Fatkeqësia e Chernobyl-it, historia që tronditi botën

Para një fikjeje rutinë, ekuipazhi i reaktorit në Chernobyl, filloi përgatitjen për një provë, për të përcaktuar se sa kohë do të rrotulloheshin turbinat dhe do të furnizonin me energji pompat kryesore qarkulluese pas humbjes së furnizimit kryesor të energjisë elektrike.

Kjo provë dështoi duke ngritur shpërthimin gjigand, i cili la shenjë në historinë e Ukrainës, por edhe në të gjithë botën.

Më 26 prill të vitit 1986, ndodhi një aksident, i cili ishte rezultat i një projekti të gabuar të reaktorit që operohej me personel të trajnuar në mënyrë jo të përshtatshme.

Shpërthimi i avullit dhe zjarret që rezultuan, lëshuan të paktën 5% të bërthamës së reaktorit radioaktiv në mjedis, me depozitimin e materialeve radioaktive në shumë pjesë të Evropës.

Rreth 350,000 njerëz u evakuuan si rezultat i aksidentit, por zhvendosja e tyre po vazhdon edhe sot, dekada të tëra pas historisë tragjike së Chernobyl-it.

Katastrofa e Chernobyl-it ishte një ngjarje unike dhe aksidenti i vetëm në historinë e energjisë bërthamore komerciale ku ndodhën fatalitete të lidhura me rrezatimin, e cila çoi në ndryshime të mëdha në kulturën e sigurisë dhe në bashkëpunimin e industrisë, veçanërisht midis Lindjes dhe Perëndimit, para fundit të Bashkimit Sovjetik.

Ish-presidenti Gorbaçov, tha se aksidenti i Chernobyl-it ishte një faktor më i rëndësishëm në rënien e Bashkimit Sovjetik, sesa Perestroika – programi i tij i reformës liberale.

Aksidenti shkaktoi çlirimin më të madh radioaktiv të pakontrolluar në mjedis të regjistruar ndonjëherë për ndonjë operacion civil, dhe sasi të mëdha të substancave radioaktive u lëshuan në ajër për rreth 10 ditë.

Kjo shkaktoi përçarje serioze sociale dhe ekonomike për popullatat e mëdha në Bjellorusi, Rusi dhe Ukrainë.

Vlerësohet se i gjithë gazi ksenon, rreth gjysma e jodit dhe ceziumit, dhe të paktën 5% të materialit radioaktiv të mbetur në bërthamën e reaktorit Chernobyl u lëshua gjatë aksidentit.

Shumica e materialit të lëshuar u depozitua afër si pluhur dhe mbeturina, por materiali më i lehtë u mbart nga era mbi Ukrainën, Bjellorusinë, Rusinë dhe deri diku mbi Skandinavinë dhe Evropën.

Viktimat përfshinin zjarrfikës, të cilët morën pjesë në zjarret fillestare në çati të ndërtesës së turbinës. Të gjitha këto u shuan brenda disa orësh, por dozat e rrezatimit në ditën e parë shkaktuan 28 vdekje – gjashtë prej të cilave ishin të zjarrfikëseve pjesëmarrës.

Dozat e marra nga zjarrfikësit dhe punëtorët e termocentralit ishin mjaft të larta për të rezultuar në sindroma të rrezatimit akut (ARS), e cila ndodh nëse një person është i ekspozuar ndaj më shumë se 700 miligray (mGy) brenda një afati të shkurtër prej disa minutave.

Dozat e marra nga zjarrfikësit që vdiqën u vlerësuan të shkonin deri në 20,000 mGy.

Vendi dhe impianti i Kompleksit të Energjisë së Çernobilit shtrihej rreth 130 km në veri të Kievit, dhe rreth 20 km në jug të kufirit me Bjellorusinë, ndërsa përbëhej nga katër reaktorë bërthamorë të modelit RBMK-1000.

Në juglindje të uzinës, ndodhej liqeni artificial prej rreth 22 kilometrash katrorë, i vendosur pranë lumit Pripyat, një degë e Dniepr, i cili u ndërtua për të siguruar ujë ftohës për reaktorët.

Ndryshe, kjo zonë e Ukrainës përshkruhet si pyll i tipit bjellorus me një dendësi të ulët të popullsisë.

Rreth 3 kilometra larg reaktorit, në qytetin e ri, Pripyat, asokohe jetonin rreth 49,000 banorë, ndërsa qyteti i vjetër i Chornobyl, i cili kishte një popullsi prej 12,500, shtrihej rreth 15 kilometra në juglindje të kompleksit, brenda një rreze prej 30 kilometra të termocentralit dhe popullsia e përgjithshme ishte midis 115,000 banorë dhe 135,000 banorë në kohën e aksidentit.

Nga organet e shtetit u mor vendim për pastrimin e radioaktivitetit në vend, në mënyrë që tre reaktorët e mbetur të mund të rifillonin dhe reaktori i dëmtuar të mbrohej përgjithmonë.

Rreth 200 mijë njerëz (likuidues) nga i gjithë ish-Bashkimi Sovjetik ishin të përfshirë në rimëkëmbjen dhe pastrimin gjatë viteve 1986 dhe 1987.

Ata morën doza të larta rrezatimi, mesatarisht rreth 100 milisivert (mSv).

Më vonë, numri i likuiduesve u rrit në mbi 600 mijë, por shumica e tyre morën vetëm doza të ulëta rrezatimi.

Dozat më të larta u morën nga rreth 1000 punëtorë të urgjencës dhe personelit që intervenuan brenda vendit gjatë ditës së parë të aksidentit.

Sipas vlerësimit më të azhurnuar të dhënë nga Komiteti Shkencor i Kombeve të Bashkuara mbi efektet e rrezatimit atomik (UNSCEAR), mesatarja e dozës së rrezatimit për shkak të aksidentit të marrë nga banorët e zonave të “kontrollit të rreptë të rrezatimit” ishte 31 mSv, për periudhën 20-vjeçare.

Qyteti i operatorëve të impiantit Pripyat u evakuua më 27 prill, dhe deri më 14 maj, rreth 116,000 njerëz që kishin jetuar në një rreze prej 30 kilometrash ishin evakuuar dhe më vonë ishin zhvendosur.

Por, rreth 1000 prej tyre u kthyen jo zyrtarisht për të jetuar brenda zonës së ndotur, kurse në vitet pas aksidentit, edhe 220,000 njerëz të tjerë u zhvendosën në zona më pak të ndotura.

Disa organizata kanë raportuar mbi ndikimet e aksidentit në Chernobyl, por të gjitha kanë pasur probleme në vlerësimin e rëndësisë së vëzhgimeve të tyre për shkak të mungesës së informacionit të besueshëm të shëndetit publik para vitit 1986.

Pas fatkeqësisë, katër kilometra katrorë të mbuluara me pisha, xhenxhefil dhe kafe u dogjën duke fituar emrin “Pyjet e kuqe”.

Shumë kafshë në zonat e goditura nga kjo fatkeqësi ngordhën, ose nuk u shumuan më.

Shumica e kafshëve shtëpiake janë evakuuar nga zona me përjashtim të disa kuajve të mbetur në një ishull në lumin Pripyat, 6 kilometra larg nga termocentralet, të cilët ngordhën, pasi gjëndra tiroide e tyre u shkatërruan me doza rrezatimi të larta.

Në vitin 1989, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) ngriti për herë të parë shqetësime se shkencëtarët e mjekësisë gabimisht i kishin atribuar efekte të ndryshme biologjike dhe shëndetësore ekspozimit ndaj rrezatimit.

 

Pas kësaj, Qeveria e BRSS-së kërkoi nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) të koordinojë një vlerësim të ekspertëve ndërkombëtarë të pasojave radiologjike, mjedisore dhe shëndetësore të aksidentit në qytetet e zgjedhura të zonave më të ndotura në Bjellorusi, Rusi dhe Ukrainë.

Midis marsit të vitit 1990 dhe qershorit 1991, një numër prej 50 misionesh në terren, u kryen nga 200 ekspertë nga 25 vende (përfshirë BRSS), shtatë organizata dhe 11 laboratorë.

Në mungesë të të dhënave para vitit 1986, ajo krahasoi një popullsi kontrolluese me ato të ekspozuara ndaj rrezatimit.

Çrregullime të rëndësishme shëndetësore ishin të dukshme si në kontrollin ashtu edhe në grupet e ekspozuara.

Sot Chernobyl-i është kryesisht një qytet “fantazmë”, një numër i vogël i njerëzve ende jetojnë atje, në shtëpi të shënuara me shenja që lexojnë, “Pronari i kësaj shtëpie jeton këtu”.

Punëtorët e personelit, roje dhe punëtorë administrativë të Zonës së Përjashtimit të Chernobyl-it janë disa kategori që jetojnë gjithashtu në qytetin e famshëm për të keq, i cili ka dy dyqane dhe një hotel.

Ndërsa, në çdo përvjetor të tragjedisë së Chernobyl-it, familjet e viktimave marshojnë duke përkujtuar familjarët e tyre që humbën jetën nga kjo tragjedi, e edhe duke shprehur pakënaqësitë mbi zbardhjen e rastit nga organet kompetente.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com