“Dini si të shkoni në shtëpinë e Anne Frank?”, e pyeti im atë shoferin e taksisë.
“Të gjithë e dinë”, u përgjigj ai, “përfshirë edhe gjermanët”.
Ndodhesha në Amsterdam për disa ditë me vajzën dhe tim atë, një fëmijë i mbijetuar i Holokaustit nga Beogradi.
Po shkonim në Serbi për të vizituar familjen dhe për të parë së bashku se çfarë kishte mbetur nga jeta që ai kujtonte nga paralufta.
U ndalëm në Holandë për disa ditë dhe iu bashkuam linjës së vizitorëve nga e gjithë bota për të vizituar Shtëpinë e Anne Frank.
Anne u vra më shumë se 75 vjet më parë, por magjepsja e publikut me të vazhdon, një përkujtim i vazhdueshëm i jetës dhe vdekjes së saj, në Bergen Belsen në moshën 15-vjeçare.
Javën e kaluar debutoi një teori e re rreth asaj se kush e tradhtoi vendin e fshehur të familjes së saj. Papafingoja ku ajo u fsheh nga nazistët për dy vjet është një nga atraksionet kryesore turistike në Amsterdam.
Pasi vizituam shtëpinë e saj, bëmë një turne në lagjen hebraike. Rrugë pas rruge, pamë katrorë të artë sa pëllëmba ime nëpër trotuare. Çdo gur mban emrin e një personi, datën e lindjes dhe nëse dihet, fatin dhe datën e vdekjes.
Gunter Demnig, artist gjerman, ka krijuar dhe vendosur më shumë se 70 mijë nga këto shenja të vogla dhe të ulëta jashtë rezidencës së fundit vullnetare të viktimave dhe të mbijetuarve të Holokaustit në të gjithë Evropën.
Së bashku, përbëjnë memorialin më të madh të decentralizuar në botë.
Në gjermanisht, fjala që shënjon gurët përkujtimorë, stolper, mbart kuptim të dyfishtë.
Përkthehet si ngecje, por gjithashtu nënkupton edhe diçka që të trondit, në këtë rast një kujtim.
Gurët tronditin kujtimin e një familjeje, të ribashkuar jashtë vendit të fundit ku kanë jetuar së bashku, kurrë në varreza.
Gurët janë gjithmonë të gdhendur në gjuhën vendase. Duke u hutuar mbi gurët në Amsterdam, mësova një fjalë të re holandeze, vermoord. Do të thotë “i vrarë”.
Pas dy ditësh në Amsterdam, shkuam për në Beograd, zemra e udhëtimit tonë.
Kushërinjtë na surprizuan në aeroport. Priste puthja e trefishtë serbe: faqja e djathtë, faqja e majtë, djathtas dhe përqafimet e ngrohta.
Pastaj, shijuam një vakt të përgatitur në banesën e tyre.
Ardhja jonë ngjante me një kthim në shtëpi, jo vetëm për tim atë, i cili jetoi në Beograd derisa bëri aliyah me nënën dhe motrën e tij në moshën 10-vjeçare, por edhe për mua dhe vajzën time.
Të nesërmen… shëtitëm kryeqytetin.
Në Kalemegden, një kështjellë e lashtë qendrore dhe tashmë një park popullor, kishte vendas që bënin piknik dhe turistë që fotografonin njëri-tjetrin.
Mirëpo, nuk kishte asnjë tregues se këtu gjyshi im dhe të gjithë burrat hebrenj të Beogradit u detyruan të regjistroheshin me nazistët nën kërcënimin e vdekjes.
Kampi i shfarosjes Topovske Supe në qytetin ku u mbajt derisa u vra gjyshi, Aleksandër Brill, ka vetëm disa ndërtesa të gjata, të ulëta, të shkatërruara dhe një oborr të tejmbushur.
Udhërrëfyesi na tregoi se komuniteti i vogël hebre i Beogradit kishte mbledhur fondet për një shenjë përkujtimore. Por dikush e kishte vjedhur atë për vlerën e hekurishteve.
Gjyshi dhe stërgjyshi im janë vrarë nga nazistët në luftë dhe nuk kanë varre të shënuara.
Megjithatë, vizituam varrezat hebraike për t’u kujdesur për gurët e të afërmve që vdiqën para okupimit.
Pas mureve të varrezave janë fshehur një palë krahë të lartë të bërë nga rrënojat e shtëpive hebreje.
Ky monument dykatësh nderon viktimat e Holokaustit në atë që ishte Jugosllavi.
Në Serbi, më shumë se 80 për qind e të gjithë hebrenjve u vranë, nazistët lavdëruan në vitin 1942 se Serbia ishte shpallur “e lirë nga hebrenjtë”.
Ishim të vetmit që pamë memorialin ditën që vizituam.
Në Dorcol, një lagje hebreje, tani pa hebrenj, vizituam sinagogën. Është e vetmja sinagogë që funksionon rregullisht në Serbi, pak e dukshme nga rruga.
Në prill 1941, kur nisi lufta, im atë ishte veç 2 vjeç. Ai jetonte me prindërit dhe xhaxhallarët në rrugën “Solunska” numër 8 në Dorcol.
Qëndruam në trotuar, atje ku ai hodhi një vështrim nga dritarja për të parë ushtarët nazistë që po marshonin.
Por shtëpia e tij është shembur dhe është zëvendësuar me një ndërtesë më moderne.
Për gati pesë vjet, kam punuar për të vendosur gurët atje, te rruga. Teksa shënjuesit e parë u vendosën më në fund në Serbi verën e kaluar, ende nuk ka asnjë në Beograd, në zemër të komunitetit hebre të Serbisë.
Holokausti ende injorohet në masë të madhe në Beograd dhe nuk ka asnjë shenjë me emrat e viktimave hebreje në qytet.
Tanimë, gurët e familjes janë të gdhendur dhe gati për t’u vendosur, do të ishin ndër të parët. Por ende presim që autoritetet e Beogradit të na lejojnë t’i vendosim.
Në Tora, Isaiah imagjinoi “një memorial të përjetshëm”, të cilin e përshkroi me termat “një dorë dhe një emër”: Kur nuk arrijmë të kujtojmë emrat individualë të viktimave, shuajmë kujtimin e tyre.
Për Anne Frank dhe dhjetëra mijëra hebrenj në të gjithë Evropën, gurët përkujtimorë i tronditin kujtimet e kalimtarëve çdo ditë.
Edhe për ne, do të ishte një kujtesë e qetë, por e fuqishme për këdo që ecën në Solunska, përpara banësës së fundit të gjyshit.
Shënim: Ky është një shkrim nga Julie Brill për gazetën “Haaretz” mbi familjen e saj serbe, në kontekstin e historisë së pa treguar të Holokaustit në Serbi.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
