Autori i shkrimit, Aryeh Neier, është themelues i Human Rights Watch dhe një hebre amerikan që u largua nga Gjermania naziste në 1939 (shënim i redaksisë).

Ashtu si shumica e kolegëve të mi në lëvizjen ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, unë e përdor termin “gjenocid” me masë.

Gjatë mandatit tim pesëmbëdhjetëvjeçar në Human Rights Watch (HRW), të cilin bashkë themelova në vitin 1978, e përdora termin vetëm për një nga shumë krimet e mëdha që monitoruam: masakrën e Sadam Huseinit ndaj kurdëve të Irakut në vitin 1988.

Kurdët kishin pësuar abuzime të rënda nën diktaturën e Sadamit dhe gjatë Luftës Iran-Irak të 1980-1988 ata u rebeluan. Si kundërpërgjigje, Sadami përdori armë kimike kundër tyre, ashtu si kundër forcave iraniane.

Një sulm veçanërisht i madh ndodhi në mars të vitit 1988 kundër qytetit kurd të Halabjës, duke vrarë rreth 5 mijë njerëz. Më pas, gjatë gjashtë muajve në vijim, forcat e Sadamit mblodhën burra dhe djem kurdë nga Iraku verior dhe i dërguan me autobus në një zonë të shkretëtirës ku buldozerët kishin hapur llogore në rërë. Mijëra viktima u detyruan të futeshin në llogore, u pushkatuan me mitraloz dhe u varrosën.

Në HRW, na u deshën më shumë se dy vjet për të zbuluar vrasjet dhe varrosjet në shkretëtirë. Një person që dha informacione vendimtare ishte një djalë 12 vjeçar i quajtur Taymour Abdullah Ahmad, i cili kishte dalë nga një llogore me një plumb në shpinë. Një familje beduine e gjeti atë teksa kalonte shkretëtirën dhe e ushqyen e u kujdesën.

Dy vjet më vonë Ahmad u kthye në rajonin kurd të Irakut, ku ne mundëm të merrnim historinë e tij. Më pas gjetëm disa të mbijetuar të tjerë.

Forcat irakiane kishin shkatërruar një duzinë qytetesh dhe deri në 4 mijë fshatra, kishin plaçkitur prona dhe ferma në një shkallë të gjerë dhe kishin burgosur dhjetëra mijëra gra, fëmijë dhe të moshuar në kushte të rënda.

Inteligjenca irakiane ishte trajnuar nga Stasi i Gjermanisë Lindore dhe regjimi mbajti shënime të detajuara të veprimeve të tij gjatë gjithë luftës. Në disa qytete, forcat kurde pushtuan zyrat irakiane të sigurisë dhe kapën shumë nga këto të dhëna.

Në HRW, ne bëmë të mundur që 14 ton prej këtyre të dhënave të fluturonin në Shtetet e Bashkuara dhe i përkthyem nga arabishtja për të marrë një pasqyrë të plotë të krimeve kundër kurdëve që ne i quanim gjenocid.

Në “Shkatërrimi i hebrenjve evropianë” (1961), historiani Raul Hilberg argumentoi se eliminimi i një populli është “një operacion hap pas hapi”.

Së pari vjen përcaktimi i grupit, pastaj shpronësimi i burimeve të tij, më pas përqendrimi i anëtarëve të tij në një vend dhe në fund asgjësimi i tyre.

Ne përcaktuam se fushata e Sadamit kundër kurdëve i përshtatet përsosmërish paradigmës së Hilbergut. Ai plotësonte qartë përkufizimin e gjenocidit sipas ligjit ndërkombëtar: “Synimi për të shkatërruar, tërësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, si i tillë”.

Ne nuk qemë kurrë në gjendje të organizonim një gjyq ndaj qeverisë së Sadamit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë -GJND (ICJ), por qeveria e përkohshme irakiane përdori disa nga provat tona kur gjykoi Sadamin dhe zyrtarë të tjerë kryesorë, duke përfshirë kushëririn e tij Ali Hassan al-Majid (i njohur si Ali kimiku), dhe i ekzekutoi.

Unë dhashë dorëheqjen si drejtor ekzekutiv i HRW në 1993, një vit para masakrës së Tutsi-ve në Ruandë. Organizata e quajti atë, gjithashtu, një gjenocid. Në këtë shekull ajo ka përdorur termin vetëm për të karakterizuar persekutimin dhe masakrën e Rohingya-ve në Mianmar.

Në fund të dhjetorit, kur Afrika e Jugut paraqiti në GJND akuzën e saj se Izraeli po kryente gjenocid në Gaza, unë nuk u bashkova me disa nga kolegët e mi në lëvizjen ndërkombëtare për të drejtat e njeriut në mbështetjen e tyre ndaj akuzës.

Isha thellësisht i shqetësuar nga fushata e bombardimeve të Izraelit, veçanërisht nga përdorimi i shpeshtë i bombave prej 500 dhe 2000 paundësh në zonat me popullsi të dendur—të furnizuara nga Shtetet e Bashkuara—që po vrisnin një numër të madh civilësh jo luftëtarë. (Më 8 maj Biden ndaloi dërgimin e bombave të tilla për të parandaluar përdorimin e tyre në Rafah.)

Armët e tilla janë qartazi të papërshtatshme për t’u përdorur në ato rrethana. Megjithatë nuk isha i bindur se ky përbënte gjenocid.

Mendova atëherë dhe vazhdoj të besoj se Izraeli kishte të drejtë të hakmerrej kundër Hamas-it për masakrën vrastare që kreu më 7 tetor.

Mendova gjithashtu se hakmarrja e Izraelit mund të përfshinte një përpjekje për të bërë Hamasin të paaftë për të rinisur një sulm përsëri.

Të njohësh këtë të drejtë për t’u hakmarrë nuk do të thotë të zbutësh fajin e Izraelit për përdorimin pa kriter të taktikave dhe armëve që kanë shkaktuar dëme joproporcionale te civilët, por unë besoj se Hamasi ndan përgjegjësinë për shumë nga krimet e luftës të Izraelit.

Udhëheqësit e Hamasit e dinin, kur planifikuan sulmin, se Izraeli kishte qeverinë më të djathtë në historinë e tij, me një kosto të madhe për popullsinë civile të Gazës.

Operativët e Hamasit nuk veshin uniforma dhe nuk kanë baza ushtarake të dukshme. Hamasi është ngulitur në popullatën civile të Gazës dhe rrjeti i tij i gjerë i tuneleve u ofron luftëtarëve të tij aftësinë për të lëvizur shpejt. Edhe nëse bombarduesit e Izraelit do të synonin të minimizonin dëmin ndaj civilëve, ata do të kishin pasur vështirësi ta bënin këtë në përpjekjet e tyre për të shkatërruar Hamasin.

E megjithatë, edhe duke e besuar këtë, tani jam i bindur se Izraeli është i përfshirë në gjenocid kundër palestinezëve në Gaza. Ajo që më bëri të ndryshojë mendje është politika e saj e qëndrueshme e pengimit të lëvizjes së ndihmës humanitare në territor.

*

Që në 9 tetor, zyrtarët e lartë izraelitë deklaruan se synonin të bllokonin shpërndarjen e ushqimit, ujit dhe energjisë elektrike, e cila është thelbësore për purifikimin e ujit dhe gatimin.

Fjalët e ministrit të Mbrojtjes Yoav Gallant janë bërë famëkeqe: “Kam urdhëruar një rrethim të plotë në Rripin e Gazës. Nuk do të ketë energji elektrike, ushqim, karburant, gjithçka është e mbyllur. Ne po luftojmë kafshët njerëzore dhe veprojmë në përputhje me rrethanat”.

Deklarata përcolli pikëpamjen që duket se ka udhëhequr qasjen e Izraelit gjatë gjithë konfliktit: që Gazanët janë bashkëfajtorë kolektivë për krimet e Hamasit më 7 tetor.

Që atëherë, Izraeli ka kufizuar numrin e automjeteve të lejuara për të hyrë në Gaza, ka reduktuar numrin e pikave të hyrjes dhe ka kryer inspektime që merrnin kohë dhe të vështirësonin situatën; shkatërroi ferma dhe serra; kufizoi shpërndarjen e karburantit të nevojshëm për transportin e ushqimit dhe ujit brenda enklavës; vrau më shumë se 200 punonjës palestinezë, shumë prej tyre punonjës të Agjencisë së Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Punët (UNRWA), ofruesi kryesor i ndihmës në territorin e bllokuar përpara 7 tetorit; dhe bindi shumë donatorë, përfshirë Shtetet e Bashkuara, të ndalonin financimin e UNRWA-s duke pretenduar se një duzinë nga 13 mijë punonjësit e agjencisë në Gaza ishin përfshirë në sulmin e 7 tetorit ose kishin lidhje të tjera me Hamasin. (Një hetim nga ish-ministrja e jashtme franceze Catherine Colonna, i lëshuar më 22 prill, arriti në përfundimin se Izraeli nuk kishte ofruar asnjë provë për të mbështetur pretendimet e tij dhe se UNRWA është “e pazëvendësueshme dhe e domosdoshme”).

Sulmet ajrore më 1 prill që shkatërruan të tre automjetet e World Central Kitchen në një kolonë, duke vrarë gjashtë punonjës ndërkombëtarë të ndihmës dhe një shofer dhe përkthyes palestinez, dukej një vazhdim i këtyre politikave.

Shpjegimi i Izraelit se ky ishte rezultat i një “identifikimi të gabuar” ka ngjallur skepticizëm. Si rezultat, grupet e tjera humanitare mund të pengohen që të ofrojnë ndihmë.

Efekti kumulativ i këtyre masave është se shumë palestinezë – veçanërisht fëmijët e vegjël – po vdesin nga uria. Në prill, Ministria e Shëndetësisë në Gaza raportoi se 28 fëmijë kanë vdekur nga uria. Ky numër mund të shumëfishohet shumë herë nëse raportet për pasigurinë ushqimore janë të vlefshme.

Më 10 prill, administratorja e USAID-it, Samantha Power, u përgjigj “po” kur u pyet, në një seancë dëgjimore të Komisionit të Punëve të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve, nëse zia e bukës po ndodh tashmë në Gaza.

Më 3 maj, Cindy McCain, drejtoresha ekzekutive e Programit Botëror të Ushqimit, deklaroi në NBC News se ka një “uri të plotë në Gazën veriore”.

Vdekjet nga uria janë vetëm një pjesë e vogël e totalit të vdekjeve të raportuara nga ministria. Deri në momentin e shkrimit të këtij artikulli, 35 mijë e 904 palestinezë janë vrarë, duke përfshirë të paktën 14 mijë e 685 fëmijë dhe 9 mijë e 670 gra, dhe 78 mijë e 514 të tjerë janë plagosur.

Ndonëse disa izraelitë i kundërshtojnë këto shifra, ato në të vërtetë janë ndoshta një numër i vogël, sepse nuk përfshijnë ata që janë varrosur nën rrënoja.

Shumë nga ata që i mbijetojnë kequshqyerjes do të vuajnë pasoja afatgjata si rritja e ndjeshmërisë ndaj sëmundjeve dhe dëmtimit psikologjik.

Në veri të Gazës, UNICEF zbuloi në shkurt se kequshqyerja tek fëmijët nën pesë vjeç ishte dyfishuar pothuajse brenda një muaji. Pengimi i ndihmës humanitare nuk ka gjasa të prekë drejtpërdrejt luftëtarët e Hamasit. Edhe në kushtet e urisë, burrat me armë gjejnë një mënyrë për t’u ushqyer. Janë ata që nuk mbajnë asnjë përgjegjësi për krimet e Hamasit ata që vuajnë më shumë.

E gjithë aksesi në territor kontrollohet nga Forcat e Mbrojtjes të Izraelit, të cilat ua kanë mohuar hyrjen organizatave izraelite dhe palestineze të të drejtave të njeriut dhe organizatave ndërkombëtare si HRW dhe Amnesty International.

Kufizimi i aftësisë së këtyre organizatave për të mbledhur informacion dhe për të bërë raporte të hollësishme mbi konfliktin vështirë se e mbron Izraelin nga kritikat për abuzimet e tij. Kjo për shkak se vëzhguesit ndërkombëtarë gjykojnë konfliktin në Gaza në bazë të parimeve dhe supozimeve që lëvizja për të drejtat e njeriut ka ndihmuar për t’i krijuar.

Sot lëvizja për të drejtat e njeriut përfshin mijëra organizata në mbarë botën; ndër lëvizjet ndërkombëtare të qytetarëve, vetëm lëvizja mjedisore mund të zhvillohet më mirë.

Amnesty International dhe HRW, asnjëra prej të cilave nuk kërkon ose pranon fonde nga qeveritë, kanë zyra dhe qindra anëtarë të stafit kërkimor në shumë vende.

Stafi i HRW numëron mbi 500 njerëz; Stafi i Amnesty është shumë më i madh. Gjatë dekadave të fundit, këto organizata kanë krijuar një vetëdije të gjerë se ekziston një trup ligjor, i njohur si E Drejta Ndërkombëtare Humanitare (IHL), që përfaqëson vlerat e qytetëruara dhe rregullon sjelljen e luftëtarëve.

Ai ndalon praktika të tilla si bombardimet pa dallim dhe kërkon që forcat ushtarake të përpiqen të mbrojnë civilët nga dëmtimi. Ai dënon sulmet që shkatërrojnë qëllimisht ose pa dallim banesat e civilëve dhe struktura të tilla si shkolla, spitale dhe vende të adhurimit fetar. Dhe ndalon masat që synojnë të vrasin popullsinë civile nga uria ose t’u mohojnë atyre nevojat e tjera të jetës.

Disa parime të së Drejtës Ndërkombëtare Humanitare kanë rrënjë të lashta. Herodoti na tregon se Sparta, duke shkelur zakonet e luftës, vrau lajmëtarët e dërguar nga mbreti pers Kserks për të zhvilluar negociata. Sparta më pas dërgoi në Persi dy fisnikë që duhej të paguanin për atë krim me jetën e tyre. Kserksi refuzoi t’i vriste ata; kjo, tha ai, do t’i lironte spartanët nga faji i tyre për shkeljen e zakoneve të luftës.

Strategu ushtarak kinez Sun Tzu u bëri thirrje ushtrive që të trajtojnë mirë robërit.

Shën Agustini argumentoi se qëllimi i luftës nuk është më lufta, por paqja. Prandaj, zhvillimi i luftës në një mënyrë që kontribuon në rivendosjen e paqes është thelbësore.

Në epokën e kalorësisë, përafërsisht nga shekulli i XII deri në shekullin e XV, u zhvilluan rregulla specifike për ata që nderoheshin si kalorës.

Gjykatat si Parlamenti i Parisit gjykuan çështje që përfshinin shkelje.

Në shekullin e XVII, studiuesi holandez Hugo Grotius kodifikoi ligjet e luftës. Një shekull më vonë, Jean-Jacques Rousseau shkroi se pasi njerëzit të kenë lënë armët dhe nënshtrohen “ata pushojnë së qeni armiq…dhe kthehen në gjendjen e njerëzve, të pastër dhe të thjeshtë, mbi jetën e të cilëve askush nuk mund të ushtrojë më një pretendim të drejtë”.

Ligji Humanitar Ndërkombëtar bashkëkohor bazohet kryesisht në punën e dy burrave që dhanë kontribute të mëdha në vitet 1860: Henri Dunant, një biznesmen i ri zviceran që themeloi atë që do të bëhej Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (ICRC) dhe Francis Lieber, një i lindur në Gjermani, profesor i së drejtës në Kolumbi, i cili hartoi një kod të detajuar që sekretari i luftës Edwin Stanton shpalli për të rregulluar sjelljen e forcave të Unionit gjatë Luftës Civile.

Kodi i Lieber përfshinte një dispozitë që thoshte se kur ushtarët e Unionit pushtuan territorin e armikut,

“E gjithë dhuna e paarsyeshme e kryer ndaj personave në vendin e pushtuar, të gjitha shkatërrimet e pronave të pa komanduara nga oficeri i autorizuar, të gjitha grabitjet, të gjitha plaçkitjet ose rrëshqitjet, edhe pas marrjes së një vendi me forcën e madhe, të gjitha përdhunimet, plagosjet, gjymtimi ose vrasja e këtyre banorëve, janë të ndaluara nën ndëshkimin e dënimit me vdekje, ose dënimeve të tjera të rënda që mund të duken të përshtatshme për peshën e veprës penale”.

Përpjekjet e Lieber dhe Stanton u ndihmuan nga shpikja e telegrafit, i cili bëri të mundur që gazetat të punësonin korrespondentë lufte, të cilët raportonin për sjelljen e forcave ushtarake ndërsa betejat po zhvilloheshin. Kur ato forca u përfshinë në praktika mizore, ai informacion u shpërnda gjerësisht.

Një tjetër zhvillim i rëndësishëm ndodhi në fund të shekullit të XIX, kur Cari Nikolla II i Rusisë mblodhi një konferencë paqeje në Hagë me synimin për të vendosur kufizime në shpenzimet ushtarake dhe armatimet. Në këtë aspekt konferenca dështoi. Por ajo arriti të miratojë traktatin e parë ndërkombëtar që vendosi kufizime në zhvillimin e luftës. Kjo përfshinte miratimin e klauzolës Martens, të emërtuar nga diplomati rus që e propozoi atë:

“Deri në nxjerrjen e një kodi më të plotë të ligjeve të luftës, Palët e larta kontraktuese mendojnë se është e drejtë të deklarojnë se në rastet që nuk përfshihen në Rregulloret e miratuara prej tyre, popullatat dhe palët ndërluftuese mbeten nën mbrojtjen dhe perandorinë e parimeve të ligjeve ndërkombëtare, pasi ato rezultojnë nga përdorimi i vendosur midis kombeve të qytetëruara, të ligjeve të njerëzimit dhe nga kërkesat e ndërgjegjes publike”.

Klauzola e Martens krijoi konceptin e krimeve kundër njerëzimit, sipas të cilit udhëheqësit nazistë u ndoqën penalisht në Nuremberg dhe udhëheqësit ushtarakë japonezë u ndoqën penalisht në Tokio pas Luftës së Dytë Botërore.

Lëvizja bashkëkohore për të drejtat e njeriut filloi me fokus në persekutimin politik. Në 1898, avokati dhe politikani francez Ludovic Trarieux, i motivuar nga polemikat mbi gjyqin në të cilin kapiteni Alfred Dreyfus u dënua për spiunazh për gjermanët, nisi atë që ishte Ligue des Droits de l’Homme.

Puna e hershme e Ligue-s përfshinte përpjekjet për të mbrojtur popujt indigjenë në kolonitë franceze kundër persekutimit etnik dhe abuzimeve të tjera.

Në vitin 1922 ajo ndihmoi në themelimin e Fédération Internationale des Ligues des Droits de l’Homme (FIDH), e cila bashkoi seksione të asaj organizate në disa vende evropiane. Ishte punë e rrezikshme.

Giacomo Matteotti, një figurë kryesore politike antifashiste dhe një drejtues i seksionit italian të FIDH-së, u vra nga policia sekrete fashiste në vitin 1924.

Carl von Ossietzky, një drejtues i seksionit të saj gjerman, i cili fitoi Çmimin Nobel për Paqen në vitin 1935 për ekspozimin e riarmatimit gjerman në shkelje të Traktati i Versajës, u burgos nga nazistët dhe vdiq në vitin 1938 nga tuberkulozi, të cilin e mori në burg.

Victor Basch, presidenti i FIDH në Francë, u vra gjatë Luftës së Dytë Botërore nga një organizatë paraushtarake fashiste.

Disa anëtarë të FIDH u arratisën nga Franca pas pushtimit gjerman dhe morën rrugën për në Shtetet e Bashkuara. Ata kontaktuan Roger Baldwin, drejtorin për një kohë të gjatë të Unionit Amerikan për Liritë Civile, dhe u bashkuan me të në themelimin e Lidhjes Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, e cila filloi të funksiononte gjatë viteve të luftës dhe avokoi që Kombet e Bashkuara të përfshijnë një angazhim për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në statut.

Një organizatë tjetër, Komisioni Ndërkombëtar i Juristëve me bazë në Gjenevë, i cili promovon pavarësinë e gjyqtarëve dhe avokatëve, u themelua në vitin 1952. AI është aktiv edhe sot.

Puna e Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq (KNKK-së), një organizatë zvicerane që është e pavarur nga shoqatat kombëtare të Kryqit të Kuq, çoi në miratimin e Konventave të Gjenevës të vitit 1929, të cilat ishin të rëndësishme gjatë Luftës së Dytë Botërore për mbrojtjen e të burgosurve të luftës të vendeve që i kishin ratifikuar ato.

Në vitin 1949, KNKK-ja organizoi miratimin e një grupi të rishikuar të Konventave të Gjenevës, të cilat identifikonin “shkelje të rënda” që duhet të ndiqen penalisht dhe gjithashtu siguruan mbrojtje të rëndësishme kundër abuzimeve në konfliktet e brendshme të armatosura.

Mbrojtje të rëndësishme shtesë për civilët u përfshinë në dy Protokolle të rëndësishme të Konventave të Gjenevës të miratuara në 1977, njëri që trajtonte konfliktet e armatosura ndërkombëtare dhe tjetri me konfliktet e armatosura jo ndërkombëtare. Protokollet përshkruajnë shumë nga rregullat që Forcat Mbrojtëse të Izraelit janë akuzuar se i kanë shkelur në Gaza, duke përfshirë ndalimin e bombardimeve pa dallim dhe përdorimin e urisë si armë lufte.

Në vitin 1961, pasi avokati britanik Peter Benenson botoi një artikull të titulluar “Të burgosurit e harruar” në gazetën britanike The Observer, një artikull që u ribotua më pas në të gjithë botën dhe bëri thirrje për lirimin e të gjithë njerëzve të mbajtur në burgje për shprehje paqësore të besimeve të tyre, u krijua Amnesty International.

Që nga fillimi, ai synoi të regjistronte anëtarë dhe të krijonte seksione në shumë vende. Në fillim  të aktivitetit ajo u kufizua rreptësishtë në lirimin e njerëzve që i caktoi si “të burgosur të ndërgjegjes”. Por gradualisht zgjeroi mandatin e saj, duke shtuar çështjen e torturës dhe shumë shqetësime të tjera për të drejtat e njeriut.

Organizata synonte gjithashtu të qëndronte neutrale në Luftën e Ftohtë, duke këmbëngulur që aktivistët e saj duhet të “adoptonin” numër të barabartë të të burgosurve të ndërgjegjes në anët kundërshtare të ndarjes Lindje-Perëndim, si dhe në vendet e paangazhuara.

Në vitin 1978, së bashku me Robert Bernstein dhe Orville Schell, themelova organizatën që u bë Human Rights Watch. Filloi si Helsinki Watch, e cila promovonte të drejtat e njeriut në 35 vendet e Evropës dhe Amerikës së Veriut që kishin miratuar Marrëveshjen e Helsinkit të vitit 1975.

Këto ishin marrëveshjet e para ndërkombëtare për respektimin e të drejtave të njeriut që Bashkimi Sovjetik dhe vendet e tjera komuniste iu bashkuan nënshkrimit. Aktivistët e të drejtave në Moskë dhe vende të tjera të bllokut sovjetik krijuan organizata për të monitoruar respektimin e tyre.

Kur Bashkimi Sovjetik filloi t’i burgoste ata aktivistë, ne vendosëm të formonim një organizatë për të ndihmuar në sigurimin e lirimit të tyre dhe për të zgjeruar përpjekjet për të siguruar përputhjen me dispozitat e të drejtave të njeriut të Marrëveshjes së Helsinkit.

Si kryetar dhe CEO i Random House, Bernstein ishte botuesi i disa prej aktivistëve në ato vende të bllokut sovjetik, si fizikani dhe laureati i Çmimit Nobel për Paqen Andrei Sakharov, dhe kështu u ndikua nga shtypja që bënte Bashkimit Sovjetik.

Schell ishte një avokat i shquar që kishte kryesuar Shoqatën e Avokatëve të Qytetit të Nju Jorkut dhe kishte marrë pjesë në përpjekjet për të mbrojtur të drejtat e avokatëve. Duke qenë se unë kisha shërbyer si drejtor ekzekutiv i ACLU-t (Unioni amerikan për liritë civile), pjesëmarrja ime sinjalizoi se ne ishim të shqetësuar edhe për të drejtat në Shtetet e Bashkuara.

Pasi u bëra drejtor ekzekutiv në 1981, ne shtuam seksione që trajtonin të drejtat në Amerikë, Azi, Afrikë dhe Lindjen e Mesme. Pasi fituam kapacitetin për të promovuar të drejtat në mbarë botën, ne e riemëruam organizatën Human Rights Watch në 1988.

Përpara viteve 1980, përpjekja kryesore për të promovuar pajtueshmërinë me të Drejtën Ndërkombëtare Humanitare konsistonte në përpjekjet e KNKK-së për të bindur komandantët ushtarakë dhe zyrtarët e lartë të qeverisë për të kryer operacione ushtarake në përputhje me parimet e saj.

KNKK-ja nuk i publikoi përpjekjet e saj, kryesisht për shkak se donte të ruante aftësinë e saj për të siguruar akses te të burgosurit e luftës dhe të burgosurit e tjerë të sigurisë në mënyrë që t’u siguronte atyre mbrojtje. Organizata besonte se do të humbiste një akses të tillë nëse do të publikonte ndërveprimet e saj me zyrtarët ushtarakë dhe të arrestuarit do të vuanin.

Human Rights Watch mori vendimin të përpiqet të plotësojë punën konfidenciale të KNKK-së duke u angazhuar në përpjekjet për të publikuar në përputhje me dispozitat e të Drejtës Ndërkombëtare Humanitare (DNH-së) në rrethana të konfliktit të armatosur.

Me kalimin e kohës, organizata të tjera të të drejtave të njeriut, duke përfshirë Amnesty International, ndoqën shembullin. Këto përpjekje, të cilat pasqyruan fuqinë dhe kapacitetin në rritje të lëvizjes për të drejtat e njeriut, krijuan ndërgjegjësimin publik për DNH-në dhe ndihmuan në krijimin e kontekstit në të cilin një konflikt si lufta në Gaza po gjykohet nga anëtarët e shqetësuar të publikut në mbarë botën.

Përdorimi i parë domethënës i DNH-së nga lëvizja për të drejtat e njeriut erdhi në vitin 1981, kur divizioni amerikan i Human Rights Watch vendosi, në përputhje me dispozitat e Konventave dhe Protokolleve të Gjenevës, të vlerësonte sjelljen e forcave të armatosura të përfshira në luftën civile në El Salvador që kishte filluar dy vjet më parë.

Gjatë luftës, e cila zgjati deri në vitin 1992, rreth 75 mijë njerëz vdiqën, shumica dërrmuese nga vrasjet e skuadrave të vdekjes të përbëra nga ushtarakë, nga bombardimet ajrore e Forcave Ajrore Salvadorane të zonave rurale ku fshatarët dyshoheshin se siguronin ushqim dhe strehim për të majtën guerilesa e dhe nga masakrat e kryera nga ushtria e vendit në fshatra që dyshohet se strehonin gueriles.

Deri në atë pikë, lëvizja për të drejtat e njeriut ishte udhëhequr nga e drejta ndërkombëtare kryesisht e bazuar në traktatet e sponsorizuara nga OKB-ja që synonin t’u jepnin fuqi ligjore dispozitave të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, e cila u miratua nga OKB-ja në vitin 1948.

Këto traktate trajtuan çështje të tilla si diskriminimi racor, të drejtat e grave dhe të drejtat e refugjatëve, por ato nuk trajtuan çështjet që lindin gjatë konflikteve të armatosura.

Ishte lufta në Bosnje, e cila filloi në vitin 1992, ajo që bëri që pjesë të mëdha të lëvizjes për të drejtat e njeriut të fokusoheshin më nga afër në të Drejtën Ndërkombëtare Humanitare.

Forcat serbe të Bosnjës, të cilat e nisën luftën me mbështetjen e qeverisë së presidentit serb Slobodan Millosheviç, shpallën në mënyrë eksplicite se qëllimi i tyre ishte “spastrimi etnik”.

Ata kryen masakra në qytete me popullsi të madhe myslimane. Ata rrethuan Sarajevën, duke vrarë mijëra banorë të saj duke bombarduar dhe qëlluar me snajper nga kodrat përreth dhe duke privuar popullsinë e qytetit nga uji, ushqimi dhe gjërat e tjera të nevojshme.

Dhe ushtria serbe ngriti kampe ndalimi në të cilat shumë të burgosur vdiqën pasi kishin vuajtur nga keqtrajtimi, uria dhe sulmet seksuale.

Si drejtor i HRW, propozova krijimin e një Gjykate Penale Ndërkombëtare (GJPN) për t’u marrë me këto krime. Nuk kishte ekzistuar një organ i tillë që nga gjykatat e Nurembergut dhe Tokios menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, pasi fillimi i Luftës së Ftohtë e kishte bërë të pamundur për Këshillin e Sigurimit të OKB-së që të binte dakord për formimin e ndonjë të tillë.

Por në vitin 1992 Bashkimi Sovjetik u shpërbë dhe thirrja ime për një gjykatë përkoi me zbulimet në shtyp për abuzimet më të këqija të kampeve të paraburgimit serb të Bosnjës. Shumë të tjerë e pranuan thirrjen, duke përfshirë Madeleine Albright, ambasadoren e SHBA-ve në OKB dhe Robert Badinter, ish-ministër i drejtësisë i Francës.

Në maj të vitit 1993, Këshilli i Sigurimit themeloi njëzëri Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY). Ishte një triumf për të Drejtën Ndërkombëtare Humanitare.

Gjykata filloi me një ecuri të ngadaltë. OKB-ja nuk kishte një kryeprokuror për 14 muaj, dhe për një periudhë të gjatë ICTY (Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë) kishte vetëm një roje të nivelit të ulët të kampit të burgut në paraburgim.

Përfundimisht, megjithatë, ajo paditi figurat kryesore nga të gjitha palët në luftërat e viteve 1990 në ish-Jugosllavi, mori në mbikëqyrje të gjithë, përveç atyre që vdiqën para se të kapeshin dhe zhvilloi gjykime të drejta.

Millosheviç vdiq gjatë gjykimit, por udhëheqësit e serbëve të Bosnjës përgjegjës për numrin më të madh të krimeve mizore, Radovan Karaxhiç dhe gjenerali Ratko Mlladiç, janë ende duke vuajtur dënimet me burg sot.

Këshilli i Sigurimit i OKB-së krijoi gjithashtu Gjykatën Penale Ndërkombëtare për Ruandën (ICTR) në 1994 në muajt pas gjenocidit në atë vend. Edhe ai filloi me një ecuri të lëkundur, por u korrigjua me kalimin e kohës.

ICTR-ja zhvilloi gjykime të drejta të figurave përgjegjëse kryesore për shumë krime të mëdha, përfshirë ish-kryeministrin e Ruandës Jean Kabanda, personi i parë i dënuar për gjenocid nga një gjykatë ndërkombëtare, i cili mbetet në burg kur shkruaj.

Megjithatë, ICTR-ja është fajësuar që nuk ka nxjerrë në gjyq udhëheqës të Frontit Patriotik të Ruandës, i cili përmbysi qeverinë që kreu gjenocidin, por në këtë proces kreu edhe vetë krime të mëdha.

Në fund të viteve 1990, OKB-ja gjithashtu filloi të formonte gjykata “hibride” me qeveritë kombëtare për të gjykuar zyrtarët dhe revolucionarët që kishin kryer mizori.

Më i suksesshmi prej tyre, në Sierra Leone, dënoi Charles Taylor, një ish-president i Liberisë, me 50 vjet burg për mbështetjen e Frontit të Bashkuar Revolucionar kur ai kreu mizori gjatë luftës civile në Sierra Leone.

Në vitin 1998, suksesi i gjykatave ad hoc ndihmoi që të bëhej e mundur mbledhja e 148 qeverive në Romë për konferencën që themeloi Gjykatën Penale Ndërkombëtare (ICC). Traktati që ata miratuan parashikonte se juridiksioni i gjykatës përfshin krimet e luftës, krimet kundër njerëzimit (të cilat mund të ndodhin në kohë paqeje si dhe në luftë, dhe të cilat nuk ishin përcaktuar më parë në një traktat ndërkombëtar) dhe gjenocid.

Tani jo vetëm që qeveritë mund të ngrenë procedime civile kundër qeverive të tjera në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë; një prokuror gjithashtu mund të ngrejë padi penale për gjenocid kundër individëve në GJPN.

120 vende e mbështetën traktatin, 21 abstenuan dhe shtatë votuan për ta kundërshtuar atë: Iraku, Libia, Kina, Katari, Jemeni, Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara.

GJPN-ja filloi funksionimin në vitin 2002. Në vitet e para, të gjitha prokuroritë e paraqitura para saj ishin në Afrikë, pjesërisht për shkak se shumë vende afrikane kishin ratifikuar traktatin që themeloi gjykatën, ndërsa vende të tjera ku u kryen krime të rëndësishme, duke përfshirë Kinën, Indinë , dhe Rusia – jo.

GJPN-ja mund të ngrejë padi kundër individëve nga shtete të tilla me autorizimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, por anëtarët e përhershëm të Këshillit, duke përfshirë Kinën, Rusinë dhe Shtetet e Bashkuara, mund të vënë veton ndaj çdo veprimi të tillë.

Në mars të vitit 2023, GJPN-ja lëshoi një urdhër arresti kundër Presidentit Vladimir Putin të Rusisë për krimin e luftës të transferimit të fëmijëve ukrainas në Rusi. Ajo ishte në gjendje ta bënte këtë sepse krimi ishte kryer në territorin e Ukrainës, e cila kishte pranuar juridiksionin e gjykatës. Çdo shtet anëtar i GJPN-së që viziton Putin është i detyruar ta ndalojë atë.

Në vitin 2015 Palestina ratifikoi Statutin e Romës dhe u pranua si palë në GJPN. Kjo duket se i jep juridiksionin GJPN-së për të ngritur aktakuza si për krimet e kryera nga Hamasi më 7 tetor, ashtu edhe për krimet e Izraelit në Gaza.

Nëse GJPN-ja lëshon aktakuza që përfshijnë sjelljen e Izraelit në Gaza, unë pres që Izraeli të argumentojë se gjykatës i mungon juridiksioni me arsyetimin se Palestina nuk është shtet dhe se ratifikimi i statutit nuk është i vlefshëm.

Por edhe nëse ndjekja penale e GJPN-së nuk bëhet një faktor i rëndësishëm në konflikt, ekzistenca e gjykatës ka kontribuar në ndërgjegjësimin e publikut se veprimet e Izraelit dhe Hamasit duhet të gjykohen në përputhje me standardet bashkëkohore të së Drejtës Ndërkombëtare Humanitare.

Nëse do të ishte i mundur, krijimi i një tribunali ad hoc sipas linjës së Tribunalit Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë ose për Ruandën, do të ishte një mënyrë e mirë për të trajtuar krimet e kryera nga Hamasi dhe krimet e kryera nga Izraeli që nga 7 tetori.

Gjykata mund të ngrejë padi kundër udhëheqësve të Hamasit, të cilët ishin në vende si Katari apo Libani dhe jo në Gaza më 7 tetor, por që morën pjesë në planifikimin dhe drejtimin e sulmeve kundër civilëve izraelitë. Ajo gjithashtu mund të ngrejë akuza kundër zyrtarëve izraelitë që morën vendime për përdorimin e armëve dhe taktikave që ishin krijuar për të vrarë një numër të madh civilësh, dhe për politikat që vazhdojnë të mohojnë ushqimin, ujin dhe nevojat e tjera për popullatën civile të Gazës.

Shanset për të siguruar krijimin e një tribunali të tillë nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së janë, natyrisht, të pakta.

Shtetet e Bashkuara mund të përdorin të drejtën e vetos për të mbrojtur Izraelin dhe Rusia, e cila ka penguar ngritjen e një gjykate për Sirinë për shkak të ushtrimit të të drejtës së vetos, nuk ka gjasa të jetë entuziaste.

Në mungesë të një gjykate speciale, ndjekjet penale mund të nisin nga Gjykata Penale Ndërkombëtare, e cila ka hetuar krimet e mundshme të luftës nga aktorët palestinezë dhe izraelitë që nga viti 2021. Ditët e fundit kanë qarkulluar zëra se GJPN-ja po përgatit urdhër-arreste për kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, ministrin Gallant dhe shefin e shtabit të IDF-së, Herzi Halevi – thashetheme të cilave zyrtarët izraelitë i janë përgjigjur me indinjatë – si dhe për udhëheqësit e Hamasit.

Pohimi i Netanyahut se paditë e GJPN-së do të ishin antisemitike është tregues i përdorimit të tij të pa kufi i akuzave për antisemitizëm. Në rast se kreu i qeverisë së tij akuzohet, Izraeli ka të ngjarë të kundërshtojë me arsyetimin se Palestina nuk është një shtet që mund të autorizojë procedura të tilla.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë po shqyrton akuzën se Izraeli po kryen gjenocid në Gaza. GJND-ja nuk ka juridiksion penal dhe nuk është në gjendje të gjykojë akuzat që përfshijnë krime lufte ose krime kundër njerëzimit. Edhe kështu, nëse përfundimisht zbulon se Izraeli ka kryer gjenocid, kjo do të jetë një humbje e madhe për një shtet që lindi pas një gjenocidi që shumë nga themeluesit e tij mezi i kishin mbijetuar.

Unë kam qenë i angazhuar në përpjekjet për të mbrojtur të drejtat e njeriut për më shumë se gjashtë dekada, shpesh në rrethana me interesa jashtëzakonisht të vështira. Nuk mund të kujtoj ndonjë mosmarrëveshje mbi të drejtat që ngjallën pasione më të mëdha dhe më shumë debat se sa ajo që përfshinte luftën në Gaza që nga 7 tetori.

Ka shumë gjëra në lidhje me të që janë thellësisht dëshpëruese, duke përfshirë sa e vështirë është të gjesh një mënyrë për t’i dhënë viktimave ndonjë shpresë se drejtësia do të vendoset përfundimisht.

Unë vetë shpresoj se citimi i shpeshtë i së Drejtës Ndërkombëtare Humanitare si standard për gjykimin e konfliktit do të ketë një efekt pozitiv. Çfarëdo tjetër që del nga kjo luftë dhe çfarëdo gjykimi të dalë nga GJND-ja, është e qartë se Izraeli i ka bërë vetes, si dhe viktimave të tij palestineze, dëm afatgjatë.