Pse civilizimi “Maya” braktisi qytetet e tyre dikur të zhurmshme?

Maya është civilizim i lashtë në Amerikën e Mesme. I njohur me monumente arkitektorale si dhe matematikë e astronomi. Në kohën e kulminacionit ka qenë një ndër civilizimet më të dendura dhe në aspektin kulturorë ka qenë shoqëria më dinamike në botë.

Shumë shembuj të teksteve Maya mund të gjenden në stela dhe qeramikë. Maya zhvilloi një seri shumë komplekse të kalendarëve ritual të ndërlidhur dhe përdori matematikë që përfshinte një nga rastet më të hershme të njohura të zeros eksplicite në historinë njerëzore.

Hulumtimet e reja mund të hedhin më shumë dritë mbi “kolapsin” e qytetërimit të lashtë

Në shumë mënyra, Maya e lashtë jetonte në mënyrë të ngjashme me njerëzit në shoqëritë e tjera të së kaluarës (dhe madje edhe ato të sotme). Ata përdorën burimet e afërta, si guri gëlqeror për të ndërtuar qytetet dhe shtëpitë e tyre, u angazhuan në sporte dhe shijuan një dietë të pasur me misër.

Mayat janë njohur për arkitekturën e tyre mahnitëse, shprehjet artistike realiste dhe për avancimin e të kuptuarit tonë të astronomisë dhe matematikës. Ata gjithashtu ndryshuan formën e kokës së tyre, folën në një mori dialektesh të ndryshme (shumë prej të cilave përdoren edhe sot) dhe shpesh i mbanin të dashurit e tyre të vdekur pranë duke i varrosur nën ose brenda shtëpive të tyre.

Për qindra vjet, Maya e lashtë lulëzoi në qytetet e vendosura brenda dhe rreth Guatemalës së sotme. Pastaj, gjatë një periudhe që shkonte afërsisht nga 900 deri nw 1100, ata filluan me shpejtësi të braktisnin vendet e tyre, duke lëvizur aq befas sa që ata lanë edhe projekte ndërtimi të papërfunduara ose mbishkrime pas tyre. Kjo periudhë e njohur si “kolapsi” është ajo që vazhdon të magjepsë arkeologët por jo vetwm. Sidoqoftë, me studimin e vazhdueshëm dhe teknologjitë e reja, studiuesit kanë filluar të bashkojnë historinë gjithnjë e më shumë. Kjo është ajo që ne dimë sot.

Çfarë ndodhi me fisin Maya?

Arkeologët thonë se ka një sërë faktorësh në lojë, duke përfshirë rritjen e madhe të popullsisë, ndryshimin e klimës dhe grindjet politike. “Informacioni dërrmues ishte se kishte paqëndrueshmëri klimatike,” thotë Charles Golden, një profesor antropologjie në Universitetin Brandeis. “Pavarësisht nëse duam ta quajmë thatësirë ​​ose paqëndrueshmëri diçka po ndodhte gjatë disa shekujve nga vitet 700 deri në 1000 apo më shumë aty ku gjërat nuk ishin siç ishin.”

Golden, një arkeolog Mesoamerikan i cili ka studiuar nga afër Mayat që nga viti 1993, thotë se nuk ishte vetëm klima që çoi në të ashtuquajturin kolaps. Çështjet politike, të tilla si humbja e besimit në qeveri, gjithashtu mund të kenë luajtur një rol, së bashku me çështjet e vazhdimësisë për shembull, kur vdes një princ dhe është e paqartë se kush do ta zëvendësojë atë. “Pra, pyetjet e mëdha që kemi nuk janë copëzat e vogla që e shkaktuan atë, por se si (ndodhi) ajo kaskadë”.

Timothy Beach, një gjeoarkeolog i specializuar në Maya dhe ndërveprimet tropikale të ekosistemit, gjithashtu tregon për thatësirën si një faktor kryesor që ka të ngjarë të çojë në braktisjen e vendeve në këtë rajon. Ai thotë se Mayat u përballën me një thatësirë ​​sezonale çdo vit, pjesërisht, sepse ata ishin shumë larg nga ujërat nëntokësore shumëvjeçare.

Sidoqoftë, thatësira që ndodhi midis 800 dhe 1100 pas Krishtit ishte e një shkalle më të madhe dhe mund të ketë qenë të paktën pjesërisht e shkaktuar nga njerëzit, shton Beach. “Ndërsa thatësira ndodhi dhe qytetet e mëdha humbën popullsinë, rrugët tregtare u zhvendosën nga Peten Qendrore” thotë ai.

“Thatësira të vazhdueshme e zhvendosën vrullin e tregtisë larg këtij rajoni në rrugët bregdetare dhe vendet me furnizime të përhershme me ujë”.

Ku Shkuan?

Gjatë kësaj periudhe, Maya u shpërnda në të gjithë rajonin, duke shkuar përgjithësisht në veri dhe perëndim. Shumë prej tyre u vendosën në Gadishullin Jukatan të Meksikës, ku ndërtuan qytetin Chichén Itzá, i famshëm për Tempullin e tij të Kukulcn. Të tjerët u përhapën në të gjithë Amerikën qendrore, duke zbarkuar në Honduras, El Salvador dhe Belize, ndër vende të tjera. Arkeologët shpesh i referohen “kolapsit” të qytetërimit në thonjëza, sepse shumica e popullsisë vazhduan jetën diku tjetër edhe pse ndonjëherë në vendbanime më të vogla, më pak të dukshme nëpër fshat, vëren Golden. Ka më shumë se 6 milion njerëz Maya që jetojnë në të gjithë rajonin sot, thotë Beach.

Maya Sot

Një nga gjërat që arkeologët vlerësojnë është aftësia për të takuar dhe folur me njerëzit që jetojnë në vendet ku ata punojnë. “Ka ende kaq shumë njerëz Maya në të gjithë peizazhin. Dhe, deri diku, [ata] ndoshta nuk do të përfshihen në histori ose nuk dinë shumë për historinë e tyre”,  thotë Hollie Lincoln, e cila ka kaluar nëntë sezone në terren duke punuar me Programin Kërkimor Maya në Belize.

Arkeologët bien dakord se mbajtja gjallë e së kaluarës përmes hulumtimeve të mëtejshme do të bëjë më shumë sesa thjesht t’i japë ngjyrë librave të historisë. “Ajo ka në mënyrë të pashmangshme këtë lidhje moderne me ne” thotë Golden. “Mënyra se si ne i përdorim tokat sot për bagëtinë, për monokropën [dhe] për plantacionet e palmave ndoshta nuk është e qëndrueshme. A ka gjëra që mund të mësojmë nga e kaluara për t’i bërë gjërat të qëndrueshme sot? ”

Lincoln sheh paralelet midis ndikimeve dramatike mjedisore nga Maya dhe çështjeve botërore me të cilat përballemi sot me ndryshimet klimatike. Ndoshta bota do të ishte një vend më i mirë nëse do të mësonim nga dështimet e Majave të lashta, si dhe sukseset e tyre.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.