Turpi i një përplasjeje për emrin Bregoviç

Më 11 mars 1981, një sërë demonstratash studentore do të merrnin jetë në Prishtinë. Policia serbo-jugosllave e kohës, do të ndërhynte.

Dhjetëra persona do të mbesnin të vrarë. Mbi 4 mijë e 200 – ndër të cilët intelektualë – do të arrestoheshin. Rreth 1 mijë e 500 të tjerë, do të dëboheshin nga Liga Komuniste Jugosllave e kohës.

Viti 1982 do të shihte rishtazi demonstrata. Sërish, intelektualë u dënuan.

Vetëm një vit më pas, grupi boshnjak i rock-ut, “Bijelo Dugme” dhe këngëtari Goran Bregoviç, mbushën plot e përplot me shqiptarë të Kosovës – dy herë – sallën e koncerteve.

Në 1996-ën, pa u mbushur ende viti nga gjenocidi famëkeq i Srebrenicas, këngëtari i njohur boshnjak Dino Merlin, do të performonte së bashku me Bregoviçin përballë 60 mijë shikuesve.

Asnjë polemikë historike nuk do të ngjallej pas këtyre koncerteve, të mbetura në art.

Tashmë, Goran Bregoviç do të performojë në festën e Birrës – e përvitshme në qytetin e Korçës.

Nga ky lajm, u ngjiz një stuhi e vërtetë mbi performancën e pritur të artistit boshnjak në festën korçare.

Qëndrimet kontroverse politike të Goranit ndër vite – edhe ato të asokohe mbi gjenocidin ndaj boshnjakëve e kosovarëve – kanë shkaktuar një shqetësim të qartë te publiku, i cili e atashon edhe qëndrimin e tij artistik-muzikor me personalitetin dhe qasjen krejtësisht pro-serbe. Qëndrime, të cilat përdhosin edhe tmerret e masakrave të serbëve në Bosnjë dhe Hercegovinë e Kosovë!

Dyzimi midis Goranit artist dhe Bregoviçit person, është i vërtetë, i qëndrueshëm dhe lëvritës i një diskutim-debati publik të gjerë.

Duhet të thirrej apo jo?! Duhet të interpretojë apo jo?! Mbi të gjitha, pse pikërisht tani?!

Por, më tej, pse ky debat nxitet pikërisht sot?

Plagjiaturizëm|Politizëm

“‘Rrenc’ si autor, si krijues, sepse krejt arti i tij asht njifar rrene, njifar pjelle e mendjes se turbullume me raki e droga, nji konglomerat idiomash muzikore e ritmesh rome e turke, nji lojë, nji mahi”.

Kështu do t’i referohej Goranit, autori dhe publicisti Migjen Kelmendi. Kjo, në një shkrim të prillit 2006, pasi kantautori ballkanik kishte performuar në Tiranë.

Faktikisht, plagjiaturizmin e tij, Bregoviç e ka pranuar edhe vetë. Por, e ka etiketuar si “diçka jo të lehtë për t’u bërë”. “Nëse do të ishte e lehtë, të gjithë do ta bënin”, do të rendte ai të thoshte për mediat, mbi hitet e tij të etiketuara si “të ricikluara”.

Mbi këtë, një gjykatë franceze e gjobiti Bregoviçin me 1 milion euro në dëm të kantautorit francez Enrico Macia. Shkak, ishte pikërisht vjedhja e një kënge të francezit nga ana e boshnjakut.

Por, problem më i madh, është jo plagjiaturizmi, sa politizimi i muzikës bregoviçiane. Sipas Kelmendit, është e pamundur të imagjinohej një tekst që përmban brenda fjalët “Pucaj” (Krisja Pushkës” dhe Juris (Sulmo), pa i shprehur në kontekstin e tmerrshëm të luftërave në Ballkan.

Më konkretisht madje, të komandave të Millosheviçit, për sulmet e skuadrave të tij të vdekjes.

Jo e njejta gjë mund të thuhet nga publicisti i njohur shqiptar, Mero Baze. “Nuk ka se si teksti i një kënge, të lidhet drejtpërdrejt me krimet e luftës”, mendon ai. Pra, këngët e Goranit – edhe nëse janë dëgjuar nga ushtarët serbë – jo domosdoshmërisht kanë qenë frymëzuese masakrash.

Madje, ai arrin deri aty sa debatin e sotëm publik, ta cilësojë si “të fryrë qëllimisht”.

“I mirëkuptoj qindra e mijëra shqiptarë të Kosovës që ndjehen të frustruar nga ideja se Shqipëria nuk ka të njëjtin standard të refuzimit ndaj Serbisë, por, kjo nuk ka të bëjë me patriotizmin, thjesht me iluzionin e tyre se çfarë duhet të refuzojmë nga Serbia”, e shtjellon mendimin Baze.

Publicisti këtë, e shtyn deri në pështjellimin e situatave të tilla, si mallrat!

Pra, nëse kjo qasje shqiptare – sipas Bazes – e shqetëson Kosovën (referuar edhe Prishtinës zyrtare), pse nuk e shqetëson fakti se importet më të mëdha të mallrave, i ka pikërisht me Serbinë?

Mbi fryrjen, Baze arrin aty sa të akuzojë në mënyrë direkte edhe Kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti, si iniciator të “fryrjes së ngjarjes”.

“Më mirë dëgjoj motive cigane, se sa motive ‘patriotike’”, ironizon Baze Kurtin, duke përmendur faktin se 70% e tregut kosovar, është i mbushur me mallra serbë.

Mangësia (e shijes) kulturore

Për studiuesin e gjeopolitikave rajonale, Abit Hoxha, në Ballkan nuk ka art pa politikë dhe nuk ka politikë pa art.

Sipas tij, është e natyrshme që ftesa është “edhe politike”.

“Nuk mund të interpretohet ajo si një ftesë vetëm artistike, pasi ai e përzien artin me politikë. Të gjitha këngët e tij janë politike. Këtu marr parasysh edhe influencën që ai ka nga këngët rome, nga motivet serbe e bullgare apo të tjera ballkanike”, shtjellon qasjen e tij Hoxha për Albanian Post.

Rrufetë e lëshuara në opinion publik nga debati i shkaktuar mbi ftesën ndaj Bregoviçit, kanë zënë ngushtë disa instanca organizatore. Bashkia e Korçës dhe kompania e birrës Korça, dy kryesoret – si organizatore të ngjarjes kulturore qytetase.

Bashkia ia ka deleguar drejtpërdrejt kompanisë përgjegjësinë e ftesës së këngëtarit ballkanas. Kompania, ka replikuar se “të ftuarit, i ka në përgjegjësi Bashkia, ndërsa kompania, si qëllim të vetëm dhe përgjegjësi, ka promovimin e produkteve të saj”.

Këta të fundit, edhe pse janë pyetur disa herë nga Albanian Post mbi çështjen, kanë refuzuar të përgjigjen.

Pra, kemi të bëjmë me një kalim oshilant të përgjegjësive midis dy strukturave.

Por për studiuesin Hoxha, kjo s’është gjë tjetër veçse ikje nga përgjegjësitë, kur në realitet, transferim të tillë nuk mund të ketë, pasi institucionet janë bashkëorganizuese. Ndaj, përgjegjësia, nuk mund të jetë e vetëm një enti.

Përtej kësaj, ai nuk mendon se ka një dashakeqësi në ftesën e bërë. Çështja më së shumti, lidhet me faktin se vlerat dhe kundërvlerat në Shqipëri dhe Kosovë, ndryshojnë.

“Shqipëria tradicionalisht nuk ja njeh problemet Kosovës”, e shtjellon mendimin Hoxha. “Kosovarët, janë grupi më i madh i turistëve në Shqipëri dhe mendojnë se kanë njëfarë hise në jetën turistike apo kulturore shqiptare”.

Pikërisht për këtë fakt, ai thotë se në Kosovë, kjo ftesë interpretohet si ofendim. Ndërsa, e ndryshme është situata në Shqipëri, ku mendimi orientohet për nga vlerësimi i ftesës, pastërtisht si një art argëtues.

Ndaj, sërish, duke iu referuar studiuesit Hoxha, “injoranca” e organizatorëve, mund të radhitet vërtetë si e paqëllimshme.

Ndërsa, mbi këngët, ai e ravijëzon se “edhe nëse objekti nuk ka qenë i tillë, fakti është se këngët e Goranit, u bënë himn dhe audienca e tij – përtej interpretimit aritstik të kantautorit – e qas si thirrje për luftë tekstin e tij”.

Këngë, të cilat nuk përfaqësojnë një momentum kulturor. Jo për faktin se ai duhet refuzuar për një mbrëmje për tribu muzikore, sa për faktin se ai nuk ka arsye për të përfaqësuar një koncert të madh.

Por, kaq kanë të bëjnë me shije muzikore Hysenbellinjtë!

Sa i përket çështjeve tregtare, për Hoxhën, kultura nuk është imperative.

“E kemi blerë edhe në vitet 90’ miellin e Vojvodinës. Kur kosovarët lëshuan punën masivisht, kemi blerë miell nga Serbia. Kemi pasur edhe pasaporta serbe. Por muzika është qejf, jo imperativ”.

Serbisht, jo vallëzisht

Shqipëria dhe Kosova nuk janë të vetmet vende ku Bregoviç krijon kontroversion.

Si artist, ai ka penetruar në një sferë shumë të gjerë ndërkombëtare. Kryesisht, për stilin e tij “gipsy folk”, i cili është shpalosur edhe në skena të mëdha ndërkombëtare. Pra, (do-nuk do), tingujt bregoviçianë kanë arritur që një kulturë të vogël ballkanase, ta transferojnë në një skenë të madhe minimalisht evropiane.

Mirëpo, vetë boshnjakët – përtej promovimit kulturor që ai i ka bërë – janë shterpërisht të dyzuar mbi personin e tij.

Me anë të këngëve, Gorani ka inspiruar masakra, përfshi atë të Kosovës!

Ai vetë madje, ka pranuar se është takuar në një hotel në Beograd me ish-gjeneralin serb Radovan Karadziç, i cili së fundmi është dënuar për gjenocidin e tmerrshëm të Srebrenicës, ku mbi 8 mijë burra e djem boshnjakë u shfarosën në fshatin e vogël me shumicë myslimane, me urdhër të tijin.

“Si po shkojnë punët tona?”, do ta pyeste Bregoviç gjeneralin serb. “Do të fitojmë me siguri!”, do t’i përgjigjej ai ftohtësisht.

Çdo person që e njeh historinë, e kupton se një bisedë e tillë, është e denjë për nacionalistët më të (pa)denjë serbë. Sa për t’iu përshtatur një artisti të kalibrit të Bregoviç-it – i papranueshëm.

Takime Gorani ka pasur edhe me vajzën e ish-gjeneralit, Sonjën. “Historitë tona të Sarajevos dhe kafe në paqe”, shkruan vajza e Karadziç-it në një postim në Twitter.

Një qëndrim i ngjashëm, për çështjen e aneksimit të Crimea-s, e bëri Goranin të pezullohej nga një ftesë që pati për një festival në Poloni. Në atë kohë, artisti jo vetëm që nuk e dënoi aneksimin e rajonit rus në Ukrainë, por e minimizoi ngjarjen, duke e cilësuar si “ngjarje normale”.

Ashtu si thotë edhe studiuesi Hoxha, është virtualisht dhe konkretisht e pamundur të krijosh një ndarje figurore të Goranit, kur detaje të tilla shpalosen. Aq më pak, nëse as dy dekada më parë, ke përjetuar tmerre të tilla mbi kurriz, siç kanë përjetuar shqiptarët e Kosovës.

Artisti Goran, pa diskutim, ka kontribut të jashtëzakonshëm në shpërfaqen e një kulture muzikore atipike ballkanike në Evropë.

Personi Bregoviç, ka nga ana tjetër të ngjizur në vete një imazh, fryt i konglomeratit nacionalist-alogjik.

Artist apo person, mbetet çështje e diskutueshme. Por, një stuhi e tillë, mund – dhe duhet – të ishte parashikuar.

Ndoshta – ndonëse jo sot – edhe evituar!

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com