Lajme

Pas marrëveshjes së normalizimit, çfarë ndodh tani me marrëdhëniet izraelito-turke?


“Nëse pyet ndonjë hebre në Turqi për tre gjëra që nuk do të donin t’i humbnin në jetën e tyre, ata do të thonë: familjen, paratë dhe marrëdhëniet e mira turko-izraelite”.

Kështu thotë Ivo Molinas, i cili ka shërbyer për 12 vitet e fundit si kryeredaktor i Salom – një gazetë e përjavshme 75-vjeçare me qendër në Stamboll.

“Marrëdhëniet e mira e bëjnë jetën më të lehtë për hebrenjtë sesa periudhat e këqija”, shton ai.

Marrëdhëniet turko-izraelite kanë qenë të trazuara në dekadat e fundit dhe Molinas është një nga mijëra hebrenjtë turq që shpresojnë se rifillimi i marrëdhënieve të plota diplomatike muajin e kaluar midis dy vendeve është një shenjë e gjërave më të mira që do të vijnë.

“Përafërsisht 15 mijë hebrenj të Turqisë nuk duan që marrëdhëniet me Izraelin të shkojnë keq, sepse Turqia është vendi i tyre i origjinës dhe Izraeli është vendi me të cilin është lidhur zemra e tyre”, shprehet ai.

Me Ankaranë dhe Jerusalemin që tani synojnë të mbajnë lidhje më të mira, Molinas shpreson se ekipi i tij prej rreth 100 shkrimtarësh – të cilët të gjithë shkruajnë për Salom-in mbi baza vullnetare – mund të edukojë komunitetin më të gjerë jo-hebre në Turqi rreth hebrenjve.

Është një histori e pasur që daton në shekullin e pestë p.e.s. dhe ndihmon për të shpjeguar se si, në vitin 1949, Turqia u bë kombi i parë me shumicë myslimane që njohu shtetin e sapolindur të Izraelit.

Marrëveshja e normalizimit e muajit të kaluar midis Turqisë dhe Izraelit shënoi zhvillimin e fundit në një stuhi më të gjerë diplomatike në Lindjen e Mesme që ka përfshirë Marrëveshjet e Abrahamit (kur Izraeli normalizoi marrëdhëniet me Emiratet e Bashkuara Arabe, Bahreinin, Sudanin dhe Marokun), Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Kuvajti duke rivendosur lidhjet me Iranin dhe vetë Turqinë që ndjek një afrim jo vetëm me Izraelin, por edhe me Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabinë Saudite dhe ndoshta edhe Sirinë.

Ivo Molinas

Në vazhdën e njoftimit, kryeministri izraelit Yair Lapid lëshoi një deklaratë se “përmirësimi i marrëdhënieve do të kontribuojë në thellimin e lidhjeve midis dy popujve, zgjerimin e lidhjeve ekonomike, tregtare dhe kulturore dhe forcimin e stabilitetit rajonal”.

Molinas, i cili gjithashtu drejton një biznes të eksportit të kimikateve, shpreson se stabiliteti rajonal përfshin hebrenjtë e Turqisë. Ai kujton komunitetin lokal hebre që ndihej i izoluar gjatë kohëve të fundit të tensionit, duke përfshirë “shkëmbimin e nxehtë” të kryeministrit të atëhershëm Recep Tayyip Erdogan me presidentin e atëhershëm të Izraelit Shimon Peres në 2009.

Gjithashtu ceku dhe krizën e Mavi Marmara në 2010, kur aktivistët turq u vranë nga forcat izraelite gjatë një përleshjeje vdekjeprurëse në det të hapur.

Tensionet u ndezën gjithashtu kohët e fundit në maj 2018, pasi presidenti i atëhershëm Donald Trump zhvendosi ambasadën e SHBA-ve në Jerusalem, duke çuar në dëbimin e Izraelit dhe Turqisë nga ambasadorët e njëri-tjetrit pas protestave vdekjeprurëse në kufirin e Gazës.

Ndërsa normalizimi nuk pritet të rezultojë në një humbje të menjëhershme ekonomike për Izraelin ose Turqinë, masa përfaqëson një prirje rajonale të zbutjes së tensioneve politike dhe diplomatike për të hequr kufizimet ekonomike dhe tregtare.

“Është sikur shumë nga zyrtarët e rajonit e kuptuan se nuk keni nevojë të jeni miqtë më të mirë për të bërë biznes së bashku”, thotë Robert Mogielnicki, një studiues i lartë rezident në Institutin e Shteteve Arabe të Gjirit në Uashington.

Ai beson se rënia ekonomike e shkaktuar nga COVID përshpejtoi përpjekjet për normalizim, veçanërisht pasi norma e inflacionit të Turqisë aktualisht po luhatet në rreth 80 për qind, lira e saj ka qenë një nga monedhat me performancën më të keqe në botë dhe Ankaraja po kërkon në mënyrë aktive investime të huaja.

“Veçanërisht për Izraelin, ekziston komponenti i shtrirjes strategjike”, thotë Mogielnicki.

“Nëse doni të vazhdoni të ndërtoni një koalicion të fortë rajonal kundër Iranit, do të shikoni se çfarë përparimi mund të bëni me Arabinë Saudite dhe Turqinë”.

Tensionet turko-izraelite nuk kanë ekzistuar vetëm në nivelin diplomatik.

“Kur ka ndezje të dhunës midis palestinezëve dhe izraelitëve, disa akte të urrejtjes dhe të dhunshme kanë synuar komunitetin hebre të Turqisë”, thotë profesori i asociuar i Kolegjit Brooklyn, Louis Fishman, i cili punon në çështjet turke, palestineze dhe hebre.

Në raportin e tij të fundit, për shembull, Komisioni i SHBA për Lirinë Ndërkombëtare Fetare zbuloi se “zyrtarët e qeverisë turke në nivele të ndryshme shprehnin antisemitizëm përmes deklaratave dhe postimeve në mediat sociale”.

Në maj të vitit 2021, presidenti turk Erdogan përdori gjuhë antisemitike në një fjalim televiziv, duke shkaktuar një dënim të fortë nga Departamenti i Shtetit i SHBA-së.

Sipas Asli Aydintasbas, një gazetare turke dhe bashkëpunëtore e lartë e politikave në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë me qendër në Berlin tha se, “ka antisemitizëm të rrënjosur në Turqi që mund ta shihni edhe në shoqëri të tjera të Lindjes së Mesme”.

Aydintasbas shkon më tej duke thënë se Turqia ka një skepticizëm institucional ndaj pakicave jomuslimane që daton në periudhën e vonë të Perandorisë Osmane.

“Është një mit që republika në Turqi është pa ngjyra kur bëhet fjalë për fenë”, thotë ajo.

“Pakicat jomyslimane, duke përfshirë hebrenjtë, gjithmonë u është dashur të përballen me politika diskriminuese këtu, ashtu si grekët dhe armenët. Të mos harrojmë se pakicat u dërguan në kampe pune në Turqi në vitet 1940 dhe iu nënshtruan taksave shtesë (jizya). Duke thënë të gjitha këto, kur qeveria turke shkon mirë me Izraelin, hebrenjtë turq priren ta kenë më të lehtë”.

Pavarësisht pengesave politike midis të dy vendeve, Izraeli ka pasur prej kohësh një marrëdhënie të fortë tregtare me Turqinë. Në fakt, Turqia është një nga pesë partnerët kryesorë tregtarë të Izraelit dhe Izraeli është një nga 10 tregjet kryesore të eksportit të Turqisë me tregtinë që arrin kulmin prej 8 miliardë dollarësh në 2021.

Rifillimi i lidhjeve diplomatike paraqet mundësi për rritje edhe më të mëtejshme komerciale dhe turistike, sipas Shira Efron, kryetares së kërkimit në grupin kërkimor me bazë në New York, Forumi i Politikave të Izraelit.

Presidenti izraelit Isaac Herzog, majtas, dhe homologu i tij turk Rexhep Tajip Erdogan duke shtrënguar duart gjatë një konference shtypi në Ankara marsin e kaluar

Ajo vë në dukje se Turqia kohët e fundit fitoi tenderë për të ndërtuar projekte të mëdha infrastrukturore në Izrael, duke përfshirë termocentralet, ndërsa Tel Avivi është ndër qytetet më të njohura të destinacionit për fluturimet ditore të Turkish Airlines nga Stambolli.

“Megjithatë, nuk ka gjasa që bashkëpunimi ushtarak dhe shitja e armëve izraelite në Turqi – themeli i lidhjeve midis dy vendeve në periudhat e tyre të muajit të mjaltit – do të rifillojë në të ardhmen e afërt, nëse rrethanat nuk ndryshojnë rrënjësisht dhe besimi nuk rivendoset në nivelet më të larta”.

Ndërsa Turqia dhe Izraeli kanë arritur në të kaluarën të shkëputin ekonominë dhe politikën, kjo marrëdhënie është veçanërisht e ndjeshme ndaj tensioneve izraelito-palestineze.

Partia qeverisëse e Turqisë për Drejtësi dhe Zhvillim ka mbështetur prej kohësh grupin islamik Hamas, i cili gjatë dekadës së fundit ka drejtuar operacione nga kryeqyteti turk – shumë për hidhërimin e Izraelit.

Ndërsa mbështetja e palëkundur për palestinezët i përjashton vendet si Turqia nga bashkëpunimi i hapur me Izraelin, ekspertët argumentojnë se çështja palestineze po ndryshon ndjeshëm në diskursin arab dhe mysliman, pasi gjithnjë e më shumë vende priren drejt normalizimit me Izraelin.

“Çështja palestineze ka qenë gjithmonë një faktor i rëndësishëm në marrëdhëniet midis Ankarasë dhe Jerusalemit dhe ne mund të presim që Turqia të mbetet një mbështetëse e vendosur e kauzës palestineze”, thotë Ilan Berman, nënkryetar i lartë i Këshillit Amerikan të Politikës së Jashtme.

Ministri i Jashtëm turk Mevlut Cavusoglu, djathtas, duke u takuar me ministrin e jashtëm të atëhershëm të Izraelit Yair Lapid në Ankara qershorin e kaluar

Karel Valansi, një gazetare turke dhe autore e “The Crescent Moon and the Magen David”, është optimiste për atë që ajo e sheh si qasje të pjekur që po ndërmerret nga udhëheqësit izraelitë dhe turq, edhe kur ata nuk bien dakord për tema të diskutueshme.

“Siç tha Presidenti Isaac Herzog gjatë takimit të tij me Erdoganin në mars, ata kanë rënë dakord të mos pajtohen”, thotë Valansi.

“Ata diskutuan krijimin e një mekanizmi për të ndihmuar në uljen e tensioneve nëse lindin grindje diplomatike në të ardhmen”.

Megjithatë, disa ekspertë janë më pak optimistë për mundësitë e reja që vijnë nga marrëveshja e normalizimit.

Sipas Blaise Misztal, nënkryetar për politikën në Institutin Hebre për Sigurinë Kombëtare të Amerikës me qendër në Uashington, vendimi i Turqisë për të normalizuar lidhjet me Izraelin është kryesisht një reagim ndaj tendencës më të madhe të normalizimit që filloi me Marrëveshjen e Abrahamit në 2020.

“Në këtë aspekt, nuk ka gjasa që vendimi i tij të çojë në ndonjë ndryshim të ri të rëndësishëm në rajon aq sa pranon ndryshimet që tashmë kanë ndodhur. Megjithatë, kjo është pjesë e një përpjekjeje më të gjerë të Turqisë për të rregulluar marrëdhëniet e saj me shtetet sunite, myslimane si Egjipti, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe”.

Marrë nga Haaretz, përshtatur për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com


Lajmet kryesore