Projektligji për Reformën Zgjedhore ua mundëson të futen në garë edhe personave të dënuar për korrupsion – qeverisë po i pëlqen, shoqëria civile sheh plotë gabime

86 deputetë votuan për, asnjë kundër dhe asnjë nuk abstenoi të enjten e 8 qershorit, për projektligjin për reforma zgjedhore.

Të gjithë këta deputetë, pozitë e opozitë, votuan një projektligj i cili do të sjellë disa ndryshime në procesin zgjedhor të Kosovës.

Dyfishimi i listës së deputetëve në listën preferenciale, numërimi i votave të deputetëve e asamblistëve, votimi i diasporës, ulja e kriterit të pjesëmarrësve në garë për kryetar komune e deputet, janë disa nga ndryshimet të cilat kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, u shpreh i lumtur që do të bëhen, por që po kritikohen shumë nga shoqëria civile.

Eugen Cakolli, hulumtues i lartë në organizatën Instituti Demokratik i Kosovës – KDI, të cilët përcjellin punën e Kuvendit, Qeverisë dhe merren me organizimin e procesit të monitorimit të zgjedhjeve përmes angazhimit të vëzhgueseve vendorë e ndërkombëtarë, ka thënë për Albanian Post se “e cenon integritetin e zgjedhjeve dhe për më keq ndikon negativisht edhe në administrimin e procesit zgjedhor meqenëse disa prej ndryshimeve më esenciale, në fakt nuk janë të bazuara në analiza paraprake të situatës, apo edhe të nevojave që ka sistemi jonë zgjedhor”.

Ulja e kriterit të integritetit të garuesve në zgjedhje

Ndryshimi më negativ në kuadër të projektligjit aktual, është ulja e standardit për integritetin e kandidatëve.

Sipas këtij ndryshimi në projektligjin e reformës zgjedhore, në Kosovë mund të kemi deputetë apo kryetar komune persona të cilët janë të dënuar për Korrupsion apo Keqpërdorim të Detyrës Zyrtare, por që dënimi i tyre është më pak se 12 muaj.

“Me ndryshimet e miratuara tashmë të drejtë kandidimi nuk kanë vetëm ata persona të cilët nuk janë të dënuar me burgim efektiv prej një viti apo më shumë”, thotë Eugen Cakolli për Albanian Post.

“Por, nuk duhet harruar faktin që në Kosovë në vitet e fundit rreth 80% e rasteve vetëm për veprat penale të korrupsionit, personat e involvuar janë dënuar me kusht, me gjobë apo me dënime me kusht maksimalisht 6 muaj. Që nënkupton se, të gjithë këta persona do të kenë të drejtë që të garojnë në zgjedhje e për më keq edhe të zgjedhën deputetë, asamblistë apo kryetarë komune, pavarësisht që ata mund të kenë probleme me ligjin”.

Cakolli tregon se KDI ka propozuar që veprat penale të Korrupsionit dhe Keqpërdorimit të Detyrës Zyrtare, “të përfshihet si kriter ndalues për pjesëmarrje në zgjedhje, pavarësisht kohës së dënimit”.

“Nuk është e pranueshme që të kemi deputetë, apo kryetarë komunash, persona të cilët janë të dënuar për vepra korruptive, por që për shkak të politikave të ulëta ndëshkimore të gjykatave në Kosovë, të njëjtit janë dënuar ta zëmë me 11 muaj burgim efektiv. Për faktin që nuk e kanë edhe një muaj për ta plotësuar këtë si kriter, ata kanë të drejtë të garojnë por edhe të zgjedhën në këto pozita”.

Numërimi i votave të asamblistëve, jashtë qendrave të votimit

Misionet e Bashkimit Evropian në Kosovë, kanë dhënë dhjetëra rekomandime. Ndër to, ka qenë procesi i numërimit të votave.

Cakolli tregon se BE, ka kërkuar që “të ketë një pozitë të re të sekretarit të këshillit të vendvotimit i cili do të ishte përgjegjës për të garantuar saktësi dhe integritet më të madh në rezultatin e procesit zgjedhor për votat e kandidatëve”.

Ndërsa në projektligjin e miratuar në kuvend me unanimitet të deputetëve, procesi i numërimit të votave të kandidatëve për asamble është centralizuar në tërësi. Ato, tash nuk do të numërohen në qendra të votimit, në secilin vendvotim, siç ka ndodhur deri tani, por në Qendra Komunale të Numërimit.

Deri sa çfarë është bërë me ndryshimet e reja është që është centralizuar në tërësi procesi i numërimit të votave të kandidatëve,

“Që në vetvete është problematike për shkak se në radhë të parë i sjellë edhe një herë në pah teoritë e vjetra të konspiracionit për ndryshimin e kutive gjatë rrugës, apo prekjen e tyre nga ana e komisionarëve e të tjera që në fakt nuk kontribuojnë drejtpërdrejtë në rritjen e integritetit zgjedhor”.

“Pra ato do të numërohen në hapësira të tjera të votimit, nëpër komuna, dhe që kohëzgjatja do të jetë më e madhe në radhë të parë e së dyti komisionarët për shkak të numrit të madh të qendrave të votimit që do ti nënshtrohen procesit të numërimit të votave të kandidatëve do të mund që të prodhojnë edhe falsifikim të rezultatit”, tregon më tej Cakolli.

Dyfishimi i numrit preferencial për asamlistë

Nga zgjedhjet e vitit 2007 e deri te ato të fundit në vitin 2021, qytetarët e Kosovës kanë pasur mundësi të votojnë 5 kandidat për asamble komunale. Ndërsa me ndryshimet në Projektligjin për Reformat Zgjedhore, numri është dyfishuar, është bërë 10.

Ky ndryshim, thotë Cakolli është i ndërlidhur drejtpërdrejtë me çështjen e centralizimit të numërimit të votave të kandidatëve.

Në radhë të parë, votimi preferencial prej 10 kandidatëve është i paarsyeshëm dhe i pabazuar për të paktën dy qëllime.

“Së pari, në kuadër të votimit preferencial prej 5 kandidatëve sa e kemi pas deri më tani, sipas matjeve tona, mesatarja e kandidatëve të preferuar që kanë treguar qytetarët ka qenë 3.5 sosh, pra nuk kanë 5 kandidatë”, tregon Cakolli nga KDI.

“Ndërsa në vitin 2007 kur i kemi pas 10 kandidatë në listën preferenciale, sipas statistikave zyrtare qytetarët kanë pasur 5.3 kandidatë”, thotë Cakolli.

Kjo, sipas hulumtuesit të KDI-së “i hap rrugë komisionarëve që në rastet kur qytetarët nuk i plotësojnë të 10 votat preferenciale për kandidatët, komisionarët ti mbushin ato që janë të zbrazëta në favor të kandidatëve të ndryshëm që mund të, le të themi, ndikojnë tek komisionarët e pa përgjegjshëm”.

Dyfishimi i votës së kandidatëve, dyfishon edhe kohën e numërimit të votave të tyre.

“Këto të dyja janë të ndërlidhura dhe të dyja bartin rreziqe serioze që do të mund ta minojnë edhe integritetin e procesit zgjedhor por edhe do ta vonojnë procesin në një masë të tillë që mund të zbehë pastaj te publiku edhe vërtetësinë e rezultatit pasi që mund të marrin kohë shumë më shumë për tu publikuar”, thotë Cakolli.

Nuk ka votë me kusht

Nëse deri tani në secilën qendër të votimit ka pasur nga një vendvotim ku qytetarët të cilët nuk kanë mundur të gjejnë emrin e tyre në listë votimi apo kanë pasur probleme të ngjashme, i janë drejtuar kutisë së votimit me kusht, tani e tutje ky opsion nuk do të jetë i mundur.

Kutia e votës me kusht do të jetë e mundur vetëm në një pikë në të gjithë komunën, aty ku vendos vetë KQZ.

“Tani e kanë bërë në secilën komunë vetëm një qendër ku votohet me kusht dhe atë e vendos KQZ. Mund edhe të mos e lejojë fare, të thotë jo s’ka nevojë fare për votim me kusht, i keni afër të gjitha vendvotimet, kampanja për votim do të ketë mjaftueshëm, kështu që mbetet në mandat të QZK-së, por jo siç ka qenë deri tani që çdo shkollë të ketë një vendvotim ku është zhvilluar votimi me kusht, tash është vetëm në krejt komunën, sado qe madhe që është, vetëm një qendër, e jo më shumë”, tregon Cakolli.

Vota e diasporës

Me projektligjin e ri do të ndryshojë forma e votimit edhe për votuesit nga diaspora që deri tani kanë votuar vetëm përmes postës elektronike.

Ditën e votimit shqiptarët do të drejtohen në Ambasadën e Kosovës në shtetin përkatës ku jetojnë dhe aty do të mund të votojnë, kjo një nga dy mundësitë e reja të krijuara me projektligjin e reformave zgjedhore.

Ndërsa mundësia e dytë është që votat e tyre t’i dërgojnë me postë, në adresë të ambasadës së Kosovës në shtetin ku jetojnë dhe më pas shteti angazhohet për t’i përcjellë këto vota në Kosovë, brenda afatit të caktuar ligjor.

Këto mënyra të votimit, sipas Cakollit janë të gabuara.

“Sepse ne nuk kemi as ambasada mjaftueshëm e edhe ato ambasada që i kemi aktualisht, i kanë hapësirat shumë të vogla që t’u mundësojnë këtyre qytetarëve që të votojnë”, tregon ai.

“Po e zëmë që në këto ambasada do të votojnë 50 mijë qytetarë, procesi i votimit jashtë vendit do t’i kushtojë Kosovës 3-4 milionë euro, aq sa do t’i kushtojë shtetit për të organizuar zgjedhje edhe në Kosovë ku do të votojnë rreth 2 milionë qytetarë”, shpjegon Cakolli.

Përveç mënyrës së votimit, te mërgata ka edhe një ndryshim.

Të drejtë votë në procesin zgjedhor në Kosovë, nga diaspora do të kenë vetëm ata të cilët kanë dokumentacion të Kosovës.

“Tani vetëm ata që kanë letërnjoftim të Kosovës ose ndonjë dokument tjetër që e dëshmon që je shtetas i Kosovës, ka të drejtë vote. Ata shqiptarë të cilët jetojnë në diasporë e kanë hequr dorë nga shtetësia kosovare, nuk kanë të drejtë vote”, thotë Cakolli.

“Në zgjedhjet e fundit e pashë që ne kemi pasur diku 15% të numrit të përgjithshëm të votueseve që kanë votuar jashtë vendit e që kanë hequr dorë nga shtetësia e Kosovës. Që i bie diku rreth 10 mijë persona”, tregon Cakolli.

“Kjo e anashkalon faktin që kemi shumë shqiptarë, sidomos në Gjermani të cilëve u është kërkuar të heqin dorë nga shtetësia e Kosovës për të marrë dokumentet e tyre, ata nuk do të kenë mundësi të votojnë. Do të mbesin pa të drejtë vote”, shpjegon më tej Cakolli.

S’ka më heshtje zgjedhore

Projektligji për Reformën Zgjedhore në Kosovë nuk e ka paraparë që pas përfundimit të fushatës zgjedhore të ketë një ditë e cila deri tani është quajtur “heshtja zgjedhore”. Ku kandidatët apo partitë politike të cilët ishin në garë, e kishin të ndaluar të bënin thirrje për t’i votuar ata ose partitë e tyre 24 orë para fillimit të procesit të votimit. Heshtja zgjedhore është hequr “për t’iu ikur gjobave që zakonisht i ka shqiptuar PZAP”, thotë Cakolli, për Albanian Post.

Ndryshimet tjera janë të gjitha “ndryshime kozmetike” , tepër sipërfaqësore, nuk  kanë ndonjë impakt drejtpërdrejtë në proces zgjedhor, përfundon hulumtuesi i KDI-së, Eugen Cakolli.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.