“Mendoja se nuk kishte më mirë se komunizmi”

E përditshmja britanike “The Guardian”, i ka dedikuar një artikull bashkëjetesës së profesoreshës së Filozofisë Politike në Shkollën Ekonomike të Londrës, Lea Ypi, me komunizmin – nën regjimin stalinist të instaluar në Shqipëri.

Që prej muajit shtator, Ypi është pjesë e bordit të ri të Akreditimit të Agjencisë së Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë në Shqipëri.

Çdo vit, rrëfen Ypi, më 1 maj, portretet e Stalinit barteshin nga punëtorët nëpër rrugët e Tiranës për të festuar socializmin dhe përparimin drejt komunizmit.

Ajo bën një rishikim të “manifestit” asokohe të kësaj dite që niste më herët.

Fillimist programet televizive shfaqnin paradën, tregon Ypi.

Pastaj mund të shikoje një shfaqje kukullash, më pas një film për fëmijë, e mandej mund të dilje për një shëtitje – veshur me rroba të reja.

Kulmimet e ditës, në narrativën e Ypit, ishin blerja e një akulloreje dhe fotografia që zakonisht fragmentohej pranë shatërvanit që mbante pas vetes Pallatin e Kulturës.

Por, kjo lumturi e të parës së majit, ishte në dukje e tillë.

Për Ypin, radhët në dyqane dhe zbrazëtia e rafteve ishin aty pavarësisht shpërqendrimit të saj.

“Së pari vjen morali, pastaj vjen ushqimi”, ishin fjalët e gjyshes së saj, ndaj të cilave ajo ishte pajtuar.

“Gjithmonë kam menduar se nuk ka asgjë më të mirë se komunizmi”

Duke sjellë në vëmendje tekstin e këngës “Insieme” të këngëtarit italian, Toto Cutugno, e cila kishte fituar “Eurovision-in” e vitit ’90, Ypi dëshmon se këtu filloi njohja e parë mes bashkimit dhe tregut apo lirive të vërteta.

“Kënga në të vërtetë kishte të bënte me traktatin e Mastrihtit, i cili së shpejti do të konsolidonte tregun liberal”.

Në këtë kohë, shton Ypi, Evropa ishte e kapur nga “huliganët” që minonin rendin publik.

Polonia ishte tërhequr nga Traktati i Varshavës. Partitë komuniste në Bullgari dhe Jugosllavi votuan për të hequr dorë nga monopoli i tyre mbi pushtetin.

Lituania dhe Letonia shpallën pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik.

Trupat sovjetike hynë në Baku për të shtypur protestat në Azerbajxhan.

“Vizitorët në shtëpinë tonë u dyfishuan; prindërit e mi filluan të më dërgonin herët në shtrat. Kisha vënë re shtangie në zërat e zhurmshëm të vizitorëve, por ata vijonin me buzëqeshjet dhe përkedheljet mbi supe”, kujton profesoresha e filozofisë.

Gjatë kësaj kohe, Lea Ypi sapo ishte bërë një pioniere (Pionierët e Enverit ishin një organizatë rinore komuniste).

Ypi ishte përgjegjëse për shpalljen e betimit për besnikëri ndaj partisë.

Si shpërblim, Lea u nis me pushime familjare në plazh.

Por, këto do të ishin pushimet e fundit, njësoj si parakalimi i fundit i klasave punëtore.

Më 12 dhjetor 1990, Shqipëria u shpall zyrtarisht një shtet shumëpartiak, ku do të mbaheshin zgjedhjet e lira.

Kjo, gati 12 muaj pasi Çaushesku ishte qëlluar në Rumani ndërsa këndonte “The Internationale”.

Burgu i Shqipërisë ishte – Shqipëria në burg

Në dhjetor të vitit 1990, shprehet Ypi, përfaqësuesit e qytetarëve deklaruan se të vetmet gjëra që ata kishin njohur ndonjëherë në socializëm “nuk ishin liria dhe demokracia, por tirania dhe detyrimi”.

Në ditët në vijim, u themelua partia e parë opozitare dhe prindërit e mi zbuluan të vërtetën, të vërtetën e tyre.

Ata thanë se vendi im kishte qenë “një burg i hapur për gati gjysmë shekulli”.

Ypi kishte jetuar në një mjedis të koduar dhe jetë të dykuptimtë.

Universitetet që përmendte familja e saj ishin institucione arsimore, por të një lloji të veçantë.

Diplomimi i të afërmve, nënkuptonte lirimin e tyre të fundit nga burgu.

Përfundimi i një diplome ishte gjuhë e koduar për përfundimin e një fjalie.

Inicialet e qyteteve universitare përfaqësonin inicialet e vendeve të ndryshme të burgjeve dhe dëbimeve: B për Burrelin, M për Maliqin, S për Spaçin.

Lëndët e ndryshme korrespondonin me akuza të ndryshme zyrtare: të studiosh marrëdhëniet ndërkombëtare do të thotë të akuzohesh për tradhti; letërsia qëndronte për “agjitacion dhe propagandë”; dhe një diplomë në ekonomi përfshinte një krim më të vogël të tillë si “fshehja e arit”.

Studentët që u bënë mësues ishin ish të burgosur që u kthyen në spiunë, si kushëriri i Leas, Ahmeti dhe gruaja e tij, Sonia.

Nëse dikush kishte arritur rezultate të shkëlqyera, do të thoshte se qëndrimi kishte qenë i shkurtër; por të dëboheshe do të thoshte dënim me vdekje; dhe të braktisësh vullnetarisht, si shoku më i mirë i gjyshit tim, do të thoshte vetëvrasje.

Pikërisht në këtë moment, Ypi mëson se ish-kryeministri, të cilin e kishte përbuzur, dhe emrin e të cilit e mbante babai i saj, nuk ishte rastësi – e gjitha kjo.

Ai ishte stërgjyshi i saj (Xhaferr Ypi).

“Ai nuk mund të studionte atë që donte. Ai duhej të paguante për një gabim që nuk e bëri kurrë dhe të kërkonte falje për pikëpamjet që nuk binte dakord”.

“Kur armiku u materializua, ai dukej shumë si ne”

Lea tregon për “The Guardian”, se filloi të mësonte të vërtetën kur nuk ishte më e rrezikshme.

“Në një shoqëri ku politika dhe arsimi përshkonin të gjitha aspektet e jetës, unë isha produkt i familjes sime dhe vendit tim. Kur u zbulua konflikti midis të dyve, unë u mahnita. Nuk dija ku të shikoja, kë të besoja”, shpengon rrëfimin e saj idilik Ypi.

Kjo “vello e re” e përfytyrimit hapi një diskutim të gjerë në familjen e saj.

Ypi ishte e dyzuar mes udhëheqjes politike të kohës dhe familjes së saj.

“Në fund të fundit”, mendon Ypi, “nëse ata kujdeseshin për lirinë, ata nuk duhet të kishin shërbëtorë”.

Pyetjes se pse gjyshi i saj – edhe pse socialist – u burgos, gjyshja iu kthye me një përgjigje të prerë.

“Lufta e klasave… lufta e klasave është gjithmonë e përgjakshme”.

Ypi kujton numrin e parë të gazetës “Rilindja Demokratike”, e cila titullohej “Fjala e parë”.

“Vetëm e vërteta është falas, dhe vetëm atëherë liria bëhet e vërtetë”, shkruhej në ballinën e saj.

Duke iu kthyer kohës e gjendjeve, Ypi tregon për “The Guardian” se periudha midis majit dhe dhjetorit 1990 pati më shumë përmbysje sesa të gjitha vitet e mëparshme të marra së bashku.

“Për disa, ato ishin ditët në të cilat historisë i erdhi fundi. Nuk ndihej si fundi. As nuk u ndje si një fillim i ri, të paktën jo menjëherë”.

Profesoresha kujton dekadat duke planifikuar luftën bërthamore, duke projektuar bunkerë, duke sanksionuar kundërshtimin, duke parashikuar fjalët e kundërrevolucionit, duke imagjinuar konturet e fytyrës së tij.

“Por”, shter Ypi, “kur armiku u materializua, ai dukej shumë si ne”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com