Si do të formohet ‘superkontinenti’ i ardhshëm?

Hartografi Geradus Mercator, rreth 500 vjet më parë, prodhoi një nga hartat më të rëndësishme të botës.

Nuk ishte përpjekja e parë për një atlas botëror dhe nuk ishte as e saktë.

Hartografët, prej asaj kohe, kanë prodhuar versione gjithnjë e më të sakta të këtij rregullimi kontinental, duke korrigjuar gabimet e Mercator-it, si dhe paragjykimet midis hemisferave dhe gjerësive gjeografike të krijuara nga projeksioni i tij.

Por harta e tij, së bashku me të tjera të prodhuara nga bashkëkohësit e tij të shekullit të XVI-të, zbuloi një pamje vërtet globale të masave tokësore të Tokës.

Një perspektivë kjo, që ka vazhduar në mendjet e njerëzve që atëherë.

Ajo që Mercator nuk e dinte është se kontinentet nuk janë rregulluar gjithmonë në këtë mënyrë. Ai jetoi rreth 400 vjet përpara se të konfirmohej teoria e tektonikës së pllakave.

Kur shikoni pozicionet e shtatë kontinenteve në një hartë, është e lehtë të supozohet se ato janë fikse. Për shekuj me radhë, qeniet njerëzore kanë luftuar dhe kanë bërë paqe mbi pjesën e tyre të këtyre territoreve, me supozimin se toka e tyre ka qenë gjithmonë atje dhe do të jetë gjithmonë.

Megjithatë, nga këndvështrimi i Tokës, kontinentet janë gjethe që lëvizin nëpër një pellg. Dhe shqetësimet njerëzore janë një pikë shiu në sipërfaqen e gjethes.

Të shtatë kontinentet dikur ishin mbledhur në një masë të vetme, një superkontinent i quajtur Pangaea. Dhe para kësaj, ka prova për të tjera që shtrihen mbi tre miliardë vjet: Pannotia, Rodinia, Columbia/Nuna, Kenorland dhe Ur.

Gjeologët e dinë se superkontinentet shpërndahen dhe mblidhen në cikle: tani jemi në gjysmë të rrugës.

Por si do të riorganizohen masat tokësore siç i njohim në një afat shumë të gjatë?

Rezulton se ka të paktën katër trajektore të ndryshme. Dhe ato tregojnë se qeniet e gjalla të Tokës një ditë do të banojnë në një planet shumë të ndryshëm, i cili duket më shumë si një botë aliene.

Për gjeologun Joao Duarte në Universitetin e Lisbonës, rruga për të eksploruar superkontinentet e ardhshme të Tokës filloi me një ngjarje të pazakontë në të kaluarën.

Bëhet fjalë për një tërmet që goditi Portugalinë një mëngjes të shtunë në nëntor 1755. Ishte ndër tërmetet më të fuqishme të 250 viteve të fundit , duke lënë të vrarë 60 mijë njerëz dhe duke dërguar një cunam përtej Oqeanit Atlantik.

Çka e bëri atë veçanërisht të çuditshme ishte vendndodhja.

Zakonisht, tërmetet e kësaj shkalle ndodhin në ose afër zonave kryesore të zhytjes, ku pllakat oqeanike zhyten nën kontinente dhe shkrihen dhe konsumohen në mantelin e nxehtë.

Ato përfshijnë përplasje dhe shkatërrim.

Tërmeti i vitit 1755 ndodhi përgjatë një kufiri “pasiv”, ku pllaka oqeanike që qëndron në themel të Atlantikut kalon pa probleme në kontinentet e Evropës dhe Afrikës.

Në vitin 2016, Duarte dhe kolegët propozuan një teori për atë që mund të ndodhë: qepjet midis këtyre pllakave mund të zbërthehen dhe një shkëputje e madhe mund të jetë e afërt.

Një zonë zhytjeje mund të jetë e gatshme të përhapet nga Mesdheu përgjatë Afrikës perëndimore dhe ndoshta deri në Irlandën dhe Britaninë e Madhe, duke sjellë vullkane, ndërtime malesh dhe tërmete në këto rajone.

Nëse kjo ndodh, mund të çojë në mbylljen përfundimisht të Atlantikut. Dhe nëse Paqësori do të vazhdonte të mbyllej gjithashtu, një superkontinent i ri do të formohej.

Ai e ka quajtur atë Aurica, sepse ish-masat tokësore të Australisë dhe Amerikës do të ulen në qendër të saj.

Do të dukej kështu:

Pasi Duarte publikoi propozimin e tij për Aurica-n, ai ka menduar edhe për skenarë të tjerë të ardhshëm.

Kështu, ai filloi të bisedonte me oqeanografin Matthias Green në Universitetin Bangor në Uells.

Dyshja kuptoi se kishin nevojë për dikë tjetër, “Ai person duhej të ishte dikush paksa i veçantë, i cili nuk e kishte problem të studionte diçka që nuk do të ndodhë kurrë në afatet njerëzore”.

Ajo doli të ishte kolegia e tij Hannah Davies, një tjetër gjeologe në Universitetin e Lisbonës.

“Detyra ime ishte të ktheja vizatimet dhe ilustrimet nga gjeologët e kaluar në diçka që është sasiore dhe në një format të digjitalizuar”, ka thënë Davies.

Ideja ishte të krijoheshin modele mbi të cilat shkencëtarët e tjerë mund të ndërtonin dhe të përsosin.

Por nuk ishte e drejtpërdrejtë.

“Ajo për të cilën ishim nervozë është se është një temë jashtëzakonisht e qiellit blu. Nuk është në të njëjtën mënyrë si një punim i rregullt shkencor”, ka vijuar Davies.

Dhe kjo çoi në katër skenarë.

Përveç modelimit të një tabloje më të detajuar të Aurica-s, ata eksploruan tre mundësi të tjera, secila duke u projektuar përafërsisht 200 deri në 250 milionë vjet nga tani.

E para ishte ajo që mund të ndodhte nëse status quo-ja vazhdon: Atlantiku qëndron i hapur dhe Paqësori mbyllet. Në këtë skenar, superkontinenti që formohet do të quhet Novopangaea.

Megjithatë, mund të ketë edhe ngjarje gjeologjike në të ardhmen që të çojnë në rregullime të ndryshme.

Një shembull është një proces i quajtur “orthoversion” ku Oqeani Arktik mbyllet dhe Atlantiku dhe Paqësori mbeten të hapura.

Kjo ndryshon orientimet mbizotëruese të përhapjes tektonike dhe kontinentet lëvizin drejt veriut, duke u rregulluar të gjithë rreth Polit të Veriut, përveç Antarktidës.

Në këtë skenar, formohet një superkontinent i quajtur Amasia.

Po ashtu është e mundur që shtrirja e detit në Atlantik mund të ngadalësohet.

Në mes të oqeanit, ka një kreshtë gjigante që përgjysmon dy pllaka, që kalon nëpër Islandë deri në Oqeanin Jugor. Këtu, litosfera e re formohet, duke u ushqyer si një rrip transportieri.

Nëse kjo përhapje ngadalësohej ose ndalonte, dhe nëse një kufi i ri i pllakës subduktuese do të formohej përgjatë bregut lindor të Amerikës, do të formohej një superkontinent i quajtur Pangea Ultima.

Tani, këto katër modele digjitale nënkuptojnë se gjeologët kanë një bazë për të testuar teori të tjera.

Skenarët mund t’i ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë efektet e rregullimeve të ndryshme superkontinentale mbi baticat, si dhe klimën e së ardhmes.

Dhe sa për të ardhmen e planetit tonë, Davies pranon se katër skenarët e superkontinentit që ata kanë modeluar janë spekulative dhe mund të ketë surpriza gjeologjike të paparashikuara që ndryshojnë rezultatin.

Megjithatë, çka mund të thuhet me siguri është se masat tokësore që ne i marrim si të mirëqenë, një ditë do të riorganizohen në një konfigurim krejtësisht të ri.

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com