Ndërsa Irlanda e Veriut feston 25 vjet nga Marrëveshja e së Premtes së Mirë që i dha fund tre dekadave të konfliktit me Republikën e Irlandës, dy imazhe të zymta theksojnë se sa larg duhet të shkojë rajoni për të përmbushur ambicien e marrëveshjes.
Njëra është Stormont, të cilën marrëveshja e 10 prillit 1998 e themeloi si selinë e qeverisë së transferuar të rajonit, me politikanët sindikalistë dhe nacionalistë që ndajnë pushtetin.
Ekzekutivi u shemb pothuajse një vit më parë në një rresht për Brexit dhe dhoma e asamblesë së Stormont qëndron bosh.
Tjetri është një moçal i shkretë në kontenë Monaghan në Republikën e Irlandës, në jug të kufirit.
Këtu, gërmuesit e portokalleve dhe punëtorët me pallto me shikueshmëri të lartë kanë rifilluar kërkimin për eshtrat e Columba McVeigh, një adoleshente e rrëmbyer dhe vrarë nga Ushtria Republikane Irlandeze në vitin 1975, gjatë luftës së saj 30-vjeçare kundër shtetit britanik.
Këto skena përmbledhin dy nga problemet e pazgjidhura të Marrëveshjes së të Premtes së Mirë: paqëndrueshmëria politike në Irlandën e Veriut dhe paaftësia e rajonit për të lëvizur plotësisht nga e kaluara e tij e dhunshme.
Pavarësisht arritjes së paqes dhe pajtimit në një shkallë të paimagjinueshme në kulmin e të ashtuquajturave “Probleme”, të cilat përfshinin gjithashtu paraushtarakë besnikë që luftonin për të mbajtur Irlandën e Veriut brenda Mbretërisë së Bashkuar, marrëveshja ka shumë punë të papërfunduar.
“Jam e kënaqur me vendin ku jemi tani, dhe mendoj se mundësitë janë humbur – por kjo nuk është një kontradiktë”, tha Monica McWilliams, e cila si bashkëthemeluese e Koalicionit të Grave ndër-komunitare nënshkroi Marrëveshjen e së Premtes së Mirë me partitë e tjera politike të Irlandës së Veriut, plus qeveritë e Mbretërisë së Bashkuar, Irlandës dhe SHBA-ve.
“Kjo thjesht ju tregon se sa kohë duhet për të zbatuar një marrëveshje paqeje, qoftë edhe një që funksionon”.
Marrëveshja – kulmi i një negociate të gjatë dhe të dhimbshme të shënuar nga mosbesimi dhe frika midis nacionalistëve dhe sindikalistëve – u vu në dyshim deri në fund.
Çështjet e mprehta si lirimi i të burgosurve përpara çmontimit të armëve paraushtarake, e shtynë Jeffrey Donaldson, asokohe një negociator për partinë Unioniste Ulster, të largohej disa orë përpara nënshkrimit të marrëveshjes.
Donaldson më vonë dezertoi në Partinë Unioniste Demokratike, e cila kaloi UUP-në si forca kryesore politike në favor të mbajtjes së Irlandës së Veriut në MB.
Si udhëheqës i DUP-it, Donaldson vitin e kaluar e zhyti Stormont në harresë duke bojkotuar asamblenë dhe ekzekutivin pas zgjedhjeve që u fituan për herë të parë nga partia nacionaliste Sinn Féin, e cila dëshiron një Irlandë të bashkuar.
Donaldson tha se DUP-i nuk do të merrte pjesë në qeverinë e transferuar derisa të kishte ndryshime gjithëpërfshirëse në rregullat e tregtisë pas Brexit që ai këmbënguli se kërcënonin vendin e Irlandës së Veriut në MB.
Marrëveshja e së Premtes së Mirë mbështetej në “barazinë e vlerësimit” midis dy komuniteteve kryesore.
Por, duke u dhënë partive më të mëdha nacionaliste dhe unioniste veton mbi funksionimin e qeverisë së rajonit, brishtësia e saj u kthye në një nga problemet më të mëdha me Stormont një çerek shekulli më pas.
Në të vërtetë, ndarja e pushtetit ka qenë e ngrirë për rreth 40 për qind të kohës që nga fillimi i saj.
Kolapsi më i fundit para këtij erdhi kur Sinn Féin tërhoqi ekzekutivin nga 2017 në 2020 pas një skandali mbi një skemë të dështuar të energjisë.
Partia e Aleancës, një forcë e tretë në rritje në politikën e Irlandës së Veriut e cila nuk identifikohet as si unioniste dhe as nacionaliste, po kërkon reforma urgjente në ndarjen e pushtetit për të reflektuar se si shoqëria ka ndryshuar që nga Marrëveshja e së Premtes së Mirë.
Bertie Ahern, i cili si kryetar i detyrës irlandeze nënshkroi marrëveshjen në vitin 1998, i tha Financial Times se marrëveshja duhej reformuar dhe palët e rajonit “duhet t’i thërrasin arsyes” dhe të gjejnë një mekanizëm për të “bllokuar këto gjëra të ndaluara”.
“Unë mendoj se duhet të ketë një rishikim, dhe në një kohë të shkurtër, për këtë çështje”, tha ai, duke sugjeruar që një komitet i partive, ndoshta me një kryetar të pavarur, të përmbysë propozimet gjatë muajve të ardhshëm.
Në vitin 1998, ideja se Sinn Féin do t’i kalonte sindikalistët duke qenë partia më e madhe e Irlandës së Veriut ose se rajoni do të kishte më shumë katolikë se protestantë dukej fantastike.
Marrëveshja e së Premtes së Mirë i lejonte njerëzit të identifikoheshin si britanikë, irlandezë ose të dyja, dhe ajo sanksionoi parimin e pëlqimit – se nuk mund të kishte asnjë ndryshim në statusin e Irlandës së Veriut nëse një shumicë e njerëzve nuk e dëshironin këtë.
Por kjo ka lejuar që shqetësimet e përditshme për shërbimet publike të mbahen peng i politikës së identitetit, të cilën Brexit e përkeqësoi.
Irlanda e Veriut refuzoi Brexit-in në referendumin e vitit 2016, kur Sinn Féin u kërkoi votuesve të qëndronin në BE dhe DUP mbështeti rastin për largim.
“Problemi me Brexit është se ai solli përsëri helmin e identitetit në politikë, kështu që nuk ka të bëjë më me shëndetësinë apo arsimin…por për identitetin”, tha Jonathan Powell, ish-shefi i stafit të Tony Blair, kryeministrit të Mbretërisë së Bashkuar që nënshkroi Marrëveshjen e së Premtes së Mirë.
Sondazhet e opinionit tregojnë durimin e publikut me një ndalesë, Stormont tani është i dobët (hap një dritare të re) ndërsa Irlanda e Veriut përballet me një vrimë të madhe në financat e saj dhe mundësinë e shkurtimeve të shërbimeve publike.
Ndërkohë rajoni është ende duke luftuar për t’u pajtuar me trashëgiminë e konfliktit që Marrëveshja e së Premtes së Mirë përfundoi.
Marrë dhe përshtatur nga Financial Times për Albanian Post
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
