Foto e shtypit botëror: Në ato fytyra të padukshme shprehet forca e dhimbjes

Ju nuk mund t’i shihni fytyrat e tyre. Edhe trupat e tyre janë të padukshëm, të mbuluar nga pëlhurat që veshin: blu dhe të bardhë, dhe më pas velloja e verdhë e Inas Ebu Maamar, e cila ia mbulon kokën. Jemi në Gaza.

Vajza pesë vjeçare, Saly, u vra së bashku me nënën dhe motrën e saj: një raketë izraelite goditi shtëpinë e tyre. Halla i bashkohet si një nënë e dhimbshme dhe nuk dëshiron ta lërë të shkojë. Nuk bërtet. Ndoshta i pëshpërit diçka në vesh: rri sërish me mua, vogëlushja ime.

Mundimi ka një formë të kompozuar në goditjen e Mohammed Salem. Na kujton imazhet e panumërta të Mater Dolorosa-s të traditës së krishterë, ku trupi i Birit, i shkëputur nga kryqi, është shtrirë në gjunjët e Marisë. Në traditën ikonografike perëndimore, trupi i Jezusit është i zhveshur dhe vëmendja e skulptorit, ashtu si piktori, drejtohet te fytyra e Nënës, te shprehja zemërthyese e fytyrës së saj. Asgjë nuk është e ekspozuar këtu. Ne shohim vetëm trupin e vajzës së re të mbështjellë në çarçaf dhe kokën e ulur të gruas.

Fotoja nuk na ofron asnjë manifestim dhimbjeje të pikturuar në fytyrë. Një heshtje në heshtjen e fotografisë, vajtimi dhe e qara i janë besuar vetëm atij shtrëngimi, dorës, krahëve të palosur që kapin vajzën e vogël, tensionit që komunikon ai kapje modeste.

Ernesto De Martino në një libër kushtuar vdekjes dhe klithjes rituale sugjeron që qeniet njerëzore e refuzojnë vdekjen “në rastësitë e saj skandaloze” dhe për këtë arsye zija kërkon rite lamtumire. Çdo vdekje sjell me vete ndjenjën e “falas skandaloze”, por këtu skandali shfaqet më i turpshëm se çdo lamtumirë tjetër nga jeta.

Një vajzë pesëvjeçare, një luftë e vazhdueshme, një dhimbje e pashuar, që do të vazhdojë me kalimin e kohës për një jetë të re të thyer. Diçka e pakuptimtë dhe e tmerrshme, që nuk duket e mundur të mblidhet në asnjë mesazh fetar siç ndodh në ikonografinë e krishterë.

Megjithatë, fotografia është një dëshmi dhe në të njëjtën kohë një akt estetik; ajo ka bukurinë e saj mizore, si vetë ky imazh. Susan Sontag, duke reflektuar në margjinën e një prej librave të saj të rëndësishëm, “Përballë dhimbjes së të tjerëve”, në një tekst të botuar në këtë gazetë (“Kur fotografia vendos realitetin tonë”, 28 korrik 2003) na kujtoi: “Një fotografi është një fragment, një vezullim. Ne grumbullojmë pamje, fragmente. Secili prej nesh ruan qindra imazhe fotografike në mendjen tonë që mund t’i kujtojmë menjëherë. Të gjitha fotografitë aspirojnë të bëhen të paharrueshme, domethënë të paharrueshme”.

Por jo të gjithë kanë sukses. Dhe menjëherë më pas Sontag shtoi se në modernitet “numri i detajeve është i pafund”. Kështu është. Jetojmë në një botë të përbërë nga detaje dhe mënyra jonë e të parit, siç na kujton sërish shkrimtari amerikan, shpeshherë është pamja.

Megjithatë, kjo fotografi ka diçka të paharrueshme, diçka që nuk do të bëhet lehtësisht dhe shpejt edhe një fragment tjetër i luftërave që janë shpalosur para syve tanë prej dekadash. Forca e kësaj shkrepjeje qëndron në heqjen e fytyrave të dy grave, mbesës dhe tezes, diçka pjesërisht e rastësishme, por që pashmangshmërisht është bërë vendimtare dhe e rëndësishme.

Vdekja bashkëkohore është një vdekje anonime, një vdekje që nuk paraqet fytyra apo pamje. Kështu ka ndodhur me fotografinë e fëmijës sirian të mbytur, me fytyrë poshtë në plazhin grek. Një imazh që ende nuk është fshirë nga kujtesa jonë. As aty nuk mund të shihej fytyra e të mbyturit shumë të ri, i cili vdiq në ujërat e detit Egje duke kërkuar siguri, një strehë të sigurt.

Mohammed Salem, fotografi palestinez që fitoi foton e vitit 2024 për shtypin botëror me fotografinë e Inas Abu Maamar dhe Saly, tha se ai e mori foton disa ditë pasi gruaja e tij lindi, si një “moment i fuqishëm dhe i trishtuar që përmbledh kuptim më të gjerë të asaj që po ndodhte në Rripin e Gazës”.

Një nënvizim domethënës. Edhe pse Susan Sontag e mbylli artikullin e saj duke pohuar se “nuk ka asnjë fotografi përfundimtare”, ky imazh ka fuqinë të mbahet mend, të ngulitet në kujtesën tonë pikërisht për shkak të referencës ndaj imazheve të devotshmërisë së trishtuar të Marisë, diçka universale dhe specifike në të njëjtën kohë: jemi ne.

Arti e ka këtë vlerë përkujtimore, pasi shpëton diçka të rëndësishme në botën e pluhurosur në të cilën jetojmë, diçka që duhet ta kuptojmë dhe të gjejmë kuptim në kotësinë e pakuptimtë të vdekjes. Pieta’ (mëshira) nuk ka vdekur.

Marrë nga la Repubblica, përshtatur për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.