Antisemitizmi në botën arabe: historia e një importi

Në një mbrëmje shtatori të 1894, Rue de Lille në Paris, në zyrat e Ambasadës Gjermane, Marie Bastian është personi që zbraz koshat e plehrave të punëdhënësve të saj.

Një shërbyese shtëpie rreth të dyzetave, ajo në fakt punon për shërbimet franceze të kundërzbulimit. U sjell rregullisht shuka letre të nxjerra nga fundi i koshit së atasheut ushtarak prusian Maximilian von Schwartzkoppen.

Me këtë “mënyrë të zakonshme ”, kapet një fletë, ku njoftohet për dërgimin e pesë dokumenteve konfidenciale. Kjo fletë do të ishte dëshmia se një tradhtar po bënte komplote brenda ushtrisë kombëtare.

Ministri i Luftës Auguste Mercier, urdhëron një hetim. Mbi bazën e një dosjeje të fabrikuar nga e para dhe të mbajtur sekret, kapiteni Alfred Dreyfus dënohet. Burri duket si fajtori i përsosur: ai është një hebre në një Francë të rrënuar nga nacionalizmi dhe antisemitizmi. Edhe pse ai vazhdon të shpallë pafajësinë e tij, degradohet përpara se të dërgohet në burg në ishullin e Djallit, pranë Guajanës. Nuk do të rehabilitohet deri në vitin 1906.

Në anën tjetër të Mesdheut, mendimtarë me prejardhje të ndryshme po e ndjekin me interes zhvillimin e kësaj afere. Sepse, që nga angazhimi publik, në 1898, i romancierit Émile Zola në favor të kapitenit, skandali pati pasoja në mbarë botën.

Përballë obsesionit anti-hebre të një pjese të elitave franceze, intelektualët e Perandorisë Osmane në dekadencë, iu bashkuan kauzës së të akuzuarit. Duke filluar me një nga pararendësit e fundamentalizmit islamik, Rachid Rida, i cili më pas u dallua në Egjipt me një lutje të thellë në favor të tij.

Si një nga pionieret e modernizmit laik, Farah Antun përshëndeti nga ana e saj në 1899, në revistën “Al-Jami’a”, guximin e mbrojtësve të të dënuarit. Ndërsa Esther Moyal, aktiviste libaneze për të drejtat e grave dhe gazetare e besimit hebre, i kushtoi një biografi Émile Zola-s në 1903.

Por pasionet franceze  turbullonin vetëm mendjet e hapura. Kështu që epoka më pas do të kishte ndikim të fortë evropian. Ndërveprimet kulturore u rritën, duke rritur kështu edhe takimet e disa nga figurave të njohura arabe me antisemitët më famëkeq evropianë.

Ky qe rasti i Négib Azoury-t, nacionalistit maronit të krishterë dhe arab, i cili do të takojë në Francë, ku kishte vajtur në mërgim në vitin 1904, shkrimtarin Maurice Barrès, figurën e njohur të nacionalizmit francez. “Négib Azoury do të bashkonte forcat me aktivistët anti-Dreyfusard, të njohur për antisemitizmin e tyre radikal”, kujton Malik Bezouh, autor i librit “Do t’u them të gjithëve se je hebre”.

Megjithatë, ky qe një trend që mbetet margjinal. “Kur antisemitizmi evropian filloi të arrinte një shikueshmëri të lartë, veçanërisht me çështjen Dreyfus, ata që mund të ndiqnin këto ngjarje më së shpeshti shprehën simpati për hebrenjtë, duke i perceptuar këta të fundit si “kushërinj orientalë” brenda “hapësirës kristiane perëndimore”, thotë Gilbert Achcar, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Shkollën e Studimeve Orientale dhe Afrikane (SOAS) në Universitetin e Londrës.

Një solidaritet trans-mesdhetar që duket se përforcohet nga zhvillimi i mëtejshëm, përgjatë shekullit të 19-të, i teorive racore në një Evropë në proces sekularizimi, ku anti-judaizmi fetar u transformua në antisemitizëm biologjik.

Historiani Reza Zia-Ebrahimi nënvizon, në librin e tij “Antisemitizmi dhe Islamofobia, një histori e kryqëzuar”, ndërtimin e të ashtuquajturës “racë semite”, që supozohet përfshinte “hebrenjtë, arabët (të të gjitha feve), si edhe popujt e tjerë të lashtë”, “të racializuar për shkak të afërsisë së tyre të supozuar gjuhësore”.

Një koncept që ngjall kujtimin e “Reconquista-s” spanjolle të udhëhequr nga mbretërit katolikë dhe që përfundon me dëbimin e njëpasnjëshëm të hebrenjve (1492) dhe myslimaneve (1502), të cilët u strehuan së bashku në hapësirën që shkon nga Afrika e Veriut në Turqi.

“Ajo që do të ndryshojë gjërat është fillimi i realizimit të projektit sionist”

Në shumë aspekte, çështja Dreyfus shënon një pikë kthese të ndjekur nga një sërë trajektoresh.

Nga ana evropiane, pikërisht duke ndjekur nga afër ngjarjet që trazuan Francën, gazetari vjenez Theodor Herzl (1860-1904) – babai themelues i Sionizmit politik – filloi të ngjizte idenë e një shteti hebre, i bindur se bashkë- fetarët nuk do të jenë kurrë të sigurt, pavarësisht nëse janë plotësisht të asimiluar, si në rastin e kapitenit, apo jo.

Është gjithashtu e njëjta padrejtësi që bëri, që një anarkist francez si Bernard Lazare, dikur një mbështetës i vendosur i asimilimit, të kthejë vështrimin drejt Palestinës dhe të bëhet, në fund të shekullit të 19-të, një nga sionistët e rrallë me origjinë nga Evropa Perëndimore.

Nga ana arabe, ishin, përkundrazi, fillimet e sionizmit që i shtynë intelektualët që dikur ishin solidarë me hebrenjtë evropianë t’u referoheshin gradualisht teorive antisemite të lindura në Evropë. Ky është rasti, për shembull, i Rachid Rida-s, i lindur si Bernard Lazare në 1865, i cili më pas i ka përzier këto teza të importuara me vargje nga Kurani, armiqësore ndaj hebrenjve.

“Ajo që do t’i ndryshojë gjërat është fillimi i realizimit të projektit sionist pas deklaratës së Balfour-it në 1917, vendosja e britanikëve në komandë në Palestinë dhe dera e hapur për imigracionin hebre nën kontrollin e Agjencisë Hebraike”, këmbëngul Gilbert Achcar.

“Por kjo nuk do të thotë se kalimi drejt antisemitizmit ndodhi automatikisht dhe për të gjithë së bashku. Së pari, ekziston një dallim midis hebrenjve evropianë dhe atyre lindorë, pasi kishte komunitete të mëdha hebraike në botën arabe, duke përfshirë shumë komunistë dhe madje edhe nacionalistë arabë që e perceptonin sionizmin si një sipërmarrje koloniale evropiane».

Dhimmis

Në fakt, historia hebraike nga pushtimi mysliman deri në rënien e Perandorisë Osmane është pjesë e një sistemi diskriminimi, por edhe i shkëmbimeve kulturore dhe sociale. Hebrenjtë, ashtu si të krishterët, i nënshtrohen sistemit të “dhimmit”, i cili u jep “Njerëzve të Librit” një status më të ulët shoqëror, por u garanton mbrojtjen e jetës dhe pronës së tyre.

Megjithatë, në praktikë, “dhimmi” nuk është zbatuar kurrë në tërësi, i interpretuar në kohë të favorshme në një mënyrë të ndritur; në orët e errëta në mënyrë të tensionuar.

E paimagjinueshme sot, leximi popullor midis intelektualëve hebrenj evropianë të shekullit të 19-të – i theksuar nga historiani Mark Cohen – ofronte një përshkrim të idealizuar të bashkëjetesës hebraike-myslimane në Mesjetë, në krahasim me një univers të krishterë perëndimor, ku persekutimet ishin sistematike. “Për të krishterët – për disa prej tyre – hebrenjtë do të konsideroheshin në atë kohë si populli deicide (vrasës të Zotit). Kjo nuk do iu falej kurrë dhe kjo ide do të përhapej në mesjetë në pavetëdijen kolektive”, shpjegon Malik Bezouh.

“Në tokën islame, nga ana tjetër, hebrenjtë nuk mund ta vinin Jezusin në kryq, sepse ai që vdiq në kryq, sipas teologjisë myslimane, i ngjan Jezusit, por nuk është Jezusi”.

Pas kësaj sjelljeje relativisht më të butë, ndër të tjera, gjendet mungesa e një anti-judaizmi konspirativ.

“Besimi në vrasjen rituale të praktikuar gjatë Pashkës hebraike nuk ekziston në tokën islame, ashtu si besimi se hebrenjtë janë në origjinën e murtajës”, analizon Malik Bezouh. Një referencë kjo ndaj mitit veçanërisht të përhapur në Mesjetë që ua atribuon hebrenjve therjen e fëmijëve johebrenj për Pashkë, gjakun e të cilëve ata do ta përdornin për të bërë bukë pa maja.

Sidoqoftë, këto zëra nuk u përhapën në të vërtetë në Lindje deri në vitin 1840, pas zhdukjes në Damask të një murgu kapuçin dhe shërbëtorit të tij. Hetimi i çështjes iu besua më pas Francës, përgjegjëse për mbrojtjen e të krishterëve në Perandorinë Osmane. Monarkia e Korrikut përfaqësohej nga konsulli Benoit-Ulysse de Ratti-Menton, i fiksuar pas kësaj ideje.

Pak nga pak, politika e minoriteteve do të formonte mbështetësin e arkitekturës koloniale. Dhe në këtë botë të re, hebrenjtë janë vendosur në një pozicion ambivalent. “Ndërsa në Evropë, pas iluminizmit edhe hebreu i asimiluar iu nënshtrua racizmit, në Lindje, hebreu vendas hyri në një proces të ‘zbardhjes’ simbolike, por vetëm në raport me myslimanët vendas”, përmbledh Ella Shohat, specialiste e studimeve hebrenj arabë, në parathënien e librit “Kolonialiteti dhe çarjet”.

Emblematike e këtij sistemi është politika algjeriane e Francës, e cila, përmes dekretit Crémieux (1870), u dha automatikisht shtetësinë franceze “vendasve” ​​hebrenj, duke përjashtuar myslimanët nga komuniteti kombëtar.

Një hierarki që do të ushqente zhgënjime dhe frustrime, duke arritur kulmin në verën e vitit 1934 me trazirat anti-hebrenjëve në Kostandin. Një rritje e urrejtjes në një kontekst të dëmshëm të fushatës për zgjedhjet e bashkisë. Shumë prej kolonëve francezë  mendonin se ishte e pamundur që hebrenjtë të merrnin pjesë në menaxhimin e qytetit. Dhe për t’i egërsuar, ata nuk hezituan t’i hidhnin si karrema drejt një popullsie myslimane që ndihej e frustruar. Episodi qe i përgjakshëm. U vranë 24 nga pala hebre dhe tre nga pala myslimane. Të gjitha nën vështrimin pasiv të ushtrisë franceze.

Një dhunë që nënvizoi pasigurinë e statusit të hebrenjve, në ngërç mes pakënaqësisë së një popullsie të diskriminuar myslimane dhe antisemitizmit të kolonëve. E dëshmuar nga botimi të nesërmen e një artikulli në “Tam-Tam”, një gazetë e njohur në mesin e evropianëve, ku thuhej troç: “90% prej nesh, ndërsa jemi të penduar për gjakun e derdhur, nuk e fajësojmë atë dhe shumë mes nesh nuk do të bëjnë asgjë për të parandaluar përsëritjen e këtyre episodeve».

“E pafalshme”

Pas Luftës së Dytë Botërore (1939-1945) dhe më pas krijimit të Izraelit (1948), ndarja midis hebrenjve dhe myslimanëve u përshpejtua. Monstruoziteti i Holokaustit dhe trauma e të mbijetuarve ushqyen pa diskutim afinitete të reja për Sionizmin, të refuzuara më parë nga një pjesë e madhe e hebrenjve evropianë.

Ndërmarrja industriale e asgjësimit të hebrenjve të Evropës nga Rajhu i Tretë krijoi gjithashtu në kontinent një ndjenjë të fortë dhembshurie të përzier me faj. Lindi një bindje e re: që një tragjedi e tillë të mos ndodhë më, hebrenjtë duhet të kenë një shtet të tyrin.

Në botën arabe, nga ana tjetër, lindja e Izraelit është asimiluar me një katastrofë, përfundimin e një etape dhe fillimin e një projekti që nuk do të mund të ishte përhapur pa shpronësimin sistematik të popullsisë vendase, pa dëbimin e Palestinezëve dhe pa masakra të panumërta. Një proces kolonial i teorizuar në Evropë, i zbatuar nga evropianët dhe përkohshmëria e të cilit destabilizon gjithnjë e më shumë ndërsa shpaloset në kontekstin rajonal të betejave për pavarësi.

“Hebrenjtë arabë ishin viktima e dytë e Sionizmit”

Në këto rrethana, hebrenjtë arabë u përballen gradualisht me martesën e dy identiteteve të konsideruara si antinomike fillimisht nga shteti i ri, pastaj nga regjimet arabe. Pothuajse kudo, ata filluan të gjenden përballë dyshimit të përgjithshëm, duke u bërë preh i sulmeve, ndonjëherë në shkallë të gjerë, kundër personave dhe pronës së tyre. Pak nga pak, historia e bashkëjetesës shekullore u shkërmoq nga lufta e narrativave të lidhura me konfliktin arabo-izraelit, një nga pasojat më të rënda të së cilës është de-judaizimi i rajonit.

“Hebrenjtë arabë ishin viktima e dytë e Sionizmit. Shumica e hebrenjve marokenë u larguan për në Izrael, sepse ne erdhëm t’i kërkonim që të vinin dhe të zëvendësonin palestinezët që sapo ishin dëbuar dhe të formonin një shumicë hebre”, thotë regjisorja e dokumentarëve franko-maroken, Simone Bitton.

Në vitet 1950, rreth 300 mijë hebrenj jetonin në Marok. Sot janë më së shumti 3 mijë. Regjisorja denoncon gjithashtu shtetet arabe se edhe ata kanë nxitur dyshime rreth shtetasve të tyre të besimit hebre, duke ruajtur, pak a shumë në mënyrë eksplicite, ashtu si Izraeli, konfuzionin midis “sionistëve” dhe “hebrenjve”.

Në Irak, lindja e shtetit të ri dobësoi më tej një komunitet të gjendur mes manovrave të organizatës sioniste për ta shkëputur atë nga toka e saj dhe intensifikimit të diskriminimit të cilit i nënshtrohej në vend.

Në shtator të vitit 1948, biznesmeni Chafik Adas u var publikisht në Basra pasi u akuzua pa prova për komplot në favor të sionistëve dhe komunistëve. Mbi të gjitha, një ligj u miratua në vitin 1950, që lejonte hebrenjtë që dëshironin të largoheshin nga territori, por me kusht që të dorëzonin kombësinë e tyre. Qëllimi? Garantimi i një nisjeje pa mundësi kthimi.

Në Egjipt, agresioni trepalësh i Suezit, i kryer në vitin 1956 nga Izraeli, Franca dhe Anglia, pati pasoja të tmerrshme për komunitetin lokal, i cili u vu nga autoritetet në rangun e armikut të shtetit. “Në disa vende, vetë nacionalistët arabë i dëbuan hebrenjtë, domethënë ata vetë kryen përfundimisht sionizmin. Kjo është e pafalshme”, këmbëngul Simone Bitton. “Kur hebrenjtë arabë mbërritën në Izrael, palestinezët ishin tashmë në kampet e refugjatëve. Nuk ishin ata që ndërtuan shtetin izraelit».

Të shtyrë të largoheshin, shumë hebrenj filluan më pas eksodin e tyre. Një mendim çrrënjosës dhe i kërkuar nga Izraeli që ky i fundit do ta vendosë megjithatë si simbolin përfundimtar të historisë së tyre në rajon.

Objektivat: të vendoset një paralele midis mërgimit të palestinezëve dhe atij të hebrenjve për të minimizuar më mirë dramën e të parëve. Të shkrijnë të kaluarën judeo-arabe si të ishte përvoja hebreje evropiane, deri në pikën për t’i dhënë besim tezës së përgjegjësisë palestineze në Holokaust.

Dinozaurët

Në të njëjtën frymë, një pjesë e retorikës sioniste i jep peshë të rreme udhëheqjes palestineze gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në qendër të këtij fjalimi, figura e myftiut të Jeruzalemit, haxhi Amine el-Husseini, udhëheqës i lëvizjes kombëtare palestineze deri në vitin 1941.

Botuar në bashkëpunim me Memorialin Yad Vashem, enciklopedia e Holokaustit, tregon Gilbert Achcar, “i jep atij më shumë hapësirë ​​se shtyllat e regjimit nazist si Himmler apo Goebbels”. Një prirje e sjellë në kulmin e saj nga ish-kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu, i cili pretendoi gjatë Kongresit Botëror Sionist në 2015, se myftiu do të kishte hedhur idenë e zgjidhjes përfundimtare te Hitleri.

Sigurisht, ai ka qenë padyshim një bashkëpunëtor aktiv i fuqive të Boshtit, zëdhënës i të cilit u bë jo vetëm përballë botës arabe, por edhe me të gjithë botën myslimane. Ai madje ndihmoi në ngritjen e një divizioni mysliman SS në Bosnje. Megjithatë, fokusi në këtë personazh injoron pluralitetin e qëndrimeve arabe ndaj Rajhut të Tretë.

Një diversitet ideologjik i theksuar nga Gilbert Achcar në librin e tij “Les Arabes et la Shoah”, në të cilin ai dallon katër rryma kryesore.

Liberalët perëndimorë nga njëra anë dhe marksistët nga ana tjetër kundërshtuan me vendosmëri nazizmin. Megjithatë, ato do të mohohen pas Nakba-s palestineze në 1948, për shkak të mbështetjes së sponsorëve të tyre përkatës, Londrës dhe Moskës, për krijimin e Shtetit të Izraelit.

Nga ana e nacionalistëve, disa janë të kujdesshëm ndaj Berlinit për shkak të aleancës së tij me Romën, një fuqi koloniale në Libi. Të tjerët e shohin atë si “armiku i armikut” britanik ose francez. Një degë midis tyre zhvillon afërsi strategjike dhe ideologjike në Irak dhe Siri, si Partia Kombëtare Sociale Siriane (PSNS).

Së fundi, pan-islamizmi fundamentalist, përfaqësues i të cilit është Amine el-Husseini, në përgjithësi dallohet për antisemitizmin virulent dhe mbështetjen pa rezervë për forcat e Boshtit. Por thirrjet e tij për t’iu bashkuar Hitlerit nuk do të kenë jehonën e pritur. Gjatë gjithë Luftës së Dytë Botërore, vetëm 6 mijë e 300 burra nga Magrebi dhe Lindja e Mesme kaluan nëpër organizata të ndryshme ushtarake gjermane. Ky është numër i vogël në krahasim me 9 mijë palestinezët që luftuan në radhët e ushtrisë britanike dhe qindra mijëra afrikano-veriorë që bënë të njëjtën gjë me Francën e Lirë.

Nëse historia e kundërshton atë, paragjykimin sipas të cilit “hebrenjtë” dhe “arabët” do të ishin të dënuar të urrejnë njëri-tjetrin, megjithatë, jo vetëm që ai përforcohet nga rishkrimi sionist i së kaluarës, por edhe nga importimi efektiv në rajon, gjatë shekullit të 20-të, i një antisemitizmi me origjinë evropiane të bazuar në konspiracion dhe mohim të Holokaustit.

I pari mishërohet veçanërisht nga popullariteti i Protokolleve të Pleqve të Sionit, ky falsifikim me origjinë të panjohur, i cili u shfaq në Rusi në fillim të shekullit të kaluar. I shpërndarë gjerësisht në Evropë në mes të luftërave, ai postuloi ekzistencën e një komploti hebre për të dominuar botën. I përkthyer në vitin 1921, gradualisht fitoi një përgjigje të favorshme në qarqet arabe nacionaliste dhe islamike, në një sfond të tensioneve në rritje me lëvizjen sioniste në Palestinë. I përmendur në Kartën e Hamas-it të vitit 1988 (por i tërhequr në dokumentin e amenduar në 2017), ai madje u përshtat në agimin e viteve 2000 në një serial televiziv egjiptian, “Kalorësi pa mal”, më pas i marrë nga kanali televiziv i Hezbollah-ut “Al-Manar”.

“Pas pesëdhjetë vjetësh, ne nuk do të ekzistojmë më”

Për sa i përket mohimit të Holokaustit, ai ishte një fenomen i papërfillshëm deri në vitet 1980, por fitoi audiencë ndërsa konflikti izraelito-palestinez u intensifikua, në një kontekst global të rënies së ideologjive progresive.

Përballë përdorimit politik të gjenocidit nazist nga autoritetet izraelite, të kombinuara me mosnjohjen e Nakba-s, veprat e mohuesve të Holokaustit perëndimorë, si të Robert Faurisson-it apo Roger Garaudy-së, gjejnë një vesh të vëmendshëm në disa media arabe.

Në përgjithësi, siç thekson Malik Bezouh “plaga e shpronësimit do të ngjall zemërim dhe pakënaqësi, të cilat ilustrohen në veçanti nga shkrimet shumë të dhunshme anti-hebraike. Kjo armiqësi do të devijojë në një antisemitizëm hibrid, duke huazuar nga antisemitizmi klasik evropian dhe anti-judaizmi i esencës islame”. Një urrejtje që shtyhet nga ardhja e xhihadizmit nga vitet 1970, një mjet i fuqishëm transmetimi, në një sfond refuzimi të Perëndimit.

A ka ende një vend në kujtesën e një bote arabe për pjesën hebraike të identitetit të saj? A do të kujtojmë nesër se dikur ishte një hebre arab? “Hebreu arab është një specie e rrezikuar, të paktë janë ata që, si unë, vazhdojnë ta konsiderojnë veten si të tillë. Ndërsa më të moshuarit zhduken, ndonjëherë ndihem si një dinozaur. Pas pesëdhjetë vitesh nuk do të ekzistojmë më”, thotë Simone Bitton.

“Identiteti ynë është gëlltitur, por kjo nuk do të thotë se nuk kemi një histori. Dhe duke qenë se historia jonë është e përbashkët, është absolutisht e nevojshme ta dimë atë për pasardhësit tanë dhe për ata të arabëve të tjerë», përfundon Bitton.

Autorja Soulayma MARDAM BEY e ka shkruar për të përditshmen libaneze “L’Orient le Jour”. Përshtatur për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.