Një sekret nga Karaibet për lumturinë

Në një kafene në ishullin holandez Curacao, një pasthirrmë nga një tryezë fqinje më tërhoqi vëmendjen: “Dushi”.

Fjala u tha nga një grua e re që po drekonte me një grup miqsh.

Nuk arrita ta dalloja temën e bisedës, por me një d të butë në fillim të fjalës, e ndjekur nga një zanore e gjatë gumëzhitëse dhe një lartësi melodioze në fund, ndjeva se fjala duhet të nënkuptojë diçka të mrekullueshme.

Pasi u largova nga kafeneja dhe fillova të eksploroja kryeqytetin Willemstad, kuptova se fjala dushi dukej se ishte në buzët e të gjithëve.

Sipas kërkimit të shpejtë në Google, dushi do të thotë i ëmbël, i shijshëm dhe i dashur, por shpejt mësova se përfshin shumë më tepër.

Dushi nuk është vetëm një mbiemër ose emër i këndshëm, është një filozofi unike kurakauane e njohjes së ëmbëlsisë në gjërat që përmbledhin identitetin e ishullit në vetëm një fjalë.

“Dushi është për mua ana më e bukur e gjërave, si pjesa në film që të gjithë presin, ose pjesa në libër ku gjithçka ka kuptim”, k thënë artisti nga Curacaoan Francis Sling, portretet dhe muralet e gjalla të të cilit përshkruajnë jetën në ishull.

“Para se të hapja galerinë time, kam studiuar dhe jetuar në Holandë, dhe një nga arsyet që u ktheva është për shkak të ndjenjës së dushi-t këtu në Curacao. Ne kemi mënyrën tonë të veçantë për t’i bërë gjërat. Ndoshta është për shkak të diellit”, ka shtuar ai.

Në formën e tij më të thjeshtë, emri dushi është një term i dashur që mund të përdoret me këdo, nga anëtarët e familjes deri te të huajt.

Por mund të jetë gjithashtu një mbiemër për të përshkruar një vakt të shijshëm, një natë të mrekullueshme, dikë që mendoni se është tërheqës, ose një numër të pafund gjërash që ju i konsideroni të këndshme, të bukura, të mrekullueshme, të mira ose tërheqëse.

“Ne e përdorim këtë fjalë për të shprehur shumë ndjenja dhe ajo luan një rol të madh në fjalorin tonë të përditshëm”, ka treguar Mark Nooren, menaxher i përgjithshëm i Curacao Marriott Beach Resort, duke vënë në dukje se dushi është pjesë e identitetit kulturor.

Nooren e sheh këtë filozofi të luajë në jetën e përditshme, me këndvështrimin pozitiv dhe të sjellshëm që përhap lumturinë rreth Curacao.

“Dushi është më shumë se vetëm një fjalë, është një ndjenjë. Në ishull, padyshim që mund ta ndjeni në njerëz. Ata nxjerrin dushi-n në mënyrën se si i trajtojnë njerëzit dhe buzëqeshjet e tyre të buta”, ka treguar ai.

Kur e dëgjova për herë të parë fjalën, më bëri përshtypje se nuk tingëllonte holandisht edhe pse Curacao ka qenë i lidhur me Holandën për gati 400 vjet.

Rezulton se fjala dushi është Papiamentu, gjuha kreole që flitet nga më shumë se 80 për qind e tyre dhe një nga tre gjuhët zyrtare, së bashku me holandishten dhe anglishten.

Edhe pse Curacao sot është një vend përbërës brenda Mbretërisë së Holandës, ishulli u vendos fillimisht nga Amerindianët Arawak nga kontinenti i Amerikës së Jugut 6000 vjet më parë.

Ajo u kolonizua nga spanjollët në vitin 1499, të cilët deportuan të gjithë popullsinë lokale të Curacao në vitin 1515, duke i skllavëruar në miniera në Hispaniola.

Kjo nuk la asnjë vendas në Curacao dhe ishte një nga periudhat më të errëta në historinë e ishullit.

Sipas gjuhëtares Marta Dijkhoff, Papiamentu evoluoi nga një gjuhë pidgin afro-portugeze e përdorur midis njerëzve të skllavëruar dhe kolonizatorëve holandezë dhe spanjollë të Curacaos.

Por fjalët papiamentu e kanë origjinën gjithashtu nga një burim i dytë, shumë i ndryshëm – ai që ndihmoi në transformimin e saj nga një gjuhë me status të ulët përfundimisht në një gjuhë të folur nga njerëz të të gjitha klasave shoqërore.

Ky ishte një komunitet i madh hebrenjsh që ikën nga persekutimi në Evropë në Brazil, më pas u dëbuan nga Brazili nga portugezët përpara se të vendoseshin përfundimisht në Curacao të sunduar nga Holanda në vitin 1651.

“Papiamentu u bë gjuha e përdorur midis hebrenjve dhe komunitetit evropian për të komunikuar dhe si e tillë, ajo fitoi një status më të lartë”, ka sqaruar Dijkhoff.

“Dhe përfundimisht, për hebrenjtë, evropianët, ata me ngjyrë, të lirët dhe jo të lirët, Papiamentu u bë gjuha kryesore e komunikimit, në vend të holandishtes”, ka shtuar ajo.

Gjatë rrugës, fjala dushi u bë pjesë e leksikut.

Sipas Dijkhoff, përmendja më e hershme e njohur e fjalës shfaqet në tekstin më të vjetër në Papiamentu Curacaoan: një letër dashurie e shkruar nga një çifut drejtuar dushi-t të tij në vitin 1775.

Me një popullsi të krijuar nga mekanizmat e skllavërisë, kolonializmit dhe imigrimit, sot, trashëgimia e Curacaos është rezultat i më shumë se 50 kombësive.

Teksa ndërtimi i një ndjenje të unifikuar të identitetit kombëtar mund të jetë kompleks, një gjë për të cilën mund të bien dakord të gjithë vendasit është rëndësia e dushi-t në identitetin e tyre kulturor.

Mendimi i njerëzve të skllavëruar dhe të përndjekur që krijonin fjalën, pretendonin fuqinë e saj për të rritur lumturinë e tyre dhe për ta bërë atë pjesë të karakterit të tyre kombëtar.

Mendova për takimin me Dijkhoff, ku mësova për rrënjët e dushi-t.

Dhe kur i thashë lamtumirë, ajo përmendi se disa anëtarë të brezit të ri në Holandë kohët e fundit kanë filluar të përdorin fjalën si një term zhargon i dashurisë.

Dhe nuk mund të mos pyes nëse bota do të ishte më e sjellshme, më e lumtur, nëse të gjithë e përvetësojmë këtë filozofi të ëmbël.

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.