Të shërosh traumën, të gjesh veten

T’i përgjigjesh dhimbjes, është sikur të rindërtosh një pasqyrë të thyer brenda individit.

Çka nënkupton të gjesh veten, por edhe të kesh mundësinë e rindërtimit të një rrjeti, një pëlhure sociale, që në botën e abuzimit dhe në kulturën e shoqërisë shqiptare, dëmtohet e kërcënohet.

Krijimi i një rrjeti, që mbështet e ndan përvojën dhe nevojën për ta përballuar atë, është me rëndësi.

Prandaj përgjigjja e komunitetit ka ndikim të madh në zgjidhjen e traumës.

Kësaj teze mbi rolin e komunitetit i mëshon psikotraumatologia Destemona Çelo.

Por çfarë është trauma?

Sipas saj, trauma psikologjike është përgjigje ndaj një ngjarjeje stresuese që përjetohet në mënyrë traumatike.

Disa njerëz zhvillojnë simptoma që zhduken pas disa javësh. Të tjerët mund të kenë efekte më afatgjata.

“Çdo traumë krijon plagë të dhimbshme, por përmes përpunimit të saj dhe duke u kujdesur për të, është e mundur që të shërohet”, veçon ajo.

Si njohëse dhe trajtuese e traumave në fëmijëri, Çelo zbulon për Albanian Post të fshehtat e traumave në fëmijëri.

Ato, në fëmijëri, shihen si një ekspozim ndaj një stresuesi ekstrem si fatkeqësitë natyrore, aksidentet, sëmundjet, që janë kërcënuese për jetën, vdekja e një prindi, abuzimi fizik/seksual, rrëmbimet, dhuna.

“Kur fëmija përjeton ngjarje traumatike për një kohë të gjatë, struktura e personalitetit të tij është e strukturuar që të arrijë t’ia dalë mbanë, pikërisht në ato situata”, tregon psikologia.

Sakaq, një fëmijë që rritet në një mjedis ku përballet me ngjarje traumatike për një periudhë të gjatë kohe, gjatë jetës mundohet të arrijë t’i realizojë të gjitha resurset që ka për të tejkaluar situatat e dhimbshme traumatike.

“Shpesh, fëmijët që përjetojnë trauma, ndodhen në situatën që nuk mund ta kuptojnë nëse kanë qenë apo jo viktima, sepse mendojnë që të gjithë fëmijët janë të ngjashëm”, dallon ajo.

Kur individi konfrontohet me një ngjarje traumatike, ndjehet i kërcënuar dhe sistemi i nxitjes fiziologjike aktivizohet.

Me rritjen e kërcënimit, fëmija lëviz përmes këtij vijimi nxitjeje dhe trupi fillon të çlirojë endogjenë opioid, që kanë efekt qetësues në SNQ dhe, për pasojë, fillon të aktivizohet përgjigjja dissociative, shkëputja nga realiteti për t’u mbrojtur nga dhimbja.

Çlirimi i këtyre opiodëve çon në ulje të nxitjes fiziologjike, ulje të vetëdijësimit mbi dhimbjen, ulje të rrahjeve të zemrës dhe presionit të gjakut, pavarësisht rritjes së epinefrinës.

Nën situatën e një stresi akut, vijon Çelo, kortizoli fillon të ulë reagimin e trupit ndaj sulmit.

Rritja e sasisë së kortizolit ka dëshmuar në rritje të vigjilencës, të aktivitetit fizik dhe rritje të ndjenjave të mirëqenies.

Megjithatë, stimulimet e zgjatura me kortizol çojnë në tërheqje, gjendje disforie dhe ndjenja lodhjeje. Sekretimi kronik i kortizolit mund ta shtypë sistemin imun.

“Një nga organet kryesore të sistemit imun është gjëndra tymus dhe kjo është gjendur në sasi shumë të vogla te fëmijët e abuzuar dhe të neglizhuar në studimet e fundit”, tregon ajo.

Si shprehet trauma?

Psikologia shpjegon se kur një individ përjeton një traumë mund të luftojë, të fluturojë në mendime, të ngrijë emocionalisht ose të nënshtrohet.

Nëse këto reagime zgjasin për një kohë të gjatë dhe me intensitet të lartë, individët përjetojnë sjellje të pashëndetshme.

Kur ka luftuar gjatë përjetimit të ngjarjes pritet të përjetojë sjellje kontrolluese, sjellje narciste, bullizëm, kërkon perfeksion nga të tjerët dhe ndjen sikur ka gjithmonë të drejtë.

Ndërkohë, kur ka reaguar duke fluturuar gjatë përjetimit të ngjarjes do të përjetojë sjellje obsessive, nevoja për të qenë i zënë tërë kohës, ndjenjë paniku, perfeksionizëm dhe nuk qëndron kurrë i qetë.

Kur ka ngrirë gjatë përjetimit të ngjarjes do të përjetojë disocim, izolim, vështirësi në marrjen e vendimeve, frikë nga eksperiencat e  reja dhe perceptim të vetes si dembel.

Kurse kur është nënshtruar gjatë përjetimit të ngjarjes, krijon varësi nga marrëdhëniet, qëndron në marrëdhënie abuzive, sakrifikon më shumë se sa duhet për të tjerët, vendos pak kufij ose aspak dhe humbet veten.

Trauma mund të shkaktojë një gamë të gjerë simptomash fizike dhe emocionale.

“Individët që kalojnë trauma në fëmijëri priren të jenë të rrezikuar apo të zhvillojnë sëmundje serioze si ishemi në zemër, kancer, sëmundje mëlçie, mushkërie dhe fraktura skeletike”, zbulon Çelo.

Kjo tregon që keqtrajtimi në fëmijëri mund të shkaktojë sëmundje kronike të ndryshme.

“Me pak fjalë, pas një traume mund të reagosh me frikë, turp, faj, shqetësim gjumi, zemërim ose ndjenjë të pafuqisë… mundësitë e reagimit janë pothuajse të pafundme”, shton psikologia.

Sipas saj, nëse këto simptoma vazhdojnë për një periudhë më të gjatë kohore, është rasti për një të tretën e atyre që preken, mund të flitet për çrregullim të stresit post-traumatik (PTSD).

Ky çrregullim shfaqet përmes simptomave karakteristike si kujtimet e vazhdueshme stresuese rreth traumës, episode flash-back, gjatë të cilave rishfaqen kujtimet, ndjenjat ose eksperiencat e perceptuara në të shkuarën.

Çelo thotë se shumë njerëz rimëkëmben në muajt që pasojnë, por në një nëngrup të rëndësishëm simptomat vazhdojnë, shpesh për vite me radhë.

Disa njerëz janë në gjendje ta shohin traumën si një përvojë të kufizuar kohore dhe të tmerrshme që nuk ka domosdoshmërisht implikime negative për të ardhmen.

Dhe, po ashtu, mund të jetë në gjendje të gjejnë një element të rritjes personale te ajo. “Këta njerëz ka të ngjarë të trajtohen dhe rikuperohen shpejt në kohë”, zbulon ajo.

Puna me fëmijët që vuajnë 

Për psikotraumatologen Çelo, ndihma psikologjike është shumë thelbësore.

Ajo zbulon për Albanian Post disa nga qëllimet afatshkurtra dhe afatgjata të një rasti të trajtuar. Konkretisht, X.K., 12 vjeç, i abuzuar seksualisht.

Për rastin në fjalë që ka përjetuar ngjarje traumatike, një nga qëllimet afatshkurtra që u vendos në procesin e terapisë është informimi dhe edukimi lidhur me simptomat e PTSD-së.

Një nga proceset është edhe eksplorimi i kuptimit të ngjarjes, ku pacienti shkruan deklaratën e ndikimit, përshkrimin e ngjarjes dhe e lexon me zë të lartë në seancë.

Po ashtu, identifikimi i mendimeve dhe ndjenjave mbi traumën, si dhe pranimin, me qëllim të rritjes së aftësisë për të identifikuar dhe verbalizuar ndjenjat.

Eksplorimi i ngjarjes, që ka qenë më shqetësuese për pacientin që nga ajo kohë, identifikimi i besimeve konfliktuale që krijojnë emocione të pakëndshme dhe diskutimi i etiketimit të ngjarjes.

Nga ana tjetër, te qëllimet afatshkurta ka bërë pjesë ndalimi i çdo abuzimi në një periudhë të gjatë kohore, ndihma te të kuptuarit dhe kontrolli i emocioneve, si dhe rehabilitimi në komunitet.

Sepse komuniteti ka rëndësi.

Siç ka thënë edhe një nga studiueset amerikane, Judith Lewis Herman:

“Riparimi i frakturës midis atyre që kanë vuajtur traumën dhe komunitetit varet së pari nga njohja publike e ngjarjes traumatike dhe më pas nga identifikimi i përgjegjësive dhe riparimi i plagës”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.