Cili është Hamasi i vërtetë?

Në fund të tetorit 2023, aktivisti veteran izraelit i paqes Gershon Baskin publikoi një letër të hapur duke denoncuar një njeri që prej kohësh e kishte quajtur mik – Ghazi Hamad-in, një zyrtar i lartë i Hamasit.

Baskin, një arkitekt i marrëveshjes që liroi ushtarin izraelit Gilad Shalit nga robëria e Hamasit në vitin 2011, është një nga të vetmit qytetarë izraelitë që ka mbajtur kontakte të vazhdueshme me udhëheqësit e lëvizjes islamiste palestineze.

Hamad, një ish-gazetar me një diplomë në mjekësi veterinare, ishte gjithashtu i përfshirë në negociatat e Shalit-it dhe shërbeu si zëvendësministër i jashtëm në qeverinë e Hamasit në vitin 2012. Përpara sulmeve të 7 tetorit, për më shumë se një dekadë e gjysmë, Hamad dhe Baskin kishin shkëmbyer telefonata dhe mesazhe të shpeshta. Këto kishin të bënin kryesisht me negociatat rreth marrëveshjeve të shkëmbimit të të burgosurve, dhe nganjëherë mundësinë e një armëpushimi afatgjatë midis Izraelit dhe Hamasit. Dyshja zhvilloi një marrëdhënie të ngrohtë pune të bazuar në besimin reciprok.

Pas 7 tetorit dhe fillimit të pushtimit tokësor të Izraelit në Rripin e Gazës, kjo marrëdhënie filloi të shpërbëhej. Hamad këmbënguli se sulmet ishin plotësisht të justifikuara dhe mohoi që luftëtarët e Hamas-it të kishin kryer mizori gjatë inkursionit të tyre në Izrael.

Më 24 tetor, në një intervistë për një kanal televiziv libanez, Hamad u zotua se Hamasi do të kryente të njëjtat akte “përsëri dhe përsëri”. Ai tha se “Përmbytja e Al-Aksa-s”, emri i Hamasit për ofensivën e tij të armatosur, “është vetëm hera e parë dhe do të ketë një të dytë, një të tretë, një të katërt”.

Dikur ai konsiderohej një mendimtar vëzhgues i politikës palestineze, Hamad tani deklaroi se “askush nuk duhet të na fajësojë për atë që bëjmë – më 7 tetor, më 10 tetor, më 1 milion tetor. Gjithçka që bëjmë është e justifikuar”.

Baskin-it, kjo nuk i ngjante aspak me njeriun që kishte njohur. Deklaratat e Hamadit, “që mendohej se ishte një nga njerëzit më të moderuar të Hamas-it”, vuri në dukje Baskin, u dukën si një tradhti.

Baskin kishte argumentuar prej kohësh se ishte e mundur të ndërmjetësohej një marrëveshje me Hamas-in për një “hudna”, ose një armëpushim me afat të caktuar, në këmbim të hapjes së bllokadës tokësore, ajrore dhe detare të Rripit të Gazës, të cilën Izraeli e ka zbatuar, me Mbështetja e Egjiptit, që kur Hamasi erdhi në pushtet në 2007.

Baskin kishte besuar se Hamadi mund të ndihmonte brenda lëvizjes së Hamasit drejt aderimit për një zgjidhje me dy shtete. Në muajt përpara 7 tetorit, Baskin ishte përpjekur të organizonte një takim me të në Evropë për të diskutuar perspektivën e një armëpushimi afatgjatë.

Por pas 7 tetorit, Baskin gjithashtu ndryshoi pozicionin e tij.

“Hamasi ka humbur të drejtën e tij për të ekzistuar si një qeveri e çdo territori dhe veçanërisht territorit pranë Izraelit”, shkroi ai në një artikull për “Times of Israel” më 28 tetor.

“Hamasi tani e meriton plotësisht vendosmërinë e Izraelit për t’i eliminuar ata si organi politik dhe ushtarak që kontrollon Gazën”.

Kohët e fundit, Baskin ka propozuar dëbimin e liderëve të Hamas-it si Yahya Sinëar nga Gaza si pjesë e një marrëveshjeje të mundshme për armëpushim. Ai ka propozuar gjithashtu që Hamas-it t’i ndalohet të kundërshtojë zgjedhjet e ardhshme palestineze, nëse ata nuk heqin dorë nga dhuna.

Nuk është se Baskin ka hequr dorë nga paqja – ai mbetet një nga të vetmit zëra izraelit në mediat ndërkombëtare si një zë i vetmuar, madje i dëshpëruar, që bën thirrje për t’i dhënë fund luftës. Por ai nuk beson më që Hamasi mund të jetë pjesë e ekuacionit.

Që nga tetori, shumë izraelitë, ndoshta më shumë veçanërisht në qendrën e majtë, kanë përshkuar një udhëtim të ngjashëm.

Në fund të dhjetorit, u ula me Baskin në shtëpinë së tij, në një lagje të qetë e me gjethe të Jerusalemit. I lindur në Nju Jork, Baskin është një burrë i shëndetshëm dhe energjik rreth të 60-ave. Ai iu përgjigj derës duke vënë etiketën e argjendtë të gdhendur qenit me fjalët “Sillini në shtëpi”, e cila është bërë një emblemë e lëvizjes që bën thirrje për kthimin e më shumë se 100 pengjeve izraelite që ende mbahen nga Hamas-i.

Një pyetje lind mbi historinë e mardhënieve të Baskin-it me Hamad-in: a ndryshoi Hamas-i, apo Baskin thjesht e keqkuptoi grupin gjatë gjithë kohës?

Baskin beson se qëndron e para. “Në shumicën e viteve para 7 tetorit, kishte një vullnet për të eksploruar armëpushime pragmatike dhe afatgjata”, më tha ai. “Në retrospektivë u bë e qartë – kishte shenja, por askush prej nesh nuk i lexoi ato – duke filluar nga dy vjet përpara 7 tetorit, Hamas-i kishte marrë një vendim se nuk kishte një “modus vivendi” afatgjatë [me Izraelin] dhe se ata kishin filluar të bënin planet e tyre për një sulm eventual”.

Baskin kujtoi shkëmbimin e tij të fundit me Hamad-in në fund të tetorit. “Në ditët e para të luftës, kur dëgjova se shtëpia e tij ishte bombarduar dhe nuk e dija se ai nuk ishte në Gaza, i thashë: “Ghazi, nëse po të kërkojnë, nuk ka zgjidhje. Asnjë në Hamas nuk është i sigurt.’” (Përpara luftës, Hamad-i ishte nisur për në Bejrut.). Ai m’u përgjigj ‘Kemi shumë surpriza dhe do të vrasim shumë izraelitë”.

Kjo ishte kur Baskin postoi letrën e tij të hapur për Hamad në mediat sociale. “Më vjen keq të them se ti ishe dikush të cilit në fakt i besoja dhe mendova se ne mund të ndihmonim për të sjellë një të ardhme më të mirë për popujt tanë. Por ju dhe miqtë tuaj e keni rikthyer çështjen palestineze 75 vjet pas”, shkroi ai. “Unë mendoj se ju keni humbur toruan dhe keni humbur kodin tuaj moral”.

Dhe me këtë, Baskin i ndërpreu lidhjet e tyre.

Pesë muaj pas luftës brutale të Izraelit në Gaza, më shumë se 30 mijë palestinezë, shumica e të cilëve civilë, janë vrarë. Pushtimi tokësor izraelit ka zhvendosur 2 milionë palestinezë brenda Rripit të Gazës, shumë prej tyre tani të detyruar në tenda të improvizuara në dhe rreth qytetit jugor të Rafah-ut.

Në Gazën veriore, pjesë të mëdha të së cilës janë rrafshuar nga sulmet e pamëshirshme ajrore dhe granatimet e artilerisë izraelite, ekspertët ndërkombëtarë paralajmërojnë se “uria është e afërt”. Fëmijët e Gazës tashmë kanë filluar të vdesin nga mungesa e ushqimit.

Ndërsa lufta vazhdon, mënyra se si aktorët politikë izraelitë, palestinezë dhe amerikanë e kuptojnë Hamas-in nuk është thjesht një pyetje teorike; është po aq faktor material në terren sa plumbat dhe tanket. Është një nga faktorët që formësojnë strategjinë ushtarake dhe do të përcaktojë se çfarë lloj marrëveshjeje mund të arrihet për t’i dhënë fund luftës aktuale dhe si do të duket e ardhmja e Gazës.

Shpërbërja e marrëdhënies së Baskin-it dhe Hamad-it pasqyron kështu një debat më të madh dhe më të vjetër rreth Hamasit, një debat që është bërë më urgjent.

Në thelbin e saj është pyetja për thelbin e organizatës: nëse është kryesisht një grup nacionalist me karakter islamist, i cili mund të jetë një lojtar konstruktiv në një proces paqeje kuptimplotë, apo nëse është një grup më radikal, fundamentalist, armiqësia e të cilit ndaj Izraelit është aq e palëkundur sa mund të luajë vetëm rolin e opozitës së dhunshme.

Një kamp në këtë debat, i përbërë kryesisht nga ekspertë perëndimorë kundër terrorizmit dhe analistë sigurie amerikane dhe izraelite, e ka parë prej kohësh grupin si të përcaktuar nga armiqësia e tij e dhunshme ndaj ekzistencës së Izraelit.

Sipas këtij këndvështrimi, nuk kishte asgjë befasuese për 7 tetorin. Në vend të kësaj, sipas fjalëve të Matthew Levitt, një ish-zyrtar i administratës së Bushit dhe autor i një libri të vitit 2007 mbi Hamas-in, ai “demonstroi në mënyrën më të brendshme dhe brutale se Hamasi përfundimisht i dha përparësi shkatërrimit të Izraelit dhe krijimit të një shteti palestinez islamist në vend të tij”.

Analistët e kësaj shkolle tentojnë të tregojnë infrastrukturën e madhe të tunelit të Hamas-it si dëshmi se grupi mbron luftëtarët e vet ndërsa i lë civilët e Gazës mbi sipërfaqe për t’u kujdesur për veten e tyre, pa asnjë sistem strehimoresh ndaj bombave.

Një kamp kundërshtar, më heterogjen, i përbërë nga akademikë dhe mendimtarë, shumë prej tyre palestinezë, e sheh Hamas-in si një aktor politik të shumëllojshëm, kompleks, të ndarë midis tendencave radikale dhe moderatore.

Hamas-i, argumentojnë ata, është produkt i realitetit nën të cilin jetojnë palestinezët – okupimi brutal dhe bllokada – dhe për këtë arsye potencialisht i përgjigjet ndryshimeve në ato kushte.

Problemi, sipas këtij këndvështrimi, është se edhe kur udhëheqësit e Hamas-it janë dukur të hapur ndaj moderimit, politika izraelite e ka bërë të pamundur që grupi të ndjekë këtë linjë pa humbur besueshmërinë e tij në mesin e palestinezëve si bastioni i fundit i opozitës kuptimplotë ndaj Izraelit dhe pushtimit të tij.

Kur folëm në janar, studiuesi palestinez Tareq Baconi tha se “keqkuptimi kryesor” në thelbin e diskursit dominues për Hamas-in është ideja se “nëse Hamasi si kërcënim për sigurinë minohet, Izraeli nuk do të ketë asnjë problem me palestinezët”.

Por nëse “Hamasi do të zhdukej nesër”, tha ai, bllokada izraelite në Gaza dhe sundimi ushtarak në Bregun Perëndimor do të mbetej. “Ekziston kjo tendencë për të sugjeruar se kjo është një luftë midis Izraelit dhe Hamasit sesa një luftë midis Izraelit dhe palestinezëve, gjë që e vendos Hamas-in jashtë palestinezëve”, shtoi ai. “Është një paaftësi për të adresuar drejtuesit politikë që i japin jetë palestinezëve”.

Khaled Elgindy, i cili është një ish-këshilltar i udhëheqjes së Autoritetit Palestinez (AP) për negociatat me Izraelin dhe tani një anëtar i lartë në Institutin e Lindjes së Mesme, argumenton se çdo marrëveshje e pasluftës që përjashton Hamas-in do të jetë e dënuar të përsërisë gabimet që çuan në luftën aktuale.

“Është pikërisht ky nocion ‘Ne do të bëjmë paqe me këtë grup palestinezësh ndërsa bëjmë luftë me atë grup tjetër palestinezësh'”, i cili shërbeu si arsyetim për mbytjen ekonomike izraelite dhe bombardimet periodike të Rripit të Gazës”, tha ai. “Kjo është e pakuptimtë për sa i përket zgjidhjes së konfliktit”.

“Hamasi është një fakt i jetës politike në Gaza dhe në skenën palestineze në përgjithësi. Dhe nëse ka diçka, është që shumë më i rëndësishëm sot se sa ka qenë ndonjëherë”, tha Elgindy.

Në një artikull për Foreign Affairs të botuar në fund të vitit të kaluar, ai zgjeroi pikëpamjen e tij se Hamas-i duhet të jetë pjesë e një zgjidhjeje të pasluftës. Qëllimi, shkroi Elgindy, duhet të jetë inkorporimi i Hamas-it dhe fraksioneve të tjera militante të vijës së ashpër në Organizatën për Çlirimin e Palestinës (OÇP), grupi ombrellë i dominuar nga partia laike-nacionaliste Fatah, e cila njihet si përfaqësuesi i vetëm zyrtar i popullit palestinez në skenën botërore.

Elgindy beson se politika palestineze arrin të përmbajë refuzimin e Hamas-it së bashku me bashkëpunimin e Autoritetit Palestinez me Izraelin, ashtu si politika izraelite përfshin partitë që mbështesin dhe ato që kundërshtojnë angazhimin me Autoritetin Palestinez.

Në afat të shkurtër, pranoi ai, kjo mund ta bëjë “më të vështirë arritjen e një zgjidhjeje me dy shtete, sepse ata do të kenë të drejtën e vetos në të njëjtën mënyrë si çdo opozitë”. Por në planin afatgjatë, vazhdoi Elgindy, integrimi i Hamasit në OÇP mund të fillojë të shërojë ndarjen e vazhdueshme në lëvizjen kombëtare palestineze, e cila i ka dhënë Izraelit një justifikimin e përshtatshëm për refuzimin e pjesëmarrjes në çdo negociatë.

Nëse Hamasi do të pranonte të respektonte marrëveshjet e nënshkruara midis Izraelit dhe OÇP-së, jo vetëm që kjo do të rriste shanset që një marrëveshje paqeje të mund të zgjasë, por gjithashtu do të kufizonte aftësinë e Hamasit “për të vepruar si një agjent i lirë dhe për të qenë prishësi që mundet të jetë”, tha Elgindy.

Aktualisht, megjithatë, duket shumë e pamundur që udhëheqësit e Hamas-it, në Gaza apo jashtë saj, të jenë të gatshëm të pranojnë një program të llojit që Elgindy dhe të tjerët në atë që njihet si “hapësira e politikave të Lindjes së Mesme” kanë skicuar.

Në fillim të marsit, përfaqësues nga Hamas-i, Fatah dhe fraksione të tjera politike palestineze thuhet se u takuan në Moskë për bisedime uniteti. Që nga lufta Hamas-Fatah e vitit 2007, ka pasur më shumë se një duzinë përpjekjesh të ngjashme pajtimi të sponsorizuara nga një sërë qeverish arabe dhe myslimane. Asnjë nuk është përkthyer në ndonjë marrëveshje të qëndrueshme.

Por nëse uniteti palestinez me Hamas-in mund të jetë i pakapshëm, është po aq e vështirë të imagjinohet një e ardhme pa grupin militant.

“Unë mendoj se njerëzit e besojnë këtë linjë bazë, se nëse shkatërrojmë ose të paktën margjinalizojmë Hamas-in, kjo do ta bëjë paqen më të mundshme”, tha Elgindy. Në praktikë, vazhdoi ai, ky pozicion racionalizon sulmin e vazhdueshëm shkatërrues të Izraelit ndaj Gazës. Kjo pikëpamje është e gabuar, tha ai – jo vetëm strategjikisht por moralisht.

“Nuk ka një “Hamas” të vetëm”, shkruan Tareq Baconi në librin e tij, “Hamas Contained: The Rise and Pacification of Palestinian Resistance”.

“Është një ushtrim në kotësi, si dhe thelbësisht e pasaktë dhe reduktuese të përpiqesh të sugjerosh se lëvizja është një formë e aktorit monolit”, vazhdon Baconi. Ka, brenda organizatës, të vijës së ashpër dhe pragmatistë, konservatorë fetarë dhe të moderuar krahasimisht, nga ata që i japin përparësi luftës së armatosur kundër Izraelit dhe ata, që të paktën deri vonë, kërkuan përfitime përmes mjeteve politike”.

Hamas-i “ka kërkuar gjithmonë të luajë midis binarëve të dhunshëm dhe diplomatikë, të kalojë nga njëra pistë në tjetrën, sa herë që ka parë që është në interesat e tij më të mira”, thotë Hugh Lovatt, një ekspert i Lindjes së Mesme dhe bashkëpunëtor i lartë i politikës në Këshillin Evropian mbi Marrëdhëniet me Jashtë.

Megjithatë, nëse udhëheqja e Hamas-it nuk ka qenë gjithmonë e unifikuar për çështjet e vizionit, këmbëngulja e okupimit të Bregut Perëndimor dhe Gazës nga Izraeli i dha grupit unitetin e qëllimit.

Në vitin 1993, kur OÇP-ja, e udhëhequr nga Yasser Arafat, njohu shtetin e Izraelit dhe hoqi dorë nga dhuna me nënshkrimin e marrëveshjes së parë të Oslos, ishte Hamasi ai që pretendoi veshjen e rezistencës së armatosur dhe angazhimin për çlirimin e të gjithë Palestinës historike.

Marrëveshja midis Izraelit dhe OÇP ishte një zhgënjim për shumë palestinezë, dhe jo vetëm për mbështetësit e Hamas-it. Në një ese parashikuese të vitit 1993, intelektuali palestinez Eduard Said e quajti Marrëveshjen e Oslos “një instrument i dorëzimit palestinez, një Versajë palestineze”.

Arafat kishte rënë dakord të hiqte dorë nga lufta e armatosur kundër Izraelit dhe hodhi poshtë “pretendimin e njëanshëm dhe të pranuar ndërkombëtarisht të palestinezëve për Bregun Perëndimor dhe Gazën”, shkroi Said, ndërsa “Izraeli nuk pranoi asgjë”.

Gjatë gjithë viteve 1990, Hamas-i, duke kundërshtuar ashpër Oslon, intensifikoi luftën kundër Izraelit. Në vitet e para, sulmet e tij kishin marrë kryesisht formën e zjarrit me armë të vogla, bombave me intensitet të ulët në anë të rrugës dhe përpjekjeve të teknologjisë së ulët për të rrëmbyer ushtarë izraelitë.

Kjo ndryshoi më 6 prill 1994, kur një palestinez, i dërguar nga një prej drejtuesve të krahut të armatosur të Hamas-it, hodhi veten në erë në një stacion autobusi në qytetin verior të Izraelit Afula, duke vrarë tetë izraelitë.

Ishte shprehimisht një akt hakmarrjeje në përgjigje të masakrës së 29 besimtarëve në xhaminë Ibrahimi, të kryer dy muaj më parë nga një ekstremist izraelit që shpresonte të prishte bisedimet e paqes midis qeverisë izraelite dhe OÇP-së.

Sulmi vetëvrasës ishte gjithashtu një shprehje e strategjisë ushtarake në zhvillim të Hamas-it. Udhëheqësit e Hamas-it i shihnin vdekjet e civilëve si pikën e dobët të Izraelit, duke besuar se ato do të gërryenin ndjenjën e sigurisë personale të izraelitëve dhe, në fund të fundit, do të reduktonin vendosmërinë izraelite.

Rënia e bisedimeve të Camp David në vitin 2000 dhe shpërthimi i intifadës së dytë, shënuan transformimin e Hamas-it në diçka më shumë se thjesht një prishës. Ai u shfaq si një sfidues i vërtetë për OÇP-në dhe institucionet e Autoritetit Palestinez të sapoformuar.

Sa më shumë që Izraeli ndoqi politikën e ndërtimit të vendbanimeve dhe sa më shumë forconte aparatin e pushtimit ushtarak, duke ndërtuar pika kontrolli dhe mure, aq më shumë dukej se Fatah dhe AP kishin kapitulluar dhe aq më shumë pozicioni i pa kompromis i Hamas-it fitoi në thirrjet e tij.

Ndërsa grupi rriti numrin e sulmeve vetëvrasëse gjatë viteve 2000, ai gjithashtu diversifikoi arsenalin e tij. Në vitin 2001, Hamas-i lëshoi raketat e para nga Rripi i Gazës.

Për udhëheqësit e Hamas-it, kjo strategji e dhunës u duk se u shfajësua në gusht 2005, pasi Izraeli filloi të tërhiqte ushtrinë e tij dhe më shumë se 8 mijë kolonë nga Rripi i Gazës. (Në të kundërt, për Ariel Sharon, kryeministrin izraelit në atë kohë, shkëputja ishte një lëvizje taktike që synonte të sabotonte negociatat e ardhshme të paqes).

“Sot ju po e lini Gazën i poshtëruar,” shpalli Mohammed Deif, pasardhësi i Ayyash dhe komandanti i Brigadave Qassam, në një mesazh të filmuar pas largimit. “Hamas-i nuk do të çarmatoset dhe do të vazhdojë luftën kundër Izraelit derisa ai të fshihet nga harta”.

Rezultati ndoshta befasues i tërheqjes izraelite nga Gaza ishte se ndërsa për shumë në Hamas dukej se pasqyronte suksesin e luftës së armatosur, në po këtë moment grupi u duk se e zhvendosi fokusin e tij drejt politikave më konvencionale.

Më parë, Hamas-i kishte bojkotuar kryesisht procesin zgjedhor, me arsyetimin se pjesëmarrja do të ishte një njohje e marrëveshjeve të Oslos. Tani, i mbështetur nga tërheqja izraelite, Hamas-i kontestoi zgjedhjet legjislative të janarit 2006, duke konkurruar në një platformë kundër korrupsionit dhe  për rendin dhe ligjin.

Duke shokuar shumë njerëz në AP, Izrael dhe në administrën e Bush-it, Hamas-i fitoi me një shumicë të plotë. “Kam pyetur pse askush nuk e pa atë që po vinte”, tha në atë kohë sekretarja amerikane e shtetit Condoleezza Rice.

Grupi që kishte refuzuar prej kohësh institucionet e krijuara nga korniza e Oslos tani kishte një mandat popullor për t’i udhëhequr ato.

Në kontestimin e zgjedhjeve, Hamas-i dukej se po privonte dhunën në favor të angazhimit politik.

“Ka disa parime themelore nga të cilat ata nuk do të heqin dorë, por në fund të fundit, ato nuk janë të ngurtë në qasjen e tyre”, tha Tahani Mustafa, analist palestinez në Grupin Ndërkombëtar të Krizave.

“Kjo nuk do të thotë se ata do të heqin dorë nga lufta për të çliruar Palestinën”, shtoi Mustafa. “Është thjesht të njohësh atë që duan dhe çfarë do t’i lejojë realiteti, dhe më pas të përpiqen të gjejnë një rrugë të mesme mes tyre”.

Përpara zgjedhjeve legjislative, Hamas-i, i udhëhequr në atë kohë nga Khaled Meshaal, kishte nënshkruar deklaratën e Kajros të vitit 2005, e cila afirmonte OÇP-në si “përfaqësuesin e vetëm legjitim të popullit palestinez” dhe bëri thirrje për krijimin e shtetit palestinez.

“Hamasi de facto ishte pajtuar midis 2005 dhe 2007 me një program politik që [mund], nëse përdoret si duhet, të kishte çuar në krijimin e një shteti palestinez përkrah Izraelit dhe shpërbërjen e pushtimit”, shkroi Baconi në një ese për Foreign Policy nëntorin e kaluar.

Por nëse një Autoritet Palestinez i drejtuar nga Hamas-i do të kishte përdorur mandatin e tij popullor për të ndjekur rrugën e një shteti palestinez përkrah Izraelit, apo nëse do të kishte shfrytëzuar AP për të ndjekur rrugën e një konflikti të armatosur të intensifikuar, siç kishin frikë liderët izraelitë, këtë nuk do ta dimë kurrë.

“Basti i Hamas-it” – zhvendosja e tij drejt pjesëmarrjes brenda kornizës së AP dhe miratimi i një shteti palestinez në vijat e ’67 – “u shpagua”, shkruan Baconi në ‘Hamas Contained’, “në kuptimin që bllofi i tij nuk u mor kurrë parasysh”.

Në përgjigje të fitores elektorale të Hamas-it në vitin 2006, anëtarët e Fatah-ut refuzuan të bashkohen me qeverinë e udhëhequr nga Hamas. Izraeli forcoi rrethimin e tij të Rripit të Gazës. SHBA-të dhe Bashkimi Evropian menjëherë ndërprenë ndihmat.

Në vjeshtën e vitit 2006, grupet e të armatosurve të Fatah-ut dhe Hamas-it kryenin atentate, rrëmbime dhe torturonin besnikët e njëri-tjetrit, edhe pse bisedimet e unitetit midis Abasit dhe Meshaalit vazhdonin.

Më 14 qershor 2007, pas pesë ditësh beteje të ashpra me armë në Gaza, Hamas-i dëboi AP nga territori – dhe papritmas e gjeti veten në një rol krejtësisht të ri. Tani ai ishte përgjegjës për jetën e përditshme në Gaza.

Sheikh Yassin dikur pretendoi se, gjatë intifadës së parë, ai kishte refuzuar një ofertë izraelite për të marrë nën kontroll Rripin e Gazës.

“Do të kishte qenë çmenduri që ne të pranonim të ishim thjesht mbështetës për sundimin izraelit”, tha ai. Por tani Hamas-i e gjeti veten me detyrën e administrimit të një territori të rrethuar nga ajri, toka dhe deti, dhe që i nënshtrohej bombardimeve pothuajse rutinë ajrore dhe granatimeve të artilerisë nga Izraeli.

Gradualisht, gjatë një dekade e gjysmë tjetër, Hamas-i konsolidoi sundimin e tij mbi enklavën bregdetare. Për disa, dukej se Hamas-i kishte kaluar nga një grup militant me një ideologji të opozitës së armatosur në një forcë qeverisëse pseudo-shtet.

Një e katërta e kabinetit të tij të parë të zgjedhur krenohej me diploma të diplomuara në SHBA. “Ata nuk ishin kurrë demokratë apo autoritarë të butë, siç thonë disa nga literatura”, më tha Khalil Sayegh, një aktivist paqeje i lindur në Gaza. “Ata ishin autoritarë të vështirë, por ishin mjaft të zgjuar për të mashtruar perëndimin për mënyrën se si e trajtuan situatën”.

Pas dëbimit të Fatah-ut, Hamas-i vazhdoi të kufizonte fuqinë e klaneve të Gazës, të cilat përfaqësonin një bazë alternative të pushtetit. Për të shtypur mospajtimin dhe për të zbatuar konformitetin, shtoi Sayegh, Hamasi u mbështet në taktika që varionin nga turpërimi publik deri te shantazhi dhe tortura.

Hamas-i nuk e zbatoi kurrë ligjin e sheriatit, megjithë shtytjen nga disa prej forcave të vijës së ashpër të lëvizjes, por ai u përpoq, në mënyrë të rastësishme, të ligjëronte moralin publik.

“Masat islamizuese vihen paraprakisht, pastaj ato tërhiqen kur qytetarët kundërshtojnë”, zbuloi një raport i vitit 2011 nga Grupi i Krizave.

Në të njëjtën kohë, Hamasi u përball me kritika nga grupet më radikale selefiste për dështimin për të imponuar ligj të rreptë islamik në territor. Në vitin 2009, kur salafistët e lidhur me Al-Kaedën shpallën një Shtet Islamik në Rripin jugor të Gazës, forcat e Hamasit i shtypën me dhunë gjatë një sulmi në një xhami në Rafah.

Hamas-i zhvilloi sistemin e tij të përpunuar të tuneleve për të kapërcyer kushtet e vështira të bllokadës, si dhe për të mbrojtur luftëtarët e tij nga sulmet ajrore izraelite. Në veçanti, tunelet që lidhin Gazën me Egjiptin u bënë linja e shpëtimit ekonomik të territorit të rrethuar dhe një kanal kryesor për kontrabandën e armëve.

Sipas një vlerësimi, në mesin e viteve 2010, të ardhurat nga tuneli i siguronin qeverisë së Hamas-it rreth 750 milionë dollarë në vit. Megjithatë, kjo nuk ishte e mjaftueshme për të parandaluar atë që politologia amerikane Sara Roy e ka quajtur “ç-zhvillimi i Gazës”.

Ndërsa vitet e para të sundimit të Hamas-it panë rritje ekonomike, midis 2007 dhe 2022, PBB-ja reale për frymë ra me një normë prej 2.5% në vit, pasi popullsia u rrit ndjeshëm. Për pjesën më të madhe të një dekadë e gjysmë të fundit, zyrtarët e OKB-së kanë paralajmëruar se Gaza ishte në prag të një krize humanitare.

Gjatë këtyre viteve, Hamas-i dhe Izraeli zhvilluan një mënyrë lidhjeje me njëri-tjetrin – atë që Baconi e quan një ekuilibër luftarak.

Hedhja e raketave të Hamas-it nga Gaza u bë një mjet për të negociuar me Izraelin. Në këmbim të ndalimit të zjarrit, Hamas-i do të kërkonte lehtësimin e kufizimeve të bllokadës ose lejet e punës për më shumë punëtorë palestinezë që kalonin në Izrael.

Nga ana tjetër, Izraeli do t’i kundërpërgjigjej raketave të Hamas-it me sulme ajrore dhe granatime – “për të kositur barin”, siç e përshkruajnë strategët ushtarakë izraelitë në eufemizmin e tyre të frikshëm – derisa të mund të pretendonin se e kishin “frenuar” mjaftueshëm Hamas-in nga luftimi deri në raundin tjetër të pashmangshëm.

Për Izraelin, Hamas-i u bë i dobishëm si një qeveri funksionale në Gaza, përgjegjëse për mbështetjen e popullsisë së rrethuar të Gazës dhe për të frenuar aktivitetet e grupeve të tjera të armatosura militante, njësoj siç bëri AP në Bregun Perëndimor.

Në të njëjtën kohë, Hamas-i mbajti pretendimin e tij për të përfaqësuar rezistencën e papërkulur ndaj Izraelit.

“Dukej se kishte një lloj modus vivendi midis Izraelit dhe Hamas-it,” thotë Zaha Hassan, një avokate e të drejtave të njeriut dhe këshilltare e lartë ligjore e ekipit negociator palestinez gjatë ofertës së Palestinës për anëtarësim në OKB. (Në muajin përpara 7 tetorit, shtoi ajo, “kishte ndërveprim dhe angazhim më të madh midis Izraelit dhe Hamas-it sesa midis Izraelit dhe AP”.)

Për Netanyahun, kjo marrëveshje kishte një avantazh shtesë. Duke mbajtur Bregun Perëndimor të drejtuar nga AP dhe Rripin e Gazës të drejtuar nga Hamas-i nën administrata të veçanta, Izraeli gjithashtu e mbajti lëvizjen kombëtare palestineze të ndarë mes vetes, dhe për këtë arsye më të lehtë për t’u menaxhuar.

Gjatë një dekade, qeveritë e Netanyahut ndihmuan në mbështetjen e administratës së Hamas-it në Gaza, duke lehtësuar transferimin e miliarda dollarëve nga Katari te grupi islamist.

“Netanyahu ka pasur gjithmonë një partneritet të fortë të pashprehur me Hamas-in, të cilin ai e ka konsideruar si një aset të paçmuar në parandalimin e krijimit të një shteti palestinez”, më tha përmes emailit Hussein Ibish, një studiues i lartë rezident në Institutin e Shteteve Arabe të Gjirit.

“Strategjia e tij tepër cinike “përça dhe sundo”, të cilën ai nuk duket se e ka lënë ende plotësisht, çoi në mënyrë të pashmangshme dhe praktikisht në mënyrë të paevitueshme në 7 tetorin”.

Por Netanyahu nuk ishte thjesht cinik. Ai, si pjesa më e madhe e strukturave mbrojtëse të Izraelit, duket se ka besuar vërtet se barra e qeverisjes kishte çuar në një ndryshim thelbësor në konsideratat strategjike të grupit – se Hamasi, në fakt, ishte qetësuar.

Tani është më e qartë se kurrë se politika e Izraelit ndaj Hamas-it ishte ndërtuar mbi një kontradiktë. Nga njëra anë, Izraeli justifikoi bllokadën e tij ndëshkuese dhe bombardimet periodike të Gazës me arsyetimin se Hamas-i ishte një grup terrorist gjakatar që kërkonte shkatërrimin e Izraelit.

Nga ana tjetër, në marrëdhëniet aktuale të Izraelit me Hamas-in, ai u soll sikur Hamas-i të kishte braktisur jo vetëm angazhimin e tij për të shkatërruar Izraelin, por çdo vizion alternativ ndaj pushtimit, dhe do të ishte i kënaqur me menaxhimin e Gazës në përjetësi.

Megjithatë, nga brenda Hamasit dhe mes mbështetësve të tij, perceptimi ishte shumë i ndryshëm. “2008-2009, 2012, 2014, 2021 – është luftë e vazhdueshme”, më tha Azzam Tamimi me telefon nga Stambolli, duke përmbledhur këtë pikëpamje. “Hamasi nuk është qetësuar. Thjesht ka qenë duke luftuar, dhe në luftime ka edhe pushime”.

Kjo analizë nuk është aq e ndryshme nga sa e sheh grupin sot struktura e sigurisë së Izraelit. “Hamasi nuk ka reshtur kurrë së përgatituri për operacione për t’iu përgjigjur provokimeve izraelite”, shtoi Tamimi. “Dua të them, përgatitjet për 7 tetorin nuk janë nga ato gjëra që ndodhin brenda natës”.

Në të vërtetë, brenda qarqeve të mbrojtjes izraelite, dështimet kumulative të 7 tetorit janë marrë si provë se qeveritë e Netanyahut e kuptuan Hamas-in gabim.

Një sens i ri i përbashkët ka filluar të shfaqet. “Ne menduam se nëse i jepnim ryshfet organizatës duke i dhënë para ose duke i mundësuar të zhvillonte ekonominë, atëherë ajo do të bëhej një sovran më i përgjegjshëm dhe i përgjegjshëm”, tha Kobi Michael, një studiues i lartë në Institutin për Studime të Sigurisë Kombëtare, një think-tank me lidhje të ngushta me ushtrinë izraelite, kur folëm në fund të dhjetorit.

“Ky është një iluzion”. Siç e sheh Michael, udhëheqësit izraelitë nuk arritën të pranonin se Hamas-i, në thelbin e tij, është një organizatë “mesianike” që nuk mund të menaxhohet. “E tyrja është një mënyrë shumë fetare e të menduarit, e cila është joracionale”, tha ai. “Ishte e përshtatshme për ne të mendonim se ata janë të ngjashëm me ne”.

Ndërsa lufta po vazhdon, analistët izraelitë të politikës argumentojnë gjithnjë e më shumë se retorika luftarake, maksimaliste e liderëve të Hamas-it duhet të merret fjalë për fjalë – se kur ata zotohen të luftojnë derisa Izraeli të shkatërrohet, ata e nënkuptojnë atë.

“I lexova shkrimet e palës tjetër në gjuhën e tyre origjinale dhe i besoj, thjesht i besoj”, ka thënë Michael Milshtein, një ish-oficer izraelit i inteligjencës, për botimet dhe komunikatat arabe të Hamas-it. Sipas tij, një arsye kryesore për dështimin kolosal të ushtrisë izraelite më 7 tetor ishte se agjencitë e inteligjencës dhe liderët politikë të vendit, harruan natyrën e armikut të tyre dhe nuk morën parasysh kërcënimet e shumta publike të lëshuara nga udhëheqësit e Hamas-it thonë se një operacion masiv i armatosur kundër Izraelit ishte në prag.

Në sytë e shumicës së izraelitëve, çdo pamje paqeje do të jetë e mundur vetëm kur Hamas-i të mos ekzistojë më. Megjithatë, kur Gershon Baskin dhe unë folëm përsëri në mars, ai më tha se ai dhe Ghazi Hamad ishin rilidhur. Rivendosja e kontaktit ishte e ndërsjellë. “Komunikimi i parë ishte rreth dy muaj më parë, i cili ishte një kthim i pakëndshëm”, tha ai. “Pyetja themelore është, a mund të jetë e mundur që ne të kemi një rol konstruktiv [në krijimin] e një kanali të fshehtë prapa”, shtoi Baskin. “kjo nuk është ende e qartë”.

Sot, si 30 vjet më parë, Hamas-i e merr shumë popullaritet nga dëshpërimi palestinez. “Kur shtypja rritet”, i tha Sheikh Yassin gazetarit të ndjerë të Guardian, Ian Black në 1998, “njerëzit fillojnë të kërkojnë Zotin”.

Një sondazh i kryer në dhjetor nga anketuesi palestinez Khalil Shikaki zbuloi se 72% e palestinezëve në Gaza dhe Bregun Perëndimor besonin se Hamas-i ishte i saktë në nisjen e sulmeve të 7 tetorit, pavarësisht nga shkatërrimi që Izraeli po bën. Nëse, siç besojnë shumë, Hamas-i do të mbetet një forcë një ditë pas ndalimit të luftimeve – në çfarë forme dhe me çfarë pasojash?

Përkrahësit e përfshirjes së Hamas-it në strukturat e politikës palestineze argumentojnë se udhëheqësit e grupit dikur ishin seriozë për të ndjekur zgjidhjen e përkohshme, të një shteti palestinez vetëm në një pjesë të Palestinës historike, dhe se, në kushtet e duhura, ata mund të ishin të gatshëm ta bënin atë prapë.

“Ishte e vërtetë”, tha Hugh Lovatt për hapjen e Hamas-it ndaj një zgjidhjeje me dy shtete, e cila u shpreh në statutin e rishikuar të grupit të vitit 2017. “Është e qartë se brenda Hamas-it ekziston një krah politik dhe relativisht i moderuar”, vazhdoi ai. “Pyetja është, çfarë ndodh me ta? A ndahen dot nga lëvizja? Apo do të kalohen plotësisht nga forcat e vijës së ashpër? Apo do të gjejnë një mënyrë për ta rikthyer lëvizjen drejt rrugës politike?”.

Ata që e shohin një rol të ardhshëm të Hamas-it në politikën palestineze si një domosdoshmëri – një pikëpamje që presupozon gatishmërinë e Hamas-it për t’u bashkuar me institucionet që deri më tani i ka përçmuar – argumentojnë se përjashtimi i Hamas-it do të ishte jodemokratik, si dhe ka të ngjarë të garantojë gjakderdhje në të ardhmen.

“Përfshirja e tyre është një parakusht për krijimin e një udhëheqjeje palestineze që është përfaqësuese e popullit të saj”, më tha Baconi kur folëm me telefon, “pavarësisht se çfarë mendojmë për taktikat apo ideologjinë e tyre”.

Në të njëjtën kohë, kur e pyeta Baconin për perspektivat e rikthimit në paradigmën e dy shteteve pas luftës, ai nuk ishte optimist. “Nëse ka një proces politik që do të arrinte një shtet palestinez në kufijtë e 67-ës – që nuk mendoj se do të ekzistojë ndonjëherë, si një shtet me sovranitet real – mendoj se Hamas-i, politikisht dhe strategjikisht, do të angazhohej shumë me të në mënyrë efektive dhe mendoj se do të shtyhej për të njohur potencialin e një procesi të tillë diplomatik”, u përgjigj ai.

Por në sfondin e shkatërrimit total të Gazës, biseda për rifillimin e procesit të dy shteteve është kryesisht një shpërqendrim, shtoi Baconi. “Unë nuk shoh asnjë lloj procesi politik efektiv që del nga ky diskurs i vjetër që na kthen në vitet ’90 dhe në fillim të viteve ’00”.

Sipas të gjitha gjasave, gatishmëria e udhëheqjes së Hamas-it për t’u riangazhuar në rrugën politike mund të mos testohet. “Ideja e përfshirjes së Hamas-it [në OÇP] është, mendoj, një ide e shkëlqyer që tani është politikisht e pamundur”, tha Nathan Brown, një bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Endowment for International Peace.

“Në thelb ju duhet që gjenerata ekzistuese e liderëve amerikanë të vdesë përpara se të bëhet politikisht e realizueshme”, tha Brown për mundësinë që SHBA-të të drejtonin një proces që sheh Hamas-in të hyjë në OÇP. “Dhe është e paimagjinueshme në Izrael”.

Opinioni publik izraelit është përshkuar edhe më shumë menjëherë pas sulmeve të 7 tetorit. Popullariteti i Benjamin Netanyahut ka rënë, por zëvendësuesi i tij nuk do të jetë një pëllumb paqeje. Dhe megjithëse është e vërtetë se, në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve ’90, kryeministri izraelit Yitzhak Rabin ra dakord për bisedime me OÇP-në dhe Yasser Arafat, i konsideruar nga shumica e izraelitëve si një terrorist i papenduar, nënshkrimi i marrëveshjes së Oslos u bë i mundurvetëm pasi OÇP-ja ra dakord të përmbushte një sërë parakushtesh. Në të kundërt, asnjë udhëheqës i Hamas-it nuk mund të heqë dorë ndonjëherë plotësisht nga lufta e armatosur ose të pranojë zyrtarisht të njohë Izraelin.

Ka një tendencë për t’i parë ngjarjet si 7 tetori dhe lufta e vazhdueshme përmes prizmit të një thyerje. Vdekja dhe shkatërrimi në një shkallë kaq masive duket se sinjalizojnë një ndryshim në paradigmë, shfaqjen e një faze të re.

Por një pjesë e asaj që e bën kaq të frikshme përndjekjen penale të luftës së tanishme të Izraelit është se, pas vrasjes së më shumë se 30 mijë palestinezëve dhe pasi 1 mijë e 200 izraelitë u vranë nga Hamas-i më 7 tetor, kuadri bazë politik i Izraelit/Palestinës mundet, një ditë pas luftës , të mbetet i njëjtë si në 6 tetor.

Marrë nga The Guardian, përshtatur për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com