Si po tregtohet jashtëligjshëm trashëgimia kulturore nëpër rrjete sociale?

Një raport ka zbuluar organizimin e kriminelëve që tregtojnë artefakte të grabitura nga ish-Jugosllavia.

Studimi i botuar në “Journal of Computer Applications in Archaeology” nga kriminologu Sam Hardy, tërheq dhe analizon të dhëna nga platformat sociale duke përfshirë Facebook, Instagram, Etsy dhe eBay, për të eksploruar se si komunitetet online mbështesin, inkurajojnë dhe lehtësojnë grabitjen e objekteve kulturore.

Janë identifikuar gjithsej 8 mijë e 516 “gjuetarë” aktivë të objekteve në të gjithë rajonin, me përdoruesit që duket se punonin së bashku për të blerë pajisje, për të gjetur vendet e cenueshme dhe për të identifikuar blerësit e ardhshëm të artefakteve të grabitura.

Qarkulluan edhe këshilla se si t’i shmangen kapjes ose ndëshkimit, së bashku me këshillat se si të merren artikujt përmes doganës, duke përfshirë sigurimin e “postimit të parcelave nën pragun e vlerës për kontrollet e detyrimeve”.

“Shumë këso gjuetarë objektesh ishin të vetëdijshëm dhe të hapur për pjesëmarrjen e tyre në veprimtari kriminale”, thotë raporti.

“Ata inkurajuan njëri-tjetrin të synonin veçoritë arkeologjike për të mos u kapur, ose thanë me shaka se ishte e ligjshme për sa kohë që ata nuk shiheshin nga pronari i tokës ose nuk kapeshin nga policia”.

Ndërsa bisedat rreth plaçkitjeve janë fokusuar më parë në Lindjen e Mesme, ka një shqetësim në rritje për vendet në ish-Jugosllavi dhe zonat fqinje.

Në tetor, Këshilli Ndërkombëtar i Muzeve (Icom) njoftoi se lista e tij e fundit e kuqe e objekteve do të fokusohej në objekte nga Evropa Juglindore.

“Ndonjëherë ekziston një keqkuptim se trafikimi i paligjshëm është një shqetësim që ndikon vetëm në rajonet në krizë”, thuhet në një deklaratë të Icom për shtyp.

“Kohët e fundit, dhe si shumë rajone të tjera në botë, shumë vende në Evropën Juglindore kanë parë një rritje të shitjeve online të antikave të paligjshme”.

Rreziku detar

Pasuritë kulturore kanë qenë prej kohësh të cenueshme.

Pas vjedhjes dhe shkatërrimit të gjerë të artefakteve në të gjithë Evropën gjatë Luftës së Dytë Botërore, luftërat ballkanike të viteve 1990 panë shkatërrimin metodik të vendeve kulturore në rajon.

Në fluksin e pasluftës që pasoi, burimet e shtrira të policisë dhe korrupsioni i përhapur krijuan një terren të favorshëm për aktivitete të vazhdueshme grabitjesh, vjedhjesh dhe pastrimi.

Trashëgimia detare u tregua veçanërisht e cenueshme, me pozicionimin gjeografik të rajonit midis Evropës Perëndimore dhe Lindjes së Mesme duke e bërë atë veçanërisht tërheqës për tregun e zi.

Po bëhen përpjekje për të frenuar tregtinë e paligjshme: në shtator, policia kufitare dhe oficerët e taksave në Bosnje dhe Hercegovinë (BeH) u trajnuan për t’u fokusuar në trafikimin e paligjshëm të veprave të artit, me ndihmën e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) dhe Drejtoria për Koordinimin e Organeve Policore të BeH (Zyra e Interpolit).

Megjithatë, rastet e profilit të lartë – të tilla si raportet që dolën në dhjetor 2020 për një ikonë ortodokse lindore që u kontrabandua nga Ukraina e përfshirë nga konflikti dhe iu dha ministrit të jashtëm vizitues të Rusisë, Sergei Lavrov – po ngrenë shqetësime se shtrirja e vërtetë e çështjes mbetet të paqarta ose të dokumentuara.

Një raport i publikuar në uebsajtin e lajmeve “Balkan Insight”, në shtator pohon gjithashtu se një seri kalatë austro-hungareze të shekullit të 19-të përgjatë bregdetit të Malit të Zi po vuajnë gjithnjë e më shumë nga neglizhenca dhe plaçkitjet e qëllimshme.

Trafikimi në Facebook

Zbulimi në studimin e Hardy-t për shtrirjen e aktivitetit në internet është shqetësues. Katie Paul, bashkëdrejtoresha e Projektit të Kërkimit të Antropologjisë së Trafikimit të Antikiteteve dhe Trashëgimisë, pajtohet me gjetjet e tij.

“Ndërsa pjesa më e madhe e kërkimit tonë fokusohet në botën arabe dhe Azinë, ne kemi parë trafikim nga vendet e Evropës Lindore dhe Ballkanit që ndodhin në platformën [Facebook]. Kur bëhet fjalë për trafikimin e antikave, kafshëve të egra, madje edhe mbetjeve njerëzore, tregu i zi sot është bërë një vend i vërtetë fizik – dhe është në Facebook”.

Ndërsa Hardy thotë se “gjetjet e raportit nuk ishin domosdoshmërish befasuese pasi për shumë çështje shfaqja rezultoi e njëjtë me ato të gjetura në zona të tjera që vuanin nga plaçkitjet – pra, një koktej fatkeq i korrupsionit, varfërisë dhe sfidave të zbatimit. Të gjithë këta faktorë kontribuojnë në një mjedis në të cilin [kriminelët] mund të funksionojnë mjaft publikisht”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.