Çdo mëngjes, gjatë dekadave të fundit, nëse nuk udhëtonte në Shqipërinë e tij të lindjes, Ismail Kadare ulej në të njëjtën tryezë të kafenesë Le Rostand me pamje nga kopshtet e Luksemburgut në Paris dhe shkruante.
Në mbrëmje ai shikonte lajmet në televizionin shqiptar dhe në mëngjes gruaja e tij, Helena, i tregonte të rejat nga “Le Monde”, por sapo shkonte në tryezën e tij nuk ishte më në shekullin tonë, por në një të kaluar të lashtë që pasqyronte bashkëkohoren në tregimet e Greqisë dhe Romës.
Ai kujtoi se kishte lexuar klasikët grekë kur ishte 11 vjeç, “pas së cilës”, tha ai, “asgjë tjetër nuk kishte fuqi mbi shpirtin tim”.
Kjo hije e lashtë përshkonte gjithë krijimtarinë e Kadaresë.
Dramat, tregimet, poezitë dhe esetë e tij, mbi të gjitha 36 romanet e tij, mund të lexohen si një denoncim i pushtetit absolutist në formën e ritregimeve të disa prej miteve tona më të hershme.
Çdo luftë, në leximin e Kadaresë, i bën jehonë tragjedisë së Trojës; çdo shpërngulje e detyruar, hallit të Odisesë.
Nën qeverisjen e Enver Hoxhës që zgjati nga viti 1944 deri në vdekjen e tij në 1985, Shqipëria komuniste ishte skena e arrestimeve arbitrare, torturave të miratuara nga shteti dhe ekzekutimeve të përditshme.
Për të vazhduar shkrimin, në vitin 1970, në moshën 34-vjeçare, Kadare filloi një karrierë jetëshkurtër politike si deputet i parlamentit komunist shqiptar, gjë që e lejoi të udhëtonte jashtë vendit dhe të përkthente librat e tij.
Megjithatë, pas shkrimit të një poezie satirike për regjimin e Hoxhës, këto privilegje u tërhoqën dhe dorëshkrimet e tij u desh të futeshin kontrabandë në Francë nga botuesi i tij francez, Claude Durand.
Dy dekada më vonë, Kadare iku në Francë ku kërkoi azil politik.
Që atëherë, vepra e Kadaresë u botua njëkohësisht në shqip dhe frëngjisht.
Në libër pas libri, Kadare tregoi historinë e vendit të tij, që nga kohërat e lashta, kur bardët e hershëm shqiptarë këndonin këngë që mendohet se kanë frymëzuar ato të Homerit, përmes regjimeve të njëpasnjëshme shtypëse – romakët, osmanët, italianët, nazistët dhe komunistët.
Nën syrin e paepur të Kadaresë, Shqipëria u bë një skenë universale, në të cilën u luajtën me përpikëri tragjeditë e mëdha të së kaluarës sonë legjendare.
Për shkak të një romani të vetëm të botuar në 1977, Dimri i Madh, që e portretizonte Hoxhën si një sundimtar dashamirës, Kadare u akuzua si bashkëpunëtor, pavarësisht nga fryma e dukshme anti-totalitare e të gjithë veprës së tij.
“Ai roman ishte çmimi që duhej të paguaja për lirinë time”, tha ai kur iu dha çmimi inaugurues ndërkombëtar Man Booker në 2005.
“Zgjodha t’i jepja regjimit një shaka në mënyrë që të më lejohet të vazhdoj të shkruaj”.
Me gjithë akuzën, shqiptarët sot e konsiderojnë Kadarenë si shkrimtarin e tyre kryesor.
Pas rënies së komunizmit, Kadaresë iu kërkua nga të dyja partitë kryesore politike shqiptare të bëhej president konsensual; ai nuk pranoi, duke thënë se puna e tij ishte në fushën e fjalëve.
Në universin e Kadaresë, ne të gjithë jemi të mbikëqyrur nga një sy i ngjashëm me Jehovain që sheh gjithçka dhe gjykon gjithçka, që dënon çdo veprim tonë si të gabuar.
Ashtu si në botën e Kafkës, mëkatet tona janë pa emër; thjesht fakti që na thuhet se jemi fajtorë na detyron të pranojmë dënimin në formën e nënshtrimit të padiskutueshëm dhe bindjes së verbër.
Në këtë atmosferë të padepërtueshme, gjithçka varet nga trillimet dhe çdo vlerë shoqërore mund të bëhet negative ose pozitive në një çast kapriçioz.
Diktaturat, argumenton Kadare, ushqejnë të pavërtetën, egoizmin, mosbesimin, frikën dhe irracionalitetin.
Në gjendjen e botës sonë sot, vetëm kjo e bën leximin thelbësor të Kadaresë.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
