Sa njerëz kanë vdekur në të vërtetë në Shqipëri nga COVID-19?

Nga një analizë e fundit e gazetës britanike “The Economist”, e cila gjurmon numrin e vërtetë të vdekjeve prej pandemisë, edhe Shqipëria rendit ndër vendet ku shifrat reale janë larg atyre të publikuara zyrtarisht.

Nga shifrat zyrtare, referuar analizës, rezulton se ka pasur 3 mijë e 605 vdekje nga COVID-19. Ndryshe e përllogaritur në 126.8 vdekje për 100 mijë banorë.

Mirëpo, nga vlerësimi i vdekjeve shtesë sipas metodës së “The Economist”, rezulton të jenë nga 16 mijë deri në 17 mijë vdekje. Në terma të tjerë, 560 deri në 600 vdekje për 100 mijë banorë.

Çka do të thotë se në të vërtetë, në Shqipëri, shifra reale e vdekjeve për shkak të pandemisë është 300 për qind më e lartë nga ajo e raportuar zyrtarisht.

Referuar tabelave të analizës mbi vdekshmërinë e shtuar për frymë, ndikimet më të rënda të pandemisë nuk ishin në SHBA apo në Britani të Madhe, por në Evropën Lindore, një rajon që kishte atë që doli të ishte një përzierje katastrofike e popullsisë në plakje, sistemeve të dobëta të kujdesit shëndetësor dhe qeverive qendrore shpesh të paaftë ose indiferente.

Nga të gjitha kombet e mëdha të botës, sipas analizës, Rusia doli më keq.

Pyetja prej nga nisi gjithë analiza e “The Economist” ishte: Sa njerëz kanë vdekur për shkak të pandemisë COVID-19?

Përgjigja e kësaj pyetjeje varet si nga të dhënat e disponueshme, ashtu edhe nga mënyra se si përcaktohet shkaku.

Sa më pak të dhëna të disponueshme në një vend të caktuar, aq më pak të sigurt mund të jemi se sa vdekje të shtuara kanë ndodhur në të vërtetë në atë vend.

Shumë njerëz që ndërrojnë jetë teksa janë të infektuar me SARS-CoV-2 nuk testohen kurrë për të dhe nuk hyjnë në të dhënat totale zyrtare.

Anasjelltas, disa njerëz, vdekjet e të cilëve i janë atribuuar COVID-19 kanë pasur sëmundje të tjera që mund t’i kenë dhënë fund jetës së tyre.

Po njerëzit që vdiqën nga shkaqe të parandalueshme gjatë pandemisë, sepse spitalet plot me pacientë nuk mund t’i trajtonin?

Nëse numërohen raste të tilla, ato duhet të kompensohen me vdekje që nuk kanë ndodhur, por që do të ndodhin në kohë normale, si ato të shkaktuara nga gripi ose ndotja e ajrit.

Në vend që të përpiqet të bëjë dallimin midis llojeve të vdekjeve, qasja e “The Economist” është t’i numërojë të gjitha.

Metoda standarde e gjurmimit të ndryshimeve në vdekshmërinë totale është përllogaritja e “vdekjeve shtesë”. Ky numër është hendeku midis numrit të njerëzve që kanë vdekur në një rajon të caktuar gjatë një periudhe të caktuar kohore, pavarësisht nga shkaku, dhe sa vdekje do të priteshin nëse nuk do të kishte ndodhur një rrethanë e veçantë.

“The Economist” ka zbuluar se ka një shans prej 95 për qind që vlera e vërtetë qëndron midis vdekjeve dhe atyre shtesë.

Arsyeja pse mund të jepet vetëm një vlerësim i përafërt, është se llogaritja e vdekjeve shtesë për të gjithë botën është komplekse dhe e pasaktë.

Duke përfshirë statistikat e publikuara nga njësitë si provincat ose qytetet, midis 156 vendeve të botës me të paktën 1 milion njerëz, është arritur të merren të dhëna për vdekshmërinë totale nga vetëm 84.

Disa nga këto vende përditësojnë rregullisht shifrat e tyre, kurse të tjerët i kanë publikuar vetëm një herë.

“The Economist” – për të mbushur këto zbrazëtira – ka ndërtuar një model të mësimit makinerik, i cili vlerëson vdekjet shtesë për çdo vend çdo ditë që nga fillimi i pandemisë.

Ai bazohet si në të dhënat zyrtare të vdekshmërisë ashtu edhe në më shumë se 100 tregues të tjerë statistikorë.

Të dhënat përfundimtare përdorin numrat zyrtarë të vdekjeve shtesë të qeverive kurdo dhe kudo që janë të disponueshme, dhe vlerësimet e modelit në të gjitha rastet e tjera.

Prej përllogaritjeve është bërë sakaq e qartë se COVID-19 ka çuar në vdekjen e shumë më tepër njerëzve sesa sugjerojnë statistikat zyrtare.

Matur nga vdekjet e shtuara si përqindje e popullsisë, shumë nga vendet më të goditura në botë janë në Amerikën Latine.

Paçka se raporti zyrtar i vdekjeve të Rusisë sugjeron se i ka mbrojtur qytetarët në mënyrë tolerante mirë, numrat në vdekshmërinë totale nënkuptojnë se në fakt është goditur mjaft rëndë nga COVID-19.

Ngjashëm, ekipi ka vlerësuar se numri i vdekjeve të Indisë është në të vërtetë me miliona, në vend të qindra mijërave.

Një pjesë e vogël e vendeve në fakt kanë pasur më pak njerëz të vdekur gjatë pandemisë sesa në vitet e mëparshme.

Megjithëse statistikat e vdekjeve të shtuara janë matja më gjithëpërfshirëse e kostos njerëzore të COVID-19, ato janë të lidhura vetëm me numrin e njerëzve që janë infektuar me SARS-CoV-2.

Për shkak se virusi është shumë më vdekjeprurës për të moshuarit sesa për të rinjtë, numri i vdekjeve ndikohet shumë nga struktura e moshës së popullsisë së një vendi.

Duke i mbajtur faktorët e tjerë konstant, nevojitet një numër më i vogël infeksionesh për të prodhuar një numër të caktuar vdekjesh të shtuara në vendet ku shumë njerëz janë të moshës mbi 65 vjeç sesa në ato ku relativisht pak njerëz janë të cenueshëm.

Si rezultat, të dhënat e vdekjeve të shtuara mund të përdoren vetëm si një tregues i mirë i përhapjes së COVID-19 nëse llogaritet edhe demografia.

Ndërkohë, ka dy mënyra që të dhënat e vdekjeve të shtuara mund të keqinterpretojnë realitetin.

E para është se mbështeten në supozimin se numrat e publikuar zyrtarisht të vdekshmërisë së shtuar janë të sakta. Duke pasur parasysh përçarjen që ka shkaktuar COVID-19, është e besueshme që disa qeveri mund të kenë ndryshuar mënyrën se si kanë përpiluar të dhënat për vdekjet totale gjatë pandemisë.

Çka mund të ]ojë në publikimin e shifrave të pasakta për vendet në fjalë.

Gjithashtu mund të sjellë gabime në vlerësimet që modeli prodhon për të gjitha vendet e tjera.

Së dyti, për shkak se shumica e vendeve që raportojnë vdekje të shtuara janë të pasura ose me të ardhura mesatare, pjesa më e madhe e të dhënave të përdorura për të trajnuar modelin vijnë nga vende të tilla.

Kështu, modelet që modeli zbulon në këto zona mund të jenë një udhëzues i pasaktë për dinamikën e pandemisë në vendet e varfra.

Një paralajmërim i ngjashëm vlen edhe për vlerësimet për vendet që kanë pësuar shumë vdekje të shtuara për arsye të tjera përveç pandemisë, të tilla si lufta ose fatkeqësitë natyrore.

Megjithatë, referuar vlerësimeve rajonale, tabela e mësipërme jep një përmbledhje të shifrave për vende të veçanta.

Dallimet midis vendeve në shkallën dhe frekuencën e testimit për SARS-CoV-2 – të cilat, së bashku me ashpërsinë e pandemisë, përcaktojnë numrin zyrtar të vdekjeve nga COVID-19 – mund të jenë të mëdha.

Të dhënat për vdekjet e shtuara sakaq janë thelbësore për të bërë krahasime midis vendeve.

Në rastet kur shkalla e vdekjeve ra nën normat e tyre para pandemisë – sepse COVID-19 mori relativisht pak viktima, ndërsa ndryshimet në stilin e jetesës ulën numrin nga shkaqe të tjera si gripi – ky numër është negativ.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.