A mundet shkenca të shpjegojë përvojat pranë vdekjes?

Rreth 9 milionë njerëz vetëm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanë pasur një përvojë transformuese pranë vdekjes. Shkencëtarët po luftojnë me atë që po ndodh brenda kokës së tyre.

Në fund të Republikës së Platonit, filozofi Sokrat ndan mitin e Er, një luftëtar i cili u vra në betejë. Dymbëdhjetë ditë më vonë, burri kthehet në jetë për të treguar për botën tjetër që kishte parë.

Shpirti i tij, thotë ai, e la trupin e tij për të mbërritur në “një vend misterioz”, ku të tjerët u gjykuan për veprat e tyre dhe qeniet ndriçuese të zbritura nga lart.

Ndërsa përvoja e Erit tingëllon si legjendë, rrëfime jashtëzakonisht të ngjashme janë raportuar nga njerëz të vërtetë, që shtrihen në kultura dhe epoka të tëra në historinë njerëzore.

Nga Greqia e lashtë e deri në ditët e sotme, njerëzit që i mbijetojnë furçave me vdekjen shpesh rrëfejnë një ndjenjë të hedhjes së trupit fizik dhe hyrjes në një sferë ose dimension tjetër.

Disa përshkruajnë ndjenja të forta paqeje, duke kaluar nëpër një tunel të errët drejt një drite të ndritshme dhe duke i përjetuar përsëri ngjarjet e jetës me detaje të pasura dhe panoramike. Shkencëtarët dhe mjekët i kategorizojnë këto ngjarje si përvoja pranë vdekjes, ose NDE.

Ndërsa nuk ka një përkufizim të pranuar gjerësisht për NDE, termi zakonisht i referohet përvojave mistike, të thella që njerëzit raportojnë kur janë afër vdekjes. Ato janë më të zakonshme në pacientët që mbijetojnë nga trauma të rënda të kokës ose arrest kardiak.

Me fjalë të tjera, “kushtet në të cilat ju do të vdisnit dhe do të qëndronit të vdekur, nëse dikush nuk krijoi procedura mjekësore urgjente për t’ju ndihmuar”, thotë Bruce Greyson, një psikiatër në Universitetin e Virxhinias i cili ka studiuar NDEs për gati 50 vjet.

Ngjarje të tilla ndodhin më shpesh sesa mund të mendoni: Në SHBA, rreth 9 milionë njerëz kanë raportuar një NDE, sipas një studimi të vitit 2011 në Annals të Akademisë së Shkencave të Nju Jorkut.

Disa zbulojnë se kanë një dëshirë më të madhe për jetën, më shumë dhembshuri për të tjerët dhe një frikë të zvogëluar nga vdekja.

Të tjerët përpiqen të përshtaten me rutinën e përditshme, duke ngatërruar të dashurit me bindjet e tyre të reja ose duke u divorcuar nga bashkëshortët. Edhe NDE të lumtura ose euforike mund t’i lënë të mbijetuarit të ndihen të zemëruar ose të trembur për të qenë përsëri gjallë.

Në 40 vitet e fundit, gjithnjë e më shumë shkencëtarë e kanë hetuar këtë fenomen. Pavarësisht nga pothuajse gjysmë shekulli hetimesh, studiuesit ende nuk bien dakord për atë që po ndodh gjatë NDEs, ose nëse ato mund të shpjegohen fare.

Disa i atribuojnë fluturimeve halucinacionale të imagjinatës, gulçimet e fundit të trurit që po vdes. Por të tjerët po eksplorojnë atë që NDE -të mund të zbulojnë në lidhje me të kuptuarit tonë të ndërgjegjes njerëzore dhe mundësinë që ajo të vazhdojë edhe pasi trupat dhe truri ynë të rrëzohen.

Rimendimi i vdekjes

Çfarë ndodh me ne pasi të vdesim? Pyetja ka mbetur mbi aktivitetin njerëzor për të paktën 34 mijë vjet, duke pasur parasysh të dhënat e popujve të lashtë në Sungir, Rusi, duke varrosur të vdekurit e tyre me rruaza fildishi dhe pajisje të tjera zbukuruese, gjë që sugjeron një ide të jetës përtej varrit. Në mënyrë të ngjashme, raportet e NDE-ve janë referuar nga njerëzit që luftojnë me mundësinë e një jete të përtejme që nga antikiteti.

Ato janë përmbledhur në Librin egjiptian të të Vdekurve, Bardo Thodol, Biblën dhe madje edhe veprat e Ernest Hemingway.

Deri në shekullin e 18 -të, një mjek regjistroi për herë të parë vëzhgimin e tij dhe analizën shkencore të fenomenit. Rreth vitit 1740, raporti i parë mjekësor i një NDE erdhi nga një mjek ushtarak nga Franca veriore.

Pierre-Jean du Monchaux përshkruan një pacient që humbi vetëdijen pasi kishte marrë shumë gjak për të trajtuar ethet.

Pacienti më vonë raportoi se ai “pa një dritë aq të pastër dhe ekstreme saqë mendoi se ishte në Parajsë dhe pohoi se kurrë nga e gjithë jeta e tij nuk kishte pasur një moment më të bukur”.

Du Monchaux spekuloi se rrjedhja e tepërt e gjakut në tru kishte shkaktuar këto ndjenja të forta, të qeta, duke e krahasuar atë me raporte të ngjashme nga njerëzit që kishin mbijetuar nga mbytja, hipotermia dhe varja.

Më shumë se 200 vjet do të kalonin para se kërkimi mbi NDE-në të fillonte vërtet. Në librin e tij të vitit 1975, Jeta pas Jetës, psikiatri Raymond Moody shpiku termin “përvoja pranë vdekjes” për të përshkruar këto episode.

Etiketa u mbërthye, ashtu si edhe përshkrimet e Moody’s për tiparet e zakonshme të raportuara nga të mbijetuarit, duke përfshirë ndjenja të jashtëzakonshme paqeje dhe dashurie, takimi me të dashurit e vdekur dhe arritja e një pengese ose “pike pa kthim”.

Hulumtimi i grumbulluar që kur Moody solli NDE -të në qendër të vëmendjes, ka afirmuar kryesisht këtë përshkrim origjinal.

Për pjesën më të madhe të historisë njerëzore, vdekja u pa si një çështje e thjeshtë dhe e përhershme. “Kur njerëzit vdisnin, pavarësisht nëse kishin një aksident me makinë ose ishin në luftë ose kishin një infeksion, gjëja e fundit që do të ndodhte ishte që zemra e tyre të ndalonte”, thotë Sam Parnia, drejtor i kujdesit kritik dhe kërkimit të ringjalljes në Universitetin e New York Langone Qendra mjekësore shëndetësore. “Kjo ishte e pakthyeshme”.

Meqenëse zemra është e ndërthurur ngushtë me funksionimin e mushkërive dhe trurit, çdo proces që e çon një organ të ndalojë punën do të çojë në mënyrë të pashmangshme në përfundimin e dy të tjerëve.

Me pak fjalë, nëse ndonjëri prej atyre tre organeve vitale pushon së funksionuari, vdekja së shpejti vjen. Edhe sot, mjekët ende shpesh deklarojnë vdekjen në momentin e saktë kur rrahjet e zemrës së pacientit ndalen.

Por në vitin 1960, vetëm 15 vjet para se Moody të popullarizonte termin NDE, mjekët kombinuan frymëmarrjen gojë më gojë me ngjeshjet e gjoksit për të krijuar ringjalljen kardiopulmonare. CPR, siç e quajmë sot, e ka bërë vdekjen shumë më pak bardh e zi.

Ardhja e CPR, si dhe shfaqja e ilaçeve të kujdesit intensiv, bëri të mundur që njerëzit që kishin kaluar pragun e vdekjes biologjike të ktheheshin, të mbaheshin gjallë përmes makinave për mbështetjen e jetës, si ventilatorët.

Parnia mendon se, një ditë, shkencëtarët mund të jenë në gjendje të shtyjnë pragun e vdekjes edhe më tej.

“Në fakt, qelizat brenda trupit tuaj nuk vdesin kur vdisni”, thotë ai. Një zbulim i vitit 2019 tregoi sesi aktiviteti i trurit mund të rikthehet te derrat më shumë se 10 orë pasi kafshët u vranë, një studim që Parnia thotë se ishte i denjë për një Çmim Nobel.

Edhe kur të gjitha shenjat e jetës janë zhdukur dhe qelizat e trurit janë privuar nga oksigjeni, ato qeliza themelore nuk vdesin për shumë orë, dhe ndoshta edhe ditë.

Me fjalë të tjera, thotë Parnia, ajo që ne e quajmë “pakthyeshmëri” e vdekjes është thjesht mungesa e mjeteve mjekësore për të sjellë dikë në jetë.

Përparimet në ringjalljen mjekësore kanë ndihmuar në nxitjen e studimeve të NDE, pasi studiuesit tani mund të analizojnë të dhënat nga grupet e mëdha të të mbijetuarve të arrestit kardiak.

Një lente skeptike

Nuk mund të mohohet fuqia transformuese e NDE-ve. Këto përvoja thellësisht mistike mund të nxisin ndryshime të mëdha psikologjike dhe shpirtërore, si rritja e ndjeshmërisë dhe më pak shqetësim për pasurinë ose statusin shoqëror. Përtej kësaj, thjesht të dish për to mund të shkaktojë ndryshime të mëdha të jetës.

Megjithatë, jo të gjitha NDE -të janë pozitive. Ndërsa NDE -të euforike marrin më shumë shtyp, përvojat e tjera mund të jenë thellësisht shqetësuese, të dominuara nga ndjenjat e terrorit, izolimit dhe agonisë. Dhe ndërsa NDE shpesh përshpejtojnë rritjen personale, ato gjithashtu mund të shkaktojnë simptoma të PTSD dhe të shkaktojnë ndërprerje të mëdha në jetën e njerëzve.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.