlantikut të Veriut, e cila mbushi 75 vite javën e kaluar, e ka bërë këtë më me sukses se çdo aleancë ushtarake në histori.

Keqkuptimi themelor është rezultat i një gabimi kryesor në këndvështrimin e Trump-it për aleancat, që është se ato kanë të bëjnë me ndarjen e drejtë të barrës dhe jo sigurinë e përbashkët.

Për shembull, në shkurt, Trump deklaroi se u kishte thënë aleatëve evropianë që nuk po shpenzonin mjaftueshëm për mbrojtjen dhe se ai do të inkurajonte rusët “të bëjnë çfarë dreqin të duan” nëse ato vende nuk shpenzojnë më shumë.

Teksa më vonë ai siguroi se do t’i mbante “100 për qind” SHBA-të në NATO, ai e kushtëzoi që aleatët të paguanin “pjesën e tyre të drejtë”.

Trump nuk është i vetëm në këtë pikëpamje se aleanca varet nga ndarja e drejtë e barrës – që është thjesht kod për Evropën që paguan më shumë për mbrojtjen e saj.

Dhe shumë liderë të NATO-s, duke filluar me Sekretarin e Përgjithshëm të saj, Jens Stoltenberg, kanë kërkuar të qetësojnë Trump-in dhe kritikët e tjerë të aleancës duke vënë në dukje se sa shumë anëtarë evropianë po kontribuojnë në mbrojtjen e tyre.

Në shkurt, Stoltenberg deklaroi një “rritje të paprecedentë” në shpenzimet e mbrojtjes, me 18 aleatë që tani shpenzojnë 2 për qind të PBB-së për mbrojtjen.

“Në vitin 2024, aleatët e NATO-s në Evropë do të investojnë një total prej 380 miliardë dollarësh në mbrojtje. Për herë të parë, kjo arrin në 2% të PBB-së së tyre të kombinuar”, tha ai.

Ki parasysh që Evropa shpenzoi shumë më tepër për mbrojtjen gjatë Luftës së Ftohtë dhe po shpenzonte ende 2 për qind në vitin 2000 – 10 vjet pas rënies së Bashkimit Sovjetik.

Sigurisht, një angazhim serioz për të shpenzuar para për mbrojtjen është i rëndësishëm për të garantuar sigurinë, por nuk është ajo për të cilën janë vetëm aleancat – apo edhe kryesisht.

Në thelbin e tyre, aleancat kanë të bëjnë me të kuptuarit se siguria e një aleati është thelbësore për të vetën.

“Një sulm i armatosur kundër një ose më shumë prej tyre në Evropë ose Amerikën e Veriut do të konsiderohet si një sulm kundër të gjithëve”, thotë Neni 5 i Traktatit të Atlantikut të Veriut, duke vënë në dukje se në një ngjarje të tillë, çdo anëtar “do të ndihmojë Palën ose Palët e sulmuara në mënyrë të tillë”.

Ky premtim i mbrojtjes kolektive është ajo që e bën NATO-n një forcë për paqe.

Çdo kundërshtar i prirur për agresion kundër një vendi anëtar duhet të marrë parasysh mundësinë – nëse jo gjasat e larta – që do të përballet me një përgjigje ushtarake duke u mbështetur në kapacitetin e plotë kolektiv të të gjithë aleatëve, jo atë që sulmoi.

Për amerikanët, mësimi i nxjerrë nga dy luftëra të përgjakshme botërore – luftërat në të cilat GI-të duhej të kalonin një oqean për të luftuar në plazhet dhe fushat e Evropës – ishte se siguria e tyre përfundimtare varej nga siguria e Evropës.

Shumë më mirë, pra, për të parandaluar luftërat në Evropë duke u angazhuar për të mbrojtur aleatët që në fillim.

Kështu ishte edhe për anëtarët evropianë të NATO-s, pasi ata vazhduan të jetonin nën hijen e Bashkimit Sovjetik dhe më pas të Rusisë – fuqia ushtarake më e fortë dhe më agresive në kontinent – pas dy luftërave shkatërruese.

Për ta, siguria e vërtetë qëndronte në angazhimin e SHBA-ve për t’u mbrojtur.

Por kjo varësi ka pasur dy pasoja: Së pari, ajo bëri që disa qarqe evropiane të abdikonin nga mendimet serioze për sigurinë ushtarake – veçanërisht pas Luftës së Ftohtë – pasi NATO përfundimisht e kishte bërë luftën të pamundur.

Por agresioni brutal i Rusisë kundër Ukrainës ka rizgjuar të gjithë Evropën në nevojën për ta marrë seriozisht mbrojtjen.

Së dyti, kjo varësi evropiane shpesh ushqeu dyshime për angazhimin e Amerikës ndaj sigurisë së kontinentit.

Në fund të fundit, ka diçka krejt të panatyrshme rreth gatishmërisë së SHBA-ve për të shkuar në luftë një oqean më larg për të mbrojtur një vend tjetër – veçanërisht kur kjo mund të ndezë një holokaust bërthamor si përgjigje.

Përgjatë këtyre linjave, vendosja e trupave amerikane pranë vijës së frontit dhe lejimi i disa aleatëve për të marrë pjesë në misionet bërthamore kanë rritur parandalimin dhe kanë vepruar si siguri.

Është në këtë kontekst që përpjekjet e Trump për të vënë në pikëpyetje angazhimin e Amerikës ndaj NATO-s janë kaq shqetësuese.

Duke kushtëzuar gatishmërinë e Amerikës për të dalë në mbrojtje të një aleati, Trump po minon parandalimin, duke dobësuar gjithashtu sigurinë e aleatëve dhe të Amerikës.

Në thelbin e tyre, aleancat janë institucione të favorshme – siguria që ato gjenerojnë është përforcuese reciproke.

Por Trump, dhe ata që mendojnë si ai, jetojnë në një botë fitim-humbje ku e vetmja mënyrë për të fituar është nëse humbin të tjerët.

Dhe kjo është një botë që i kthen aleancat nga institucionet e sigurisë në transaksione financiare.

Në fund të fundit, megjithatë, siguria e aleatëve nuk është një çështje dollarësh dhe centësh – është gjithashtu çelësi i sigurisë së Amerikës.