Pse e kemi të vështirë të kujtojmë gjërat që na trembin?

Nëse ndonjëherë ju ka ndodhur një gjë shumë e frikshme, në shumicën e rasteve ju do e mbani mend mirë ndjenjën e fundosjes së stomakut, pamjet, tingujt dhe aromat.

Frika tenton të prodhojë disa nga kujtimet tona më të forta, miliona njerëz me çrregullim të stresit post-traumatik (PTSD) luftojnë për t’i shpëtuar.

Megjithatë, ajo që mbetet një mister është se si truri i formon këto kujtime. Një studim i ri në revistën shkencore “Nature Communications”, ndriçon disa prej këtyre mekanizmave për herë të parë.

Hulumtimet zbulojnë se si hormonet e stresit ndryshojnë mënyrën se si ndizen neutronet, duke rritur aftësinë e trurit për të koduar kujtime të reja.

Tipar evolucionar

Frika është një mjet evolucionar që na paralajmëron për rrezikun e mundshëm. Jemi gati të kujtojmë gjërat që na trembin, thotë neuroshkencëtari i Universitetit Tulane, Jeffrey Tasker dhe autori i lartë i studimit, “sepse ju dëshironi t’i shmangni ato herën tjetër. Nëse nuk i mbani mend mjediset e frikshme dhe situatat e frikshme që po ndodhin, nuk do të mbijetoni”.

Por ndërsa është evolucionarisht e dobishme për ne të kujtojmë gjëra të frikshme, shkencëtarët nuk kanë qenë të sigurt se çfarë po ndodh saktësisht në një nivel biokimik dhe mekanik për të prodhuar ato kujtime.

Në nivelin e tij më themelor, truri është një koleksion qarqesh që merr dhe transmeton impulse elektrike. Kimikatet e ndryshme rregullojnë mënyrën se si neuronet i përhapin ato sinjale elektrike dhe i përcjellin ato në pjesët e trurit që drejtojnë gjithçka, nga lëvizja te kujtesa. Amygdala është një qendër për emocionet, dhe është gjithashtu e përfshirë në formimin e kujtimeve, veçanërisht ato të ngarkuara emocionalisht.

“Ne jemi veçanërisht të interesuar në modulimin e stresit të procesit të kujtesës”, thotë Xin Fu, një neuroshkencëtar në Institutin e Teknologjisë në Massachusetts dhe autori kryesor i studimit.

Për të mësuar se si truri reagon ndaj frikës, Fu, Tasker dhe kolegët e tyre u përqendruan në norepinefrinën, e quajtur gjithashtu noradrenalinë, një hormon i çliruar në rrethana stresuese.

Ata morën minj me norepinefrinë dhe më pas studiuan aktivitetin e trurit të tyre. Studiuesit zbuluan se norepinefrina ndryshoi modelin e aktivitetit elektrik në tru.

“Norepinefrina është një sinjal stresi”, thotë Tasker. “Është një sinjal modulues që ose rrit ose ul aktivizimin e qarkut.”

Në rastin e norepinefrinës, studiuesit zbuluan se neurotransmetuesi shkakton një model të shpërthimit të impulseve elektrike në amigdalë – një bërthamë qendrore në tru.

Shëndeti mendor

Formimi i kujtimeve kërkon që truri juaj të krijojë kontakte të reja qarkore, kështu që studiuesit besojnë se këto shpërthime aktiviteti ndihmojnë në lehtësimin e formimit të kujtimeve të reja. Ky zbulim ndihmon për të shpjeguar pse kujtimet tona për ngjarjet e frikshme janë kaq të gjalla.

Ndërsa ky studim u fokusua në norepinefrinën, studiuesit vërejnë se gjetjet e tyre zbatohen për një gamë më të gjerë të hormoneve.

“Kjo nuk është specifike për norepinefrinën si neuromodulues. Kjo është specifike për rrugën e sinjalizimit biokimik që aktivizohet nga receptori i norepinefrinës”, thotë Tasker.

Hormonet e tjera mund të aktivizojnë të njëjtat rrugë sinjalizuese që bën norepinefrina dhe të shkaktojnë të njëjtat shpërthime energjie që nxisin formimin e kujtesës.

“Është pothuajse gabim të përqendrosh gjithçka në një neurotransmetues në tru”, thotë Tasker. “Një nga gjërat që do të donim të eksploronim është se si neurotransmetues të shumtë që konvergojnë në qelizën e synuar mund të shkaktojnë këtë aktivitet”.

Ky studim është vetëm një nga hapat e shumtë për të kuptuar se si truri ynë kodon kujtimet dhe reagon nën stres. Por studiuesit shpresojnë se një ditë mund të ndihmojë njerëzit me çrregullime si PTSD, kujtimet e traumave të të cilëve janë të gjalla përtej pikës së dobisë evolucionare.

“Ky kuptim themelor është i nevojshëm për ne që të themi, ‘si korruptohet kjo në një mënyrë që ju të merrni ndryshime jo-adaptive si PTSD dhe nuk keni aftësinë për të pasur përgjigje adaptive ndaj frikës?”, thotë Jamie Maguire, një neuroshkencëtar në Universiteti Tufts dhe një bashkautor i studimit.

Ajo vë në dukje se gjetjet e studimit se si neurotransmetuesit ndezin dhe fikin sjelljet e trurit mund t’i ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë çrregullime të tjera të shëndetit mendor përtej PTSD.

“Ne nuk e kuptojmë me të vërtetë se si truri ndërron mes gjendjeve të ndryshme emocionale ose disponimeve të ndryshme, dhe kjo është me të vërtetë një nga gjërat themelore që po përpiqemi të kuptojmë”, thotë Maguire.

Kjo mund të përkthehet në natyrën episodike të sëmundjeve psikiatrike si depresioni dhe ankthi.

“Nëse e kuptojmë atë proces”, thotë ajo, “mund ta kthejmë atë në rrjetin e shëndetshëm ose gjendjen e sjelljes”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.