Sigurisht që ka një specifikë të votuesve që ishin pjesë e Gjermanisë Lindore.

Megjithatë mbrëmë ndodhi diçka që flet për të gjithë Republikën Federale dhe mbi të gjitha për Evropën.

Sepse pikënisja e rrugëtimit të gjatë deri në triumfet e Alternativës für Deutschland dhe afirmimit të së majtës sovraniste të Sahra Wagenknecht dje – me paralizën e sistemit politik gjerman si pasojë – nuk ishte vetëm pak muaj më parë.

As pak vite më parë.

Në mënyrë simbolike do ta vendosja në verën e 2015-ës, në kulmin e Angela Merkel dhe ministrit të saj të financave, Wolfgang Schäuble.

Të gjithë i kujtojmë ato momente.

Të dy, Merkel dhe Schäuble, kishin mposhtur ndjeshëm rebelimin e shoqërisë greke kundër masave shtrënguese gërryese.

Në atë moment Schäuble kishte qarkulluar edhe një propozim për të përjashtuar Greqinë nga euro, megjithëse qeveria në Athinë tani kishte pranuar plotësisht kushtet.

Ajo krizë përfundoi kështu.

Vetë Gjermania mbajti ritme të respektueshme rritjeje dhe ishte shumë e vetëdijshme për rolin e saj si model për shumë vende të tjera në Union.

Ai u kërkoi atyre përpjekje që do t’i bënin t’i ngjanin vetvetes, duke tradhtuar kështu edhe një farë vetëkënaqësie.

Vetëm në ato javë, Agjencia Amerikane për Mbrojtjen e Mjedisit zbuloi diçka që homologët e saj gjermanë dhe evropianë nuk e kishin vënë re kurrë: Volkswagen, prodhuesi më i madh gjerman dhe evropian i makinave, kishte manipuluar 11 milionë modele të shitura nga viti 2009 e në vazhdim, në mënyrë që testet të mos tregonin se motorët e tyre me naftë ndotin përtej kufijve.

Që nga ai skandal, Volkswagen ka pësuar 27 miliardë euro shpenzime ligjore.

CEO i Audi, Rupert Stadler, pjesë e grupit, do të dënohej me një vit e nëntë muaj burg (i pezulluar) për vazhdimin e shitjes së modeleve të manipuluara edhe pas shfaqjes së mashtrimit.

Grupi simbolik i vendit model kishte manipuluar me cinizëm produktet e tij, në dëm të shëndetit të klientëve dhe njerëzve të thjeshtë, për të fshehur vështirësitë e tij.

Por ku është filli që mban të bashkuar nëntë vitet midis verës së 2015-s dhe shokut elektoral mbrëmë në Saksoni dhe Turingi?

Dhe ku mund të çojë?

Në atë kohë nuk e lexova menjëherë skandalin e Volkswagen-it për atë që ishte: një dritë e kuqe paralajmëruese në sistemin gjerman.

Shenja se lidhja me teknologjitë e shekullit të kaluar, iluzioni për të ecur përpara me to, hezitimi për të kërkuar zgjidhje të reja duke investuar më shumë, e gjithë kjo e kishte vënë vendin në rrugën e gabuar.

Në atë verë të vitit 2015 nuk e kuptova plotësisht sesi qeveria Merkel po hidhte themelet e krizës që tani paralizon qeverinë dhe nxit valën populiste.

Unë kam filluar të shoh krisjet në modelin gjerman vetëm në dimrin e 2016-2017, sepse dinamika e kredisë, investimet, produktiviteti, inovacioni dhe të ardhurat për frymë ishin të çuditshme për një vend kaq të fuqishëm dhe financa kaq të forta publike.

Diçka nuk u shtua në Gjermani.

Diçka po kërciste nga brenda.

Shumë përpara COVID-it, para luftërave tregtare midis Perëndimit dhe Kinës, para pushtimit të Ukrainës që ndërpreu furnizimet me gaz të lirë rus.

Gjithçka ndodhi nën sytë e kancelares më të admiruar të shekullit – e admiruar, në shumë mënyra, me të drejtë – e cila dukej se nuk vuri re asgjë nga kriza e “padukshme”.

Së shpejti do të shohim se dritëshkurtësia e Merkelit ishte aq e thellë sa u transmetua te sundimtarët e sotëm gjermanë.

Por tani, duke parë prapa, ne e dimë saktësisht se kur e keqja e errët filloi të bëhej e dukshme.

E dimë gjithashtu se të gjitha krizat model bëhen më pas kriza të strukturave politike.

Sepse problemi nuk është se Gjermania është tkurrur fatkeqësisht në katër nga shtatë tremujorët e fundit apo se nuk është rritur në dy vitet e fundit.

As problemi nuk është vetëm se eksportet gjermane në Kinë në shtatë muajt e parë të 2024 ranë me 11.5% krahasuar me një vit më parë.

E gjithë kjo ndodhi. Por këto janë simptoma. Problemi është se këto nuk janë simptomat e para.

– Në dhjetë vitet e fundit (2014-2023) rritja mesatare vjetore e Gjermanisë për banor ishte 0.69% (burimi: Banka Botërore).

– Në gjashtë vitet e fundit (2018-2023) rritja mesatare vjetore e Gjermanisë për banor është ngadalësuar në 0.1%.

Dekadë e humbur

Ne po fillojmë të kuptojmë ndjenjën e zhgënjimit të shtresave më të dobëta të shoqërisë gjermane, të cilët prej vitesh kanë parë statusin e tyre të stagnuar dhe ëndrrat e tyre të shuhen.

Është e kuptueshme që ndjenjën e pafuqisë e shfryjnë në kutinë e votimit, kundër pushtetit të vendosur.

Natyrisht, rritja e përgjithshme e ekonomisë gjermane ka ecur pak më mirë se rritja për frymë.

Por statistikisht kjo mund të shpjegohet me një fluks neto prej 7.9 milionë punëtorë-konsumatorë të huaj që nga viti 2010, rreth dy të tretat e tyre nga Jugu dhe Lindja e Bashkimit Evropian.

Në thelb, pavarësisht tepricave të mëdha dhe në rritje të tregtisë së jashtme të epokës së Merkelit, pavarësisht nga papunësia shumë e ulët, pavarësisht fuqisë industriale, ekonomia gjermane u zgjerua në dekadën e fundit të kancelares Merkel vetëm sepse më shumë njerëz emigruan nga pjesa tjetër e Evropës dhe e botës.

Nëse bilanci i migracionit do të kishte qenë zero ose pak më shumë – nëse të rinjtë hungarezë, polakë, çekë, spanjollë, italianë, portugeze, grekë, ukrainas, sirianë, afganë do të kishin qëndruar në shtëpi – Gjermania do të përballej tashmë me një dekadë të humbur.

Ashtu si Japonia pas flluskës së saj.

Së shpejti do të kthehem te ata emigrantë të rinj, por tani dua të kuptoj pse Gjermania ndaloi.

Në kohën kur ekonomia gjermane po zhvillonte teknologjitë që çuan në epërsinë e saj në makinat me naftë, nga viti 1980 deri në vitin 1989, investimi total në vend ishte 23.9% e PBB-së mesatarisht në vit.

Jo i madh, por i respektueshëm.

I heq nga përllogaritja vitet 1990, të cilat ishin të veçanta për shkak të kostove të ribashkimit.

Por më pas në njëzet vitet nga 2000 deri në 2019, ato të shënuara nga epoka e Merkelit, investimet ranë ndjeshëm dhe gjithnjë e më shumë mesatarisht në 20.8 % të PBB-së në vit.

Duket si një ndryshim i vogël, por a e dini se sa është parashikuar ajo diferencë prej 3.1% më pak PBB gjatë njëzet viteve të para të euros?

Epo, me vlerat e ekonomisë së sotme gjermane, Gjermania do të kishte investuar miliarda euro më shumë në njëzet vjet nëse do të kishte vazhduar të investonte si në vitet 1980.

Do të ishte një Gjermani tjetër. Do të jetonim në një Evropë tjetër.

Volkswagen ndoshta nuk duhet të kishte manipuluar njësitë e kontrollit të motorëve të vjetër me naftë për të fshehur papërshtatshmërinë e tyre.

Sigurisht, sistemi industrial nuk do të kishte qenë i papërgatitur për ardhjen e energjisë elektrike ose rritjen e çipave ose elektronikës në përgjithësi.

Kjo preferencë kronike për rregullime në rritje ndërsa bota po bënte hapa kuantikë përpara në teknologji, kjo lidhje me botën analoge ndërsa bota po eksploronte inteligjencën artificiale – tipike evropiane, jo vetëm gjermane – shihet qartë në renditjen e konkurrencës digjitale.

Kthim në renditje

– Në renditjen e “konkurrencës digjitale”, Gjermania është e 23-ta nga 64 vende dhe ka vite që ka mbetur prapa

– Në renditjen e ekonomisë dhe shoqërisë digjitale të Bashkimit Evropian, Gjermania është e gjashta e fundit për sa i përket aftësive bazë të popullsisë pas Hungarisë dhe Qipros,

Pozicioni i të ardhurave

Dhe këtu është paradoksi.

Sepse investimi shumë i vogël është tipik për individët që mendojnë se janë në një pozicion të ardhurash.

Vendpushimet e plazhit në Itali apo shoferët e taksive në Romë investojnë pak.

Por nuk e prisni nga një sistem, drejtuesit e të cilit predikojnë çdo ditë përpjekje dhe sakrifica për “konkurrencë”, pra të kundërtën e fitimit.

Dyshimi im është se në mënyrë të pandërgjegjshme siguria e qetë se Gjermania kishte arritur në fakt diçka të ngjashme me një pozicion të ardhurash, kishte hyrë në psikologjinë e klasës sunduese të epokës së Merkelit.