Përpjekjet e Bashkimit Evropian për të inkorporuar Ballkanin Perëndimor janë zhytur në vonesa, kryesisht për shkak të mosinteresimit politik midis vendeve anëtare të BE-së dhe progresit të pamjaftueshëm nga vendet e Ballkanit në përmbushjen e kritereve të anëtarësimit, sipas një raporti të institutit kërkimor Bruegel me bazë në Bruksel.
Ndërsa konflikti i Ukrainës ka ripërtërirë fokusin në zgjerimin e BE-së, sfida të rëndësishme mbeten.
Vendet e Ballkanit Perëndimor, të përbërë nga Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Serbia, kanë kërkuar prej kohësh anëtarësimin në BE.
Megjithatë, deri më sot, vetëm Kroacia është anëtarësuar me sukses në BE, në vitin 2013.
Raporti i Bruegel vë në dukje: “Të tjerët janë ngecur në faza të ndryshme të procesit të pranimit, me shanse të pakta për ta përfunduar atë së shpejti. Përgjegjësia për ritmin e ngadaltë të zgjerimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor mund të ndahet midis vendeve anëtare ekzistuese të BE-së dhe kandidatëve/kandidatëve potencialë”.
Mali i Zi kryeson grupin në procesin e kandidaturës, por ende përballet me një rrugë të gjatë përpara. Serbia pas Malit të Zi, ndërsa Shqipëria, Bosnja dhe Maqedonia e Veriut sapo kanë filluar bisedimet e pranimit. Kosova, ndërkohë, është ende një kandidate potenciale, e penguar nga nevoja për status formal kandidat dhe njohja e pavarësisë së saj nga të gjitha vendet anëtare të BE-së.
Faza fillestare e pranimit përfshin negocimin, nënshkrimin dhe ratifikimin e Marrëveshjeve të Stabilizim Asociimit (MSA) ndërmjet BE-së dhe çdo vendi. Maqedonia e Veriut dhe Kroacia përfunduan këtë herët, ndërsa të tjerave iu deshën më shumë. Në shumë raste, seksionet e tregtisë së lirë të MSA-ve hynë në fuqi më shpejt sepse ato kërkonin vetëm miratimin nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli i BE-së, siç dëshmohet në Bosnje.
Vendet e Ballkanit Perëndimor zakonisht dorëzonin aplikimet e tyre për anëtarësim në BE menjëherë pasi MSA-të e tyre hynë në fuqi, ose edhe më parë, si në rastet e Kroacisë, Malit të Zi dhe Serbisë.
Megjithatë, pritja që BE-ja të jepte statusin e kandidatit varionte gjerësisht, nga një vit (për Kroacinë dhe Maqedoninë e Veriut) në gjashtë vjet (për Bosnjën).
Historikisht, arritja e statusit të kandidatit nënkuptonte fillimin e negociatave për anëtarësim. Turqia ishte e para që përjetoi një vonesë midis këtyre momenteve: ajo u bë kandidate në 1999, por filloi negociatat vetëm në 2005.
Më vonë, “për kandidatët e Ballkanit Perëndimor, një ndarje e tillë u bë normë”, sipas analizës së Bruegel.
Maqedonia e Veriut arriti statusin e kandidatit në dhjetor 2005, megjithatë Këshilli i BE-së shtyu fillimin e bisedimeve të anëtarësimit deri në korrik 2020, pavarësisht rekomandimeve të shumta të favorshme nga Komisioni Evropian. Konferenca e parë Ndërqeveritare u shty më tej me dy vjet për shkak të çështjeve me miratimin e një agjende të negociatave nga Këshilli.
Shqipëria u përball me vonesa të ngjashme, duke pritur pesë vjet për statusin e kandidatit pas aplikimit në 2009 dhe gjashtë vjet të tjera deri në korrik 2020 për fillimin zyrtar të negociatave. Bisedimet filluan zyrtarisht dy vjet më vonë, në korrik 2022.
Në të kundërt, vendimet në lidhje me Malin e Zi dhe Serbinë u morën më shpejt, duke i lejuar ata të fillonin negociatat përkatësisht në 2012 dhe 2014. Megjithatë, progresi ka ngecur për të dyja. Deri në qershor 2024, Mali i Zi kishte hapur të 33 kapitujt e negociatave, me vetëm tre të mbyllur përkohësisht. Konferenca e anëtarësimit e qershorit 2024 vuri në dukje përparim thelbësor në kapitujt e sundimit të ligjit, të cilat mund të përshpejtojnë pranimin e Malit të Zi nëse këta kapituj mbyllen së shpejti.
Serbia, që nga dhjetori 2021, ka hapur 22 kapituj të negociatave, por, si Mali i Zi, ka mbyllur vetëm përkohësisht dy kapituj (shkencë dhe kërkime, arsim dhe kulturë).
Në përgjithësi, procesi i anëtarësimit të Ballkanit Perëndimor ka përparuar më ngadalë në krahasim me vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore që iu bashkuan BE-së në 2004 dhe 2007. Raporti thotë: “Përgjegjësia për përparimin zhgënjyes duhet të ndahet midis vendeve anëtare të BE-së dhe aplikantëve të Ballkanit Perëndimor”.
Vendet anëtare të BE-së humbën oreksin e tyre politik për zgjerim të mëtejshëm në vitet 2010 dhe në fillim të viteve 2020.
Metodologjia e Rishikuar e Zgjerimit (REM) e miratuar nga BE-ja në vitin 2020 në mënyrë efektive vonoi procesin e negociatave për më shumë se një vit.
Sipas Bruegel, këmbëngulja e Francës për miratimin e REM shtyu vendimin për hapjen e bisedimeve të anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut në tetor 2019. Pavarësisht përfitimeve të mundshme të REM, nevojitej kohë për të negociuar, miratuar dhe zbatuar atë.
Një çështje tjetër është vetoja e mbajtur nga anëtarët e BE-së.
“Ka pasur raste kur u keqpërdor fuqia e vetos. Për sa kohë që të gjitha vendimet lidhur me zgjerimin kërkojnë unanimitetin e të gjitha vendeve anëtare, qëndrimi i përbashkët i BE-së do të përcaktohet nga vendet më ngurruese.” Maqedonia e Veriut ka vuajtur më së shumti nga praktika të tilla. Për më shumë se një dekadë, Greqia bllokoi fillimin e negociatave të anëtarësimit në BE, duke kërkuar që Maqedonia e Veriut të ndryshojë emrin e saj”.
Gjithashtu thuhet se “kjo veto e pengoi gjithashtu Maqedoninë e Veriut të anëtarësohej në NATO”.
“Pas Marrëveshjes së Prespës në vitin 2018, Bullgaria ngriti një grup të ri çështjesh dhe vendosi një veto të re. Në 20 qershor Më 22, pas presionit të BE-së, parlamenti bullgar hoqi veton e tij, duke lejuar fillimin e bisedimeve. Megjithatë, mosmarrëveshja vazhdon dhe Bullgaria kërkon ndryshime kushtetuese nga Maqedonia e Veriut”.
Në të njëjtën kohë me çështjet nga pala e BE-së, “nga ana tjetër, vendet e Ballkanit Perëndimor mund të fajësohen për progres zhgënjyes apo edhe prapambetje në fushat kritike të institucioneve demokratike, lirive civile, të drejtave të pakicave, zgjedhjeve të ndershme, sundimit të ligji, reforma në drejtësi dhe administratë publike, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar”, thuhet në raport.
Ky i fundit shton: “Trashëgimia e konflikteve të dhunshme etnike, të cilat shoqëruan rënien e ish-federatës jugosllave në vitet 1990, është një tjetër pengesë për përparimin e mëtejshëm në negociatat e pranimit për disa vende”.
Që Serbia dhe Kosova të anëtarësohen në BE, normalizimi i marrëdhënieve është thelbësor, duke përfshirë edhe njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Aktualisht, Kosova nuk mund të marrë statusin e kandidatit për në BE, sepse pesë vende anëtare të BE-së nuk e njohin atë si një vend të pavarur.
Ndërkohë, kuadri kushtetues i brishtë dhe joefektiv i Bosnjës, një mbetje e Marrëveshjes së Dejtonit të vitit 1995, gjithashtu ka nevojë për reforma të rëndësishme për anëtarësimin në BE.
Peizazhi gjeopolitik u zhvendos në mënyrë dramatike pas pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2022, duke e shtyrë BE-në t’i jepte përparësi anëtarëve të rinj potencialë nga Evropa Lindore, duke përfshirë Ukrainën, Moldavinë dhe Gjeorgjinë.
Këto vende përparuan me shpejtësi në statusin e tyre të anëtarësimit në BE, me Ukrainën dhe Moldavinë që iu dha statusi i kandidatit në qershor 2023 dhe Gjeorgjisë pas saj në dhjetor.
Ky ndryshim alarmoi vendet e Ballkanit Perëndimor, nga frika se do të errësoheshin. BE u përgjigj duke rigjallëruar bisedimet e bllokuara të pranimit, duke i dhënë Bosnjës statusin e kandidatit në dhjetor 2022 dhe duke filluar negociatat në mars 2024. Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut gjithashtu panë lëvizje, me negociatat që filluan në korrik 2022.
BE-ja propozoi gjithashtu një plan të ri të rritjes për Ballkanin Perëndimor, duke ndarë 6 miliardë euro për 2024-2027. Qasja e BE-së është projektuar për të përshpejtuar integrimin e kandidatëve ballkanikë në tregun e vetëm evropian, duke ofruar si stimuj financiarë ashtu edhe mbështetje strategjike.
Në vazhdim, rruga drejt zgjerimit do të kërkojë angazhim të qëndrueshëm si nga BE-ja ashtu edhe nga vendet aspirante anëtare.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
