Kush e ‘fitoi’ betejën me COVID-in?

Njëzet muaj më parë, nisi të flitej për të ardhmen endemike “shumë brutale” lidhur me COVID-in.

Ndoshta rreth 100 mijë vdekje në vit, të paktën për disa nga vitet e ardhshme.

Numri ishte veçse një vlerësim i saktë, i nxjerrë nga epidemiologu Trevor Bedford. E siç po rezulton, duket se ka qenë thuajse saktësisht i drejtë.

Numri zyrtar është se rreth 170 mijë amerikanë kanë ndërruar jetë nga COVID gjatë atyre muajve, por totali mund të ketë kaluar 200 mijë.

200 mijë vdekje ende llogariten si mjaft “brutale” dhe një nga shumë gjëra që pandemia na ka mësuar vazhdimisht është aftësia jonë për normalizim.

Por barra e COVID gjithashtu po zvogëlohet dukshëm dhe hija e urgjencës së vitit të parë po tërhiqet edhe më tej.

Teksa përvjetori i katërt i pandemisë sjell një stuhi të re retrospektivash, numërohen shumë narrativa që po gabojmë ende. Ka po ashtu edhe histori në dukje kontradiktore që justifikohen me fakte.

Në vitin 2020, shpesh shifrat vlerësoheshin në mënyrë mjaft të vrazhdë, duke përdorur numërime të papërpunuara të vdekjeve, gjë që i bëri pa ndryshim SHBA-të të duken si dështimi më i madh i pandemisë në botë.

Çka prodhoi një nga tregimet morale mbizotëruese të viteve të para të pandemisë: se vendet që duhej të prisnin të bënin më mirë, në fakt po ia dilnin më keq dhe se SHBA-të nën Donald Trump ishin shembulli më i dukshëm në botë i keqmenaxhimit të pandemisë.

Por statistikat, megjithëse të dhëna të vlefshme të shkallës së madhe të vuajtjeve dhe tragjedisë brenda kombeve, ishin gjithashtu të njëanshme në dy mënyra kur bëhej fjalë për krahasimet ndërkombëtare.

Së pari, ato vareshin nga sa shumë po bëhej testimi: Vendet me mbikëqyrje më të mirë të sëmundjeve prireshin të regjistronin më shumë vdekje zyrtare nga COVID.

Kurse vendet më pak agresive regjistronin shumë më pak vdekje prej tij.

Së dyti, numri i vdekjeve u shkaktua pjesërisht nga struktura e moshës së popullsisë së një vendi, sepse COVID ishte shumë më vdekjeprurës për të moshuarit sesa për të rinjtë.

Dhe kështu me kalimin e pandemisë, u bëmë pak më të sofistikuar, të paktën ata prej nesh me një interes të pazvogëluar apo edhe të pazakontë për rrjedhën e detajuar të pandemisë.

Filluam të flasim më shumë për modelet e vdekshmërisë së shtuar, të cilat ofrojnë krahasime midis numrit të njerëzve që vdesin në një vend të caktuar gjatë një kohe të caktuar me numrin që do të pritej, në atë vend dhe kohë, duke pasur parasysh tendencat e mëparshme demografike dhe të vdekshmërisë.

Kjo qasje përshtatet për të dyja paragjykimet dhe gjithashtu kap vdekjet nga ndërprerjet pandemike në vend të infeksionit, por gjithashtu kërkon një sasi të mjaftueshme modelimi dhe për këtë arsye është e ndjeshme ndaj zgjedhjeve të projektimit dhe supozimeve demografike.

The Economist mban atë që është ndoshta baza e të dhënave të standardit të artë, dhe sipas tabelave të analizës mbi vdekshmërinë e shtuar për frymë, ndikimet më të rënda të pandemisë nuk ishin në SHBA apo në Britani të Madhe, por në Evropën Lindore, një rajon që kishte atë që doli të ishte një përzierje katastrofike e popullsisë në plakje, sistemeve të dobëta të kujdesit shëndetësor dhe qeverive qendrore shpesh të paaftë ose indiferente.

Nga të gjitha kombet e mëdha të botës, sipas analizës, Rusia doli më keq.

Dhe megjithëse publiku filloi të akordohej, ndërsa vaksinimi u përhap në të gjithë botën e pasur, kjo fazë e analizës së vdekshmërisë shkaktoi një numër pretendimesh të ndryshme në lidhje me pandeminë globale.

Na lejoi të shohim shumë më qartë brutalitetin e vitit 2021 të Indisë, kur midis fillimit të prillit dhe mesit të qershorit ndoshta dy milionë indianë vdiqën, 10 herë më shumë se numri zyrtar.

Dha një pamje të ndryshme të përvojës së SHBA-ve, duke e shënuar vendin si vetëm disi nën mesataren globale. Dhe ngriti pikëpyetje të mëdha për Suedinë, e cila fillimisht ishte përqeshur si një eksperiment i pamatur në shëndetin publik të mos bësh asgjë dhe u shfaq, në këtë kontekst, nëse nuk u justifikua, atëherë të paktën u keqtrajtua padrejtësisht.

Por ka edhe një mënyrë tjetër për të analizuar numrin e vdekjeve që ka marrë shumë më pak vëmendje të publikut.

Vdekshmëria e shtuar konvencionale përdor projeksione për vdekjet e pritshme bazuar në strukturën e moshës së një vendi dhe tendencat e tij të fundit të vdekshmërisë. Por gjithashtu mund të përshtatemi më plotësisht për strukturën e moshës, duke pyetur se sa vdekje shtesë midis 70-vjeçarëve kishte në një vend të caktuar, pastaj duke e krahasuar atë me një vend tjetër sikur të dy vendet kishin saktësisht të njëjtin numër 70-vjeçarësh.

Pastaj, mund të bëhet e njëjta gjë për çdo grupmoshë tjetër.

The Economist llogarit edhe këto të dhëna, dhe historia që tregon është krejtësisht e ndryshme. Kur kontrolloni dallimet demografike, pandemia nuk ishte më e zymta në “shtetet e pasura të dështuara” të Anglosferës apo ato indiferente me të ardhura mesatare në Evropën Lindore, por në vendet më të varfra të botës, veçanërisht në të gjithë Afrikën Sub-Sahariane.

Goditja më e rëndë ishte në Uganda, e cila regjistroi një normë vdekshmërie shtatë herë më e lartë se ajo e SHBA-ve.

Vendi tjetër më i goditur në tabelën e The Economist është Zambia, pastaj Çadi, Zimbabve dhe Mozambiku. Dy vende të tjera afrikane pasojnë – Etiopia dhe Malavi – përpara vendeve të para jo-afrikane, Bahreinit dhe Afganistanit.

Në fillim të pandemisë, u fol shumë për barrën jashtëzakonisht të lehtë të COVID në botën në zhvillim, e cila shpesh i atribuohej një kombinimi të strukturës moshore të atyre shoqërive dhe asaj që është marrë për të qenë efikasiteti i mrekullueshëm i ndërhyrjeve me kosto të ulët në shëndetin publik.

Siç dokumentoi Philip Schellekens i Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin, gjatë viteve 2022 dhe 2023, vaksinat e zhvendosën në masë të madhe barrën globale të COVID-it drejt vendeve me të ardhura të ulëta dhe larg vendeve të pasura, të cilat kishin luksin të silleshin sikur rreziku i pandemisë ishte tërhequr.

Në SHBA, shkalla e vaksinimit mbeti një burim zhgënjimi për vite me radhë, por sipas standardeve globale, përvetësimi amerikan ishte një sukses, me më shumë se 95 për qind e të moshuarve që kishin marrë të paktën një vaksinë deri në fund të vitit 2021.

Kjo mund të ndihmojë për të shpjeguar pse, sipas tabelave të vdekshmërisë së shtuar të rregulluara nga demografia e The Economist, përvoja e pandemisë amerikane tani regjistrohet në të tretën e parë të rezultateve të pandemisë.

Çka është ende më e zymtë dhe më brutale sesa rezultatet në pothuajse të gjithë bashkëmoshatarët e saj të kombeve të pasura, të cilët prireshin të bënin më mirë me zbutjen dhe akoma më mirë me vaksinimin.

Por megjithatë është më afër interpretuesve “më të mirë” në botë sesa atyre “më të këqijve”.

Ndoshta faktori më i rëndësishëm në formësimin e totalit të vdekjeve kombëtare ishte se sa njerëz ishin vaksinuar para infektimit të tyre të parë dhe sa jo.

SHBA-të mund të kishin bërë shumë më mirë në atë test, duke pasur parasysh se më shumë amerikanë kanë vdekur nga COVID që kur vaksinat u vunë në dispozicion të kujtdo që i donte ato sesa kishin vdekur deri në atë pikë.

Por sipas disa vlerësimeve, ato vaksina shpëtuan gjithashtu më shumë se tre milionë jetë amerikane.

Marrë nga “New York Times”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.