Si do duket epoka e re makroekonomike

Për muaj të tërë ka pasur trazira në tregjet financiare dhe dëshmi në rritje të stresit në ekonominë botërore.

Ju mund të mendoni se këto janë vetëm shenjat normale të një tregu spekulues dhe një recesioni të ardhshëm.

Por, siç parashtron raporti ynë special i kësaj jave, ato shënojnë gjithashtu shfaqjen e dhimbshme të një regjimi të ri në ekonominë botërore – një ndryshim që mund të jetë po aq i rëndësishëm sa ngritja e kejnsianizmit pas Luftës së Dytë Botërore dhe orientimi drejt tregjeve të lira dhe globalizimi në vitet 1990.

Kështu analizon revista e përjavshme “Time” në artikullin e saj për epokën e re makroekonomike.

Kjo epokë e re mban premtimin se bota e pasur mund t’i shpëtojë kurthit të rritjes së ulët të viteve 2010 dhe të trajtojë probleme të mëdha si plakja dhe ndryshimet klimatike.

Por ajo sjell gjithashtu rreziqe akute, nga kaosi financiar deri te bankat qendrore të prishura dhe shpenzimet publike jashtë kontrollit.

Rrëshqitjet në tregje janë të një madhësie të paparë për një brez.

Inflacioni global është dyshifror për herë të parë në gati 40 vjet.

Duke qenë e ngadaltë për t’u përgjigjur, Rezerva Federale tani po rrit normat e interesit me ritmin më të shpejtë që nga vitet 1980.

Kjo, ndërsa dollari është në nivelin më të fortë prej dy dekadash, duke shkaktuar kaos jashtë SHBA-ve.

Nëse keni një portofol investimesh ose një pension, ky vit ka qenë i tmerrshëm.

Aksionet globale kanë rënë me 25 për qind në dollarë, viti më negativ që prej viteve ’80.

Sipas revistës amerikane, obligacionet e qeverisë janë në rrugën e tyre për vitin e tyre më të keq që nga viti 1949.

Krahas rreth 40 trilionë dollarë humbje, ekziston një ndjenjë e mërzitshme se rendi botëror u përmbys ndërsa globalizimi shkon në tërheqje dhe sistemi energjetik është thyer pas pushtimit rus të Ukrainës.

E gjithë kjo shënon një vijë përfundimtare të epokës së qetësisë ekonomike në vitet 2010.

Pas krizës globale financiare të viteve 2007-09, ecuria e ekonomive të pasura mori një model të dobët.

Investimet nga firmat private u ulën, madje edhe në ato që bënin fitime të përbindshme, ndërkohë që qeveritë nuk përfituan nga ngecja: stoku i kapitalit publik u tkurr në të gjithë botën, si pjesë e PBB-së, në dekadën pas rënies së Lehman Brothers.

Rritja ekonomike ishte e ngadaltë dhe inflacioni ishte i ulët.

Me sektorin privat dhe publik që bënë pak për të stimuluar më shumë aktivitet, bankat qendrore u bënë e vetmja lojë në qytet.

Ata mbajtën normat e interesit në nivelet më të ulëta dhe blenë vëllime të mëdha obligacionesh në çdo shenjë telashe.

Kjo, duke e zgjeruar shtrirjen e tyre gjithnjë e më shumë në ekonomi.

Në prag të pandemisë, bankat qendrore në Amerikë, Evropë dhe Japoni zotëronin 15 trilionë dollarë asete financiare.

Sfida e jashtëzakonshme e pandemisë çoi në veprime të jashtëzakonshme që ndihmuan në çlirimin e inflacionit të sotëm: stimulime të egra të qeverisë dhe kursime, modele të shtrembëruara përkohësisht të kërkesës së konsumatorit dhe ngatërrime të zinxhirit të furnizimit të shkaktuara nga lockdown-i.

Ky impuls inflacioni është karikuar me shpejtësi nga kriza e energjisë pasi Rusia, një nga eksportuesit më të mëdhenj të karburanteve fosile së bashku me Arabinë Saudite, është izoluar nga tregjet e saj në Perëndim.

Përballë një problemi serioz të inflacionit, Fed ka rritur tashmë normat nga maksimumi 0.25 për qind në 3.25 për qind dhe pritet t’i çojë ato në 4.5 për qind deri në fillim të vitit 2023.

Globalisht, shumica e autoriteteve monetare po shtrëngohen gjithashtu.

Çfarë pason? Një frikë e menjëhershme është një goditje, pasi një sistem financiar që është mësuar me norma të ulëta zgjohet nga rritja e kostos së huamarrjes.

Edhe pse një huadhënës i mesëm, Credit Suisse, është nën presion, nuk ka gjasa që bankat të bëhen një problem i madh: shumica kanë tamponë sigurie më të mëdha se në të kaluarën.

Në vend të kësaj, rreziqet qëndrojnë diku tjetër, në një sistem financiar me pamje të re që mbështetet më pak te bankat dhe më shumë në tregjet dhe teknologjinë fluide.

Lajmi i mirë është se depozitat tuaja nuk do të zhduken. Lajmi i keq është se ky sistem për financimin e firmave dhe konsumatorëve është i errët dhe tepër i ndjeshëm ndaj humbjeve.

Këtë mund ta shihni tashmë në tregjet e kredisë. Ndërsa firmat që blejnë borxhin i shmangen rrezikut, norma e interesit për hipotekat dhe bonot e padëshiruara po rritet.

Tregu për “kreditë me lev” të përdorura për të financuar blerjet e korporatave është kapur – nëse Elon Musk blen Twitter, borxhet që rezultojnë mund të bëhen një problem i madh.

Ndërkohë fondet e investimeve, përfshirë skemat e pensioneve, përballen me humbje në portofolet e aktiveve jolikuide që kanë akumuluar.

Tregu i Thesarit është bërë më i çrregullt (shih Buttonwood) ndërkohë që firmat evropiane të energjisë janë përballur me thirrje dërrmuese të kolateralit për mbrojtjen e tyre.

Tregu i bonove në Britani është zhytur në kaos nga bastet e panjohura të derivateve të bëra nga fondet e saj të pensioneve.

Nëse tregjet ndalojnë së funksionuari pa probleme, duke penguar fluksin e kredisë ose duke kërcënuar përhapjen, bankat qendrore mund të ndërhyjnë: tashmë Banka e Anglisë ka bërë një kthesë dhe ka filluar të blejë sërish bono.

Kjo, duke shkuar kundër angazhimit të saj të njëkohshëm për të rritur normat.

Besimi i lidhur se bankat qendrore nuk do të kenë vendosmërinë për të vazhduar bisedat e tyre të ashpra qëndron prapa frikës tjetër të madhe: se bota do të kthehet në vitet 1970, me inflacion të shfrenuar.

Në një kuptim, kjo është alarmante.

Shumica e parashikuesve mendojnë se inflacioni në Amerikë do të bjerë nga 8 për qind në 4 për qind në vitin 2023, pasi çmimi i energjisë rritet dhe kafshojnë normat më të larta.

Megjithatë, ndërsa shanset që inflacioni të shkojë në 20 për qind janë të vogla, ekziston një pyetje e hapur nëse qeveritë dhe bankat qendrore do ta kthejnë ndonjëherë atë në 2 për qind.

Për të kuptuar arsyen, shikoni përtej ngurtësisë deri tek bazat afatgjata.

Në një ndryshim të madh nga vitet 2010, po zhvillohet një rritje strukturore në shpenzime dhe investime qeveritare.

Qytetarët e moshuar do të kenë nevojë për më shumë kujdes shëndetësor.

Evropa dhe Japonia do të shpenzojnë më shumë për mbrojtjen për t’iu kundërvënë kërcënimeve nga Rusia dhe Kina.

Ndryshimet klimatike dhe kërkimi për siguri do të nxisin investimet shtetërore në energji, nga infrastruktura e rinovueshme deri te terminalet e gazit.

Dhe tensionet gjeopolitike po i bëjnë qeveritë të shpenzojnë më shumë për politikën industriale.

Megjithatë, edhe pse investimet rriten, demografia do të rëndojë gjithnjë e më shumë mbi ekonomitë e pasura.

Ndërsa njerëzit rriten, ata kursejnë më shumë dhe kjo tepricë e kursimeve do të vazhdojë të veprojë për të ulur normën reale të interesit.

Si rezultat, tendencat themelore në vitet 2020 dhe 2030 janë për norma interesi reale më të mëdha, por ende të ulëta.

Për bankat qendrore kjo krijon një dilemë akute.

Për të ulur inflacionin në objektivat e tyre prej afërsisht 2 për qind, ata mund të duhet të shtrëngohen mjaftueshëm për të shkaktuar një recesion.

Kjo do të shkaktonte një kosto të lartë njerëzore në formën e humbjeve të vendeve të punës dhe do të shkaktonte një reagim të ashpër politik.

Për më tepër, nëse ekonomia deflatohet dhe përfundon përsëri në kurthin me rritje të ulët dhe me norma të ulëta të viteve 2010, bankave qendrore mund t’u mungojnë sërish mjetet e mjaftueshme stimuluese.

Tundimi tani është të gjejmë një rrugëdalje tjetër: të heqim objektivat e inflacionit prej 2 për qind të dekadave të fundit dhe t’i rrisim ato në mënyrë modeste, të themi, në 4 për qind.

Kjo ka të ngjarë të jetë në meny kur Fed të fillojë rishikimin e saj të ardhshëm të strategjisë në vitin 2024.

Kjo botë e re e guximshme me shpenzime disi më të larta qeveritare dhe inflacion disi më të lartë do të kishte avantazhe.

Në afat të shkurtër do të nënkuptonte një recesion më pak të rëndë ose aspak.

Dhe në terma afatgjatë do të nënkuptonte që bankat qendrore të kenë më shumë hapësirë ​​për të ulur normat e interesit në një rënie.

Kjo, duke reduktuar nevojën për blerje obligacionesh dhe kursime sa herë që diçka nuk shkon, gjë që shkakton shtrembërim gjithnjë e më të madh të ekonomisë.

Megjithatë, ajo gjithashtu vjen me rreziqe të mëdha.

Besueshmëria e bankave qendrore do të dëmtohet: nëse shtyllat e portës zhvendosen një herë, pse jo përsëri?

Miliona kontrata dhe investime të shkruara mbi premtimin e inflacionit 2 për qind do të prisheshin, ndërsa inflacioni pak më i lartë do të rishpërndante pasurinë nga kreditorët te debitorët.

Ndërkohë, premtimi për një qeveri mesatarisht më të shpërhapur mund të dalë lehtësisht jashtë kontrollit.

Kjo, nëse politikanët populistë bëjnë premtime të pamatura për shpenzime ose nëse investimet shtetërore në politikën energjetike dhe industriale nuk ekzekutohen mirë dhe shndërrohen në projekte të fryra kotësie që zvogëlojnë produktivitetin.

Këto mundësi dhe rreziqe janë të frikshme.

Por është koha që të fillojmë t’i peshojmë ato dhe implikimet e tyre për qytetarët dhe bizneset.

Gabimet më të mëdha në ekonomi janë dështimet e imagjinatës që pasqyrojnë një supozim se regjimi i sotëm do të zgjasë përgjithmonë.

Si dihet kurrë. Ndryshimi po vjen. Bëhuni gati.

Marrë dhe përshtatur nga revista “Time” për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com