Pavarësisht një shekulli pune arkeologjike, ka boshllëqe të mëdha në njohuritë tona për këtë qytet masiv dhe njerëzit që jetuan atje.
Vetëm jashtë qytetit të Meksikës shtrihet një metropol tjetër, i ndërtuar jo nga betoni dhe qelqi, por prej guri vendas. Piramidat e saj masive, të shkallëzuara ngrihen qindra metra mbi dyshemenë e gjerë të Luginës së Meksikës.
Këto piramida ngrihen mbi territoret e lashta ceremoniale dhe rrënojat e atij që dikur ishte një qytet i fuqishëm dhe i lulëzuar.
Teotihuacan është një nga vendet më mbresëlënëse të lashta në të gjithë Amerikën Qendrore dhe Veriore.
Shkalla e tij tejkalon qytetet e ndërtuara nga Maya dhe qytetërimet e tjera Mesoamerikane. Megjithëse më i dukshmi për Piramidat e Diellit dhe Hënës, dhe Avenija e të Vdekurve prej tre kilometrash që ata anashkalojnë, Teotihuacan ishte gjithashtu një qytet aktiv, kozmopolit.
Gërmimet kanë zbuluar komplekse të shumta apartamentesh që mund të mbanin deri në njëqind njerëz secili, si dhe dëshmi që grupet e përziera etnike nga e gjithë Mesoamerika dikur banonin në qytet.
Sundimtarët e qytetit sunduan mbi një pjesë të madhe të Luginës së Meksikës, dhe ndoshta edhe ndikuan në qytetërimet shumë më larg. Për qindra vjet, Teotihuacan do të kishte qenë një nga qendrat popullore më të shquara të botës Mesoamerikane, një vend i pasurisë, fuqisë dhe kulturës.
Por, pavarësisht nga rëndësia e tij e dukshme kulturore dhe politike, edhe mbi njëqind vjet kërkime arkeologjike, ne ende nuk dimë shumë fakte themelore për qytetin.
Identiteti i ndërtuesve të tij mbetet një mister, ashtu si edhe gjuha që ata folën dhe si u organizua qeveria e tyre. Megjithëse fuqia dhe rëndësia e Teotihuacan janë të dukshme, qyteti nuk i heq lehtë sekretet e tij.
Një metropol i lashtë
Teotihuacan u ndërtua më shumë se dy mijë vjet më parë, dhe ishte një qytet i lulëzuar deri në shekullin e dytë pas Krishtit. Vetë qyteti u ndërtua sipas një plani rigoroz të projektimit, është shtruar gjeometrikisht dhe përmban një rrjet kompleks të kanaleve të ujitjes të nxjerra nga aty pranë Lumi San Juan.
Megjithëse qendra e qytetit, me tempujt e tij masivë, është tipari më mahnitës i sitit, një zgjua e fortë urbane rrethoi sheshin ceremonial. Të paktën 2 mijë banesa janë zbuluar, dhe qyteti ka të ngjarë të ketë strehuar më shumë se 100 mijë banorë në kulmin e tij. Kjo do ta kishte bërë Teotihuacan qytetin e gjashtë më të madh në botë në atë kohë.
Teotihuacan ishte i banuar deri rreth vitit 700 pas Krishtit, ajo që i bëri banorët të largoheshin mund të ishin thatësira, uria, lufta, por megjithatë ende nuk dihet. Edhe pas boshatisjes, shkalla e qytetit dhe strukturat monumentale mbresëlënëse i dhanë atij një atmosferë madhështie. Shekuj më vonë, Aztekët filluan ta shikojnë Teotihuacanin, të braktisur prej kohësh, si një vend të shenjtë. Ata madje do të mbanin rituale në qendër të tij. Emri i qytetit sot vjen nga Aztekët dhe përkthehet si “vendi ku u krijuan perënditë”.
Tempujt janë të shquar për stilin e veçantë të arkitekturës talud-tablero, e cila përmban shpate dhe panele të alternuara për të krijuar piramidat unike të shkallëzuara të Teotihuacan.
Piramida e diellit ka një bazë pothuajse aq të madhe sa ajo e piramidës më të madhe Egjiptiane, dhe është gati 200 metra e gjatë. Ka të ngjarë që banorët e qytetit të kenë mbajtur rituale dhe ceremoni në piramidat, siç sugjerojnë gjetjet e fundit.
Një dhomë në piramidën e hënës mbante oferta të vlefshme si obsidian, pirit, qeramikë dhe tekstile, si dhe trupat e një numri njerëzish, shumica prej tyre të prerë.
Kultura Teotihuacan u përhap shumë përtej vetë qytetit. Tempujt e stilit Talud-tablero gjenden në qytetin Maya të Tikal, rreth 700 kilometra larg. Bazuar në mbishkrimet Maya atje, arkeologët mendojnë se luftëtarë nga Teotihuacan mund të kenë pushtuar qytetin-shtet të fuqishëm Maya në vitin 378 pas Krishtit.
Mbishkrimet Maya shënojnë vdekjen e udhëheqësit të qytetit, Jaguar Paw, në të njëjtën ditë me ardhjen e një luftëtari të fuqishëm nga një qytet i largët. Kjo dhe dëshmi të tjera i shtynë arkeologët të supozojnë se Teotihuacan mund të ketë dërguar ushtritë e saj qindra kilometra larg për të kapur një nga bizhuteritë e qytetërimit Maya.
Por marrëdhëniet midis Maya dhe Teotihuacan nuk ishin gjithmonë aq të dhunshme. Ekzistojnë gjithashtu dëshmi të pikturave murale dhe artit Maya në qytet, dhe se anëtarët e asaj shoqërie kanë banuar në qytet, edhe pse është e paqartë nëse janë diplomatë apo banorë.
Por prania e tyre është tregues i natyrës kozmopolite të Teotihuacan. Qyteti ndoshta ishte i mbushur me njerëz nga kultura të shumta në Mesoamerica, që jetonin dhe punonin së bashku.
Studiuesit dikur sugjeruan se ata mund të kenë përfshirë Toltekët, një qytetërim që banonte përafërsisht në të njëjtin rajon si Teotihuacan për qindra vjet. Por të tjerët vërejnë se Toltekët nuk lulëzuan si një qytetërim deri shumë kohë pasi qyteti kishte rënë, duke i bërë ata një zgjedhje të pamundur.
Të tjerë kanë sugjeruar Totonacs, një kulturë për të cilën dihet më pak, megjithëse pasardhësit e Totonac ende jetojnë në Meksikë sot.
Një teori tjetër është se gjeneza e qytetit erdhi si rezultat i një katastrofe natyrore, ndoshta një shpërthimi vullkanik, që detyroi shumë njerëz të largoheshin nga shtëpitë e tyre.
Të bashkuar në një vend të sigurt, këta refugjatë mund të jenë bashkuar për të krijuar një qytet të ri për veten e tyre. Banorët e Teotihuacan, pra, mund të mos i përkisnin ndonjë grupi të veçantë. Në vend të kësaj, ata bënë të tyren, së bashku me një qytet të ri për t’i strehuar.
Misteret në vazhdim
Një gjë që e ka bërë të vështirë të mësosh për Teotihuacan është mungesa e një gjuhe të shkruar zyrtare. Në të kundërt, Maya, së bashku me popujt e tjerë Mesoamerikanë, përdorën një shkrim të shkruar të formalizuar, dhe lanë mijëra mbishkrime dhe tekste të tjera për arkeologët për t’u studiuar.
Ndërsa njerëzit e Teotihuacan përdorën një sistem shënimi të shkruar, nuk duket se përbën një gjuhë aktuale. Për këtë arsye, arkeologët ende nuk e dinë se në cilën gjuhë flisnin banorët e qytetit.
Gjithashtu e paqartë është mënyra se si u qeveris qyteti. Megjithëse organizimi mbresëlënës fizik i qytetit dëshmon për një strukturë të qartë të fuqisë, ka pak dëshmi për sundimtarët aktualë.
Ne dimë për udhëheqësit e qytetërimeve të tjera si Maya dhe Aztec nga mbishkrimet e shumta dhe veprat e artit që ata prodhuan për sundimtarët e tyre të ngjashëm me perëndinë.
Teotihuacan nuk ka asgjë nga kjo, duke bërë kështu që disa arkeologë të sugjerojnë se qyteti mund të ketë qenë i qeverisur nga një këshill, ose ndonjë formë tjetër udhëheqjeje më e shpërndarë.
Është e qartë, aspekte të çuditshme të kulturës Teotihuacan mbeten për t’u përgjigjur. Por gjetjet e reja ende po shfaqen.
Në vitin 2003, një stuhi e madhe shiu hapi një vrimë të madhe pranë Tempullit të Gjarprit të Plumur. Kur arkeologët zbritën në humnerë ata e gjetën veten në një tunel të fshehtë nën sheshin qendror.
Ajo çoi në një dhomë të mbushur me oferta: guaska deti, eshtra mace, qeramikë, fragmente të lëkurës së njeriut dhe më shumë, raporton Smithsonian.
Gjetjet përfaqësojnë mundësi të reja për kërkime dhe mirëkuptim dhe së bashku me zbulimet e ardhshme në vend, ndoshta ata më në fund do të zhbllokojnë historinë e vërtetë të Teotihuacan një herë e përgjithmonë.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
