Pse Evropa nuk mund ta furnizojë Ukrainën me armë mjaftueshëm shpejt

“Më parë, ne kishim kohë, por jo para”, thotë Tommy Gustafsson-Rask, kreu i BAE Systems Hägglunds AB, duke reflektuar mbi një temë të përbashkët në të gjithë industrinë e mbrojtjes evropiane. “Sot, ne kemi para, por nuk kemi kohë”.

Kështu e nis artikullin e saj kompania mediatike “Bloomberg”.

Pothuajse 18 muaj pas luftës në Ukrainë, kontraktorët e mbrojtjes të Evropës – të bllokuar nga kërkesa për gjithçka, nga municionet deri te raketat e lëshuara me shpatulla dhe mjetet luftarake – përballen me një dilemë.

A luajnë rol ata në rritjen e prodhimit, duke supozuar se lufta dhe tensionet me Rusinë do të zgjasin pafundësisht?

Ose të ndalen derisa të marrin angazhime afatgjata nga qeveritë që kanë shpenzuar dekadat e fundit duke ulur buxhetet e tyre të mbrojtjes?

Llogaritja ka rëndësi përtej zyrave të korporatave të industrisë së mbrojtjes evropiane, e cila gjeneron kolektivisht rreth 120 miliardë euro në vit të ardhura.

Ukraina ka nevojë urgjente për më shumë armë, nga municionet e artilerisë deri te sistemet e mbrojtjes ajrore, dhe rezervat e aleatëve po mbarojnë.

Kryeqytetet evropiane po përpiqen të ringjallin industritë e tyre të përgjumura për të mbështetur dërgesat e armëve në Kiev dhe për të forcuar sigurinë e tyre.

Për më tepër, Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut dëshiron të rrisë përmasat e të ashtuquajturave forcat e saj të gatishmërisë së lartë – një grup i përbërë nga trupa aleate të gatshme për t’u vendosur në më pak se 30 ditë – në 300 mijë, një rritje shtatëfish.

Ministritë evropiane të Mbrojtjes kanë lidhje të gjata biznesi me prodhuesit amerikanë të armëve si Raytheon Technologies Corp. ose Lockheed Martin Corp, por industria e fuqishme e Amerikës e vetme nuk mund të përmbushë të gjithë kërkesën globale.

Shtetet e Bashkuara po luftojnë me nivele të ulëta të municioneve artilerie, duke bërë që Washington-i të marrë vendimin e diskutueshëm për të dërguar municione thërrmuese në Ukrainë, pavarësisht shqetësimeve se armët paraqesin një rrezik të madh për civilët.

Me Presidentin e SHBA-ve, Joe Biden që i kërkon Evropës të mbajë më shumë përgjegjësi për mbrojtjen e saj, vende të mëdha si Gjermania, Franca dhe Italia duan të reduktojnë varësinë e tyre nga zinxhirët e furnizimit ushtarak amerikan dhe të ndihmojnë në ndërtimin e kampionëve të tyre kombëtarë.

Udhëheqësit e NATO-s pritet të mbështesin një plan të industrisë evropiane të mbrojtjes që kërkon prokurime të përbashkëta shumëkombëshe kur ata të takohen në Vilnius, kryeqyteti lituanez, për samitin e tyre vjetor të martën.

Plani gjithashtu u kërkon vendeve të miratojnë standarde të thjeshta për të siguruar që i njëjti municion të funksionojë me sistemet e armëve të vendeve të ndryshme.

Tensioni midis ministrive evropiane të mbrojtjes dhe kompanive sillet rreth asaj se kush duhet të marrë drejtimin.

Edhe kur porositë fillojnë të grumbullohen, frika në industri është se ajo mund të zgjerojë prodhimin vetëm për të gjetur se kur hapen objektet e reja në tre ose pesë vjet, nuk ka kërkesë.

Qeveritë janë tërhequr nga planet më parë dhe shumë kryeqytete evropiane kanë dështuar në mënyrë të përsëritur për të përmbushur objektivat e NATO-s për grumbullimin e rezervave ose premtimin për të shpenzuar të paktën 2 për qind të PBB-së për mbrojtjen.

Aleatët e NATO-s ranë dakord të premten për një angazhim më të fortë për të arritur objektivin prej 2 për qind.

Nuk është një frikë e pavend. Disa qeveri po hezitojnë të lidhin kontrata afatgjata për armë, sepse nuk janë të sigurt nëse do t’u duhen në të ardhmen, tha një diplomat evropian për “Bloomberg”.

Industria – e cila përballet me mungesë të fuqisë punëtore të kualifikuar dhe komponentëve kryesorë – ka shkuar aq larg sa mundet për të optimizuar ose zgjeruar prodhimin me investimet e veta, tha Andrea Nativi, kryetar i njësisë së mbrojtjes të shoqatës së biznesit ASD Europe.

Tani, sektori ka nevojë për transparencë se ku do të shkojë kërkesa e qeverisë gjatë viteve të ardhshme, tha ai.

“Ne duam të shohim që veprat të pasojnë fjalët – vepra të vërteta”, tha Nativi.

Ai shtoi se përveç kontratave afatgjata, qeveritë mund të marrin gjithashtu masa të tjera duke përfshirë ndihmën e drejtpërdrejtë për të paguar për prodhimin e zgjeruar ose t’i japin përparësi qasjes në energji.

Ndërsa disa qeveri pranojnë se mund të bëjnë më shumë për të ndihmuar industrinë, ekziston gjithashtu një pikëpamje nga zyrtarët se kompanitë e mbrojtjes duhet të mbajnë më shumë barrë, veçanërisht për të përshpejtuar kohën e dorëzimit.

Në BAE Systems, rritja e kërkesës dhe pengesat e zinxhirit të furnizimit, të shkaktuara nga mungesat e gjysmëpërçuesve dhe çështje të tjera logjistike në fillim të këtij viti, nënkuptonin se koha e dorëzimit për disa nga automjetet e saj luftarake ose të blinduara arriti kulmin në shtatë vjet – më shumë se tre herë më shumë se para luftës.

Kjo do të thotë se një automjet i porositur sot nuk do të mbërrinte deri në vitin 2030.

“Nga pikëpamja e biznesit, ata po përpiqen të zbusin rreziqet për të mbijetuar sapo kërkesa të bjerë”, tha për kompanitë e mbrojtjes Greta Monika Tučkutė, zëvendës ministre e Mbrojtjes e Lituanisë. “Por unë mendoj se biznesi duhet gjithashtu të marrë rrezikun”.

“Ata po fitojnë tani dhe po përfitojnë shumë në këtë moment”, shtoi Tučkutė, “kështu që ata duhet të marrin në mënyrë të barabartë rrezikun duke investuar në zhvillimin e industrisë së tyre”.

Modeli i Biznesit të Luftës

Kur Gustafsson-Rask fillimisht mori përsipër degën e automjeteve luftarake të BAE Systems me bazë në Suedi, Hägglunds në vitin 2011, ai duhej të pushonte një të katërtën e stafit të saj.

Sot, kompania po kërkon në rajon për punëtorë të rinj të kualifikuar, pasi ajo kërkon të dyfishojë numrin e saj të punonjësve në afërsisht 1 mijë e 700 deri në fund të vitit dhe të zgjerojë operacionet e saj.

Ai parashikon që të ardhurat vjetore do të rriten katërfish gjatë pesë viteve të ardhshme në 1.2 miliardë dollarë.

Kjo kërkesë në rritje do të marrë kohë për të kaluar në bilancet e kompanive pasi firmat paguhen pasi të plotësohen porositë, por stoqet e mbrojtjes po lulëzojnë.

Rheinmetall AG e Gjermanisë – prodhues i tankeve luftarake dhe municioneve artilerie Leopard 2 – u rrit 130 për qind në vitin 2022, duke e bërë atë stokun me performancën më të mirë në Evropë, ndërsa kompanitë e tjera evropiane të mbrojtjes si Thales SA, Dassault Aviation SA dhe Saab AB fituan midis 60 për qind dhe 80 për qind.

Fitimet po vazhdojnë edhe në vitin 2023, me rritje të përqindjes dyshifrore për kompanitë.

Ai shënon një kthesë të madhe për sektorin evropian të mbrojtjes, i cili është përballur me vite të tëra shpenzimesh të shkurtuara që nga rënia e Bashkimit Sovjetik.

Në vitin 1988, vendet evropiane shpenzuan gjithsej 343 miliardë dollarë për ushtritë e tyre, sipas Institutit Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm, i cili i bazon shifrat në çmimet dhe kurset e këmbimit të vitit 2021.

Deri në vitin 2013, kjo shifër ishte zvogëluar me një të pestën në 275 miliardë dollarë.

Aneksimi i Krimesë nga Rusia në vitin 2014 e ndryshoi këtë prirje, me shpenzimet që rriteshin çdo vit që atëherë.

Ai arriti në 357 miliardë dollarë në vitin 2022 me vendet evropiane që shpenzojnë shuma të mëdha të buxheteve të tyre të mbrojtjes në pajisjet amerikane, veçanërisht avionët luftarakë modernë F-35.

Gjermania mund të jetë shembulli më i mprehtë i nënshpenzimit kronik të mbrojtjes në Evropë.

Deri në vitin 2018, mungesat e pajisjeve në terren, automjeteve dhe avionëve ishin aq të zakonshme sa komisioneri i forcave të armatosura të parlamentit gjerman e shpalli ushtrinë të papërshtatshme për të mbrojtur Gjermaninë dhe aleatët e saj në NATO.

Evropa dëshiron të rifuqizojë rajonin si një qendër për prodhimin industrial të mbrojtjes.

Por sektori përballet me pengesa të shumta.

Së bashku me furnizimet e kufizuara të fuqisë punëtore të kualifikuar, kontraktorët përballen gjithashtu me mungesa të komponentëve dhe pengesa burokratike për të siguruar lejet.

Përfaqësuesit e industrisë, investitorët dhe zyrtarët e NATO-s thonë se disa banka hezitojnë t’i japin hua sektorit nga shqetësimi se mund të dëmtojë kredencialet e tyre ESG.

Burokracitë qeveritare duhet të ristabilizohen për të verifikuar dhe vendosur porosi dhe me artikuj kompleks në veçanti, zyrtarët nuk mund ta nxitojnë procesin pasi duhet të bëjnë një sërë vlerësimesh.

Në Gjermani, për shembull, Ministria e Mbrojtjes ka nevojë për miratim parlamentar për çdo porosi mbi 25 milionë euro, e cila do të blinte afërsisht 7 mijë e 500 predha artilerie 155 mm, sipas llogaritjeve të bazuara në një njoftim për shtyp të Rheinmetall nga viti 2022.

Kjo shumë do t’i zgjaste Ukrainës më pak se një ditë, duke pasur parasysh shkallën e granatimeve nga të dyja palët në konflikt.

Në Renk AG, e cila prodhon transmetime për tanke, duke përfshirë Leopard 2 të përdorur nga shumë ushtarakë të NATO-s, drejtuesit së shpejti mund të përballen me një krizë pune nëse porositë vijnë, duke qenë se ata tashmë po përpiqen të plotësojnë të paktën 100 vende pune.

“Ka konkurrencë për këta punëtorë”, tha shefja ekzekutive e kompanisë Susanne Wiegand në katin e montimit të fabrikës së saj në Augsburg, Gjermani. “Ju duhet të ofroni punë të mira, tërheqëse – kjo lidhet vetëm pjesërisht me pagën”.

Bashkimi Evropian javën e kaluar ra dakord për një sërë masash që synojnë rritjen e prodhimit të municioneve dhe raketave të bllokut, duke përfshirë 500 milionë euro për të ndihmuar kompanitë të rrisin kapacitetet prodhuese.

Realiteti, thonë shumë në industri, është se edhe me më shumë porosi që vijnë dhe kompanitë që tashmë po zgjerojnë objektet, prodhimi në Evropë do të duhen vite për të përmbushur kërkesën pas tërheqjes së shpenzimeve të pas Luftës së Ftohtë atrofizuar në rrjetet e prodhimit dhe zinxhirit të furnizimit.

Görgen Johansson, kreu i zonës së biznesit të Saab’s Dynamics, tha se njësia e tij e biznesit rriti prodhimin vitin e kaluar dhe planifikon ta dyfishojë atë, por zgjerimi do të zgjasë dy deri në tre vjet.

Vetëm atëherë kompania do të jetë në gjendje të kthehet në kohën e dorëzimit të paraluftës. Zgjerimi kërkon ndërtimin e fabrikave, porositjen e makinerive dhe mbylljen e zinxhirëve të furnizimit, tha ai.

“Ne tashmë jemi rritur sa më shumë që të jetë e mundur tani”, shtoi Johansson, në objektin e prodhimit të kompanisë Karlskoga. “Do të duhen disa vite për të pasur prodhim të plotë në nivelet që kërkojnë klientët”.

Vonesat teksa firmat evropiane përpiqen të rriten mund t’i tundojnë qeveritë të kërkojnë diku tjetër – në SHBA, Izrael ose Korenë e Jugut – për të blerë armë më shpejt.

Polonia po shpenzon deri në 15 miliardë dollarë për pajisjet e mbrojtjes raketore amerikane Patriot, ndërsa një koalicion aleatësh i udhëhequr nga Gjermania po planifikon të blejë sistemet e mbrojtjes ajrore Patriot dhe izraelite Arrow 3 për të krijuar një mburojë evropiane kundër raketave për të kundërshtuar kërcënimin nga Rusia.

Polonia është bërë gjithashtu klienti më i madh i armëve i Koresë së Jugut që nga fillimi i luftës, duke përfshirë një marrëveshje prej 5.76 miliardë dollarësh për tanket K2 dhe obusët vetëlëvizës K9, armë të ngjashme me ato të prodhuara nga konkurrentët evropianë.

Kjo mund të përjetësojë problemin e prodhimit në Evropë, sipas Lucie Béraud-Sudreau, e cila ndjek prodhimin e armëve në SIPRI.

“Nëse e keni me ngut dhe dëshironi të rimbusheni relativisht shpejt, kjo mund të ketë kuptim”, tha ajo. “Por në planin afatgjatë, ju po krijoni një rreth vicioz ku nuk po ua jepni tregun kompanive evropiane, gjë që e bën më të vështirë zgjerimin”.

Komplot i barutit

Mesatarisht, Ukraina dhe Rusia qëllojnë njëra-tjetrën me dhjetëra mijëra predha artilerie në një ditë, një shpejtësi më e madhe se sa mund t’i prodhojnë aleatët.

Në një fazë të këtij viti Rusia po gjuante një sasi të ngjashme municionesh në Ukrainë në një ditë të vetme, sa Evropa ishte në gjendje të prodhonte brenda një muaji.

Ajo u ka dhënë shumë vendeve një mësim të rëndësishëm: ata kanë llogaritur gabimisht nivelet e rezervave të municioneve të qëndrueshme që u nevojiten për t’u përgatitur siç duhet për një konflikt.

Ministrat e mbrojtjes të NATO-s në qershor ranë dakord të rrisin ndjeshëm nivelet e rekomanduara të municioneve kritike për betejën e mbajtur nga çdo shtet anëtar, duke përfshirë predha artilerie 155 mm.

Ndërsa objektivat janë sekrete, vetëm Gjermania synon të rrisë stokun e saj më shumë se 10-fish nga rreth 20 mijë predha sot në 230 mijë deri në vitin 2031, sipas një dokumenti të ministrisë gjermane të mbrojtjes të parë nga “Bloomberg”.

“Rezervat evropiane nuk janë të mjaftueshme dhe ne duhet të prodhojmë më shpejt dhe më shumë”, tha kryeministrja e Estonisë Kaja Kallas, e cila kohët e fundit vlerësoi se në planin afatgjatë do t’i kushtonte Evropës disa trilionë euro për të rimbushur në nivelet e nevojshme rezervat e të gjitha kategorive të municioneve.

“Kjo është e nevojshme për të mbështetur mjaftueshëm Ukrainën, por më e rëndësishmja, është e nevojshme për ngritjen e mbrojtjes sonë në përputhje me realitetin e ri të sigurisë”.

“Mbrojtja nuk është përshkallëzim”, shtoi Kallas. “Ne duhet të ndërtojmë parandalim që ndalon ciklin e agresionit të Rusisë kundër fqinjëve të saj”.

Zyrtarët e NATO-s shpresojnë se udhëzimet e reja për nivelet e stokut do të veprojnë si një angazhim i qartë ndihme për prodhuesit e mbrojtjes dhe një siguri që ata duhet të rrisin prodhimin sa më shpejt të jetë e mundur.

Pushtimi i Rusisë ka rishikuar rrënjësisht pritshmëritë se si mund të duket një luftë e ardhshme.

Në vend që t’i jepet përparësi dronëve dhe avionëve luftarakë, vendet tani duhet gjithashtu të armatosen me sisteme të mbrojtjes ajrore, artileri dhe sasi të mëdha municionesh në dritën e luftimeve të stilit të Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, të parë në Ukrainë.

Bashkimi Evropian po përpiqet të përqendrojë përpjekjet rreth nevojës më kritike për Ukrainën dhe aleatët e saj – municionin e artilerisë.

Plani i saj përfshin një rimbursim të rënë dakord prej 2 miliardë eurosh për vendet që kanë kontribuar tashmë me stoqet e tyre në Kiev dhe porosi të kombinuara për kompanitë evropiane të mbrojtjes.

Qëllimi është t’i dërgojë Ukrainës të paktën 1 milion fishekë municionesh artilerie brenda një viti, duke filluar nga fillimi i shkurtit 2023 dhe do të vinte në krye të çdo gjëje që qeveritë blejnë për ushtritë e tyre.

Qëllimi është ambicioz. Industria e mbrojtjes e Evropës prodhon çdo vit rreth 300 mijë predha 155 mm, kalibri më i kërkuar për armët e artilerisë së NATO-s, sipas një dokumenti të hartuar në fillim të këtij viti nga ministria e mbrojtjes e Estonisë dhe të parë nga Bloomberg.

BE-ja nuk jep shifra mbi kapacitetin prodhues të industrisë.

Për kompanitë si Rheinmetall, një nga prodhuesit më të mëdhenj të artilerisë 155 mm dhe municionit tankist 120 mm, objektivi ndërlikohet më tej nga shqetësimet rreth furnizimeve me pluhur shtytës dhe eksploziv, materiale thelbësore për prodhimin e predhave dhe komponentëve të artilerisë.

Ndërsa ata nuk po përballen me mungesa në prodhimin aktual, kjo mund të ndryshojë me porosi më të mëdha, duke penguar potencialisht aftësinë e kompanisë për të përmbushur kërkesën.

Kapaciteti për të prodhuar barut në Evropë është i kufizuar. Rheinmetall është prodhuesi më i madh në rajon, por ka vetëm dy vende prodhimi: një në Bavari dhe një tjetër në Zvicër dhe ato vende funksionojnë me kapacitet të plotë shtatë ditë në javë.

Përveç zgjerimit të kapacitetit të eksplozivëve në një vend në Hungari, kompania është në bisedime me qeverinë lokale në Saksoni në Gjermaninë lindore për të ndërtuar një fabrikë të re baruti.

Rheinmetall ka kërkuar subvencione nga qeveria për të ecur përpara me planin, i cili ka ngecur negociatat.

Rasti ka të ngjarë të shikohet nga afër nga prodhues të tjerë që kërkojnë ndonjë aluzion për mbështetjen e shtetit.

Edhe kur të fillojë ndërtimi, impiantit do t’i duheshin të paktën 18 muaj për të hyrë në internet.

“Nëse kapaciteti për eksplozivë dhe për barut në Evropë nuk zgjerohet së shpejti, do të jetë shumë e vështirë të plotësohet kërkesa në rritje e shpejtë për municion artilerie në Evropë dhe Ukrainë”, tha Oliver Hoffmann, një zëdhënës i Rheinmetall.

Në afat të shkurtër, kjo mund të nënkuptojë se aleatët mund të jenë më pak të gatshëm të ndahen me rezervat e tyre ekzistuese të predhave për t’i dërguar në Ukrainë.

Por pa më shumë municion, Kievi mund të dështojë të thyejë ndjeshëm linjat ruse dhe të vazhdojë me kundërsulmin e tyre.

Në biznesin e Saab-it për luftën tokësore, njësia e Johansson ka parë kërkesë të shtuar për granatahedhës të kompanisë së tij – sistemet AT4 dhe Carl-Gustaf – si dhe armët e saj antitank NLAW.

Këto armë, të cilat aleatët i kanë dërguar në Kiev, janë vlerësuar se kanë ndihmuar forcat ukrainase të largojnë tanket e rënda ruse.

Tani aleatët po kërkojnë të rimbushin me shpejtësi stoqet e tyre, kështu që kur pyesin nëse Saab ka ndonjë gjë në ruajtje, ata janë të zhgënjyer në mënyrë të pashmangshme.

“Ajo që ne shohim nga vendet tani është se ata do të donin të kishin shumë shpejt një prodhim lufte por duhen disa vjet”, tha Johansson. “Në një situatë si kjo, çdo klient i dëshiron produktet tani ose shumë shpejt”.

Ky artikull është përgatitur nga gazetarët Natalia Drozdiak, Jonas Ekblom dhe Alexander Michael Pearson me ndihmën e Natalia Ojewska, Alberto Nardelli dhe Brian E Wall

Marrë dhe përshtatur nga Bloomberg për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com