Një rajon i parë nga Evropa brenda Ballkanit – Intervistë me analisten e diplomacisë rajonale, Alexandra Voudouri

Ballkani Perëndimor nuk ka si të mos mbetet një ndër pikat e nxehta të diplomacisë edhe në vitin 2023, me diskutime e dialogë ende të hapura mes vendeve, mundësi për t’u shtuar sa i përket bashkëpunimit reciprok, si edhe përpjekjes për t’u përafruar me Evropën sa më shumë të jetë e mundur, me sytë për nga anëtarësimi i plotë në bashkësinë e madhe evropiane.

Në vetë trajtën e dinamikave të brendshme, rajoni vijon të ketë një sërë çështjes kyçe për t’u trajtuar, siç janë dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, zhvillimet në Bosnjë dhe Hercegovinë, ngërçi diplomatik mes Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë, apo situata politike në Malin e Zi, tejet e paqëndrueshme muajt e fundit.

Mes të gjashtë vendeve, Shqipëria duket si e pozicionuara më në themel të rajonit dhe si një faktor i qëndrueshëm i stabilitetit. Sërish, me çështje të sajat edhe për t’u trajtuar.

Teksa, në Ballkan, rol domethënës luajnë edhe vende, të cilat janë tashmë prej kohësh pjesë e Bashkimit Evropian, si Greqia.

Për një perspektivë më të gjerë mbi atë çfarë ndodh aktualisht dhe pritet të ndodhë më tej gjatë vitit 2023, Albanian Post ka intervistuar gazetaren e njohur si edhe redaktoren e analisten e diplomacisë për Athina 9.84 fm, Macropolis.gr & Research Associate si edhe për ELIAMEP (Programin për Evropën Jug-Lindore), Alexandra Voudouri.

Albanian Post: Greqia dhe Shqipëria kanë një histori të gjatë bashkëpunimi, por edhe konflikti mes dy vendeve. Këto të fundit, lëvizin më shumë drejt dy aspekteve: delimitimit detar dhe ligjit grek të “gjendjes së luftës” me Shqipërinë, i cili është ende në lojë. Si i shihni këto dy çështje mes vendeve nga këndvështrimi gazetaresk, por edhe nga ana e qytetarëve grekë?

Unë do të thosha se konfliktet është një fjalë e fortë. Në fakt, të dy vendet nuk kanë luftuar kurrë kundër njëri-tjetrit, pavarësisht keqkuptimeve për këtë çështje në të dy shoqëritë. Por keni të drejtë të përmendni se ka pasur një sërë mosmarrëveshjesh dypalëshe dhe pika mosmarrëveshjeje.

Është shumë për të ardhur keq që dy vendet tona fqinje të përballen ende me çështje të pazgjidhura që mund dhe duhej të ishin zgjidhur shumë kohë më parë. Siç kemi dëgjuar shumë herë kohët e fundit në emër të qeverisë greke ka vërtet vullnet për t’i dhënë fund këtij ligji anakronik grek të luftës, i cili është absurd veçanërisht për dy aleatët e NATO-s. Për sa i përket caktimit të kufijve detarë, marrëveshja parimore e dy vendeve tona për t’iu referuar Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, është mënyra më e përshtatshme pasi do të dërgojë një mesazh të fortë për komunitetin ndërkombëtar dhe rajonin tonë ballkanik se E drejta ndërkombëtare është baza për zgjidhjen e të gjitha mosmarrëveshjeve ndërshtetërore; Përveç kësaj, kjo është mënyra që ndjekin vetëm shtetet me besim të udhëhequr nga parimet evropiane.

Megjithatë, nevojitet vullnet i fortë politik në emër të të dyja palëve për të zgjidhur të gjitha çështjet tona të pazgjidhura (që janë më shumë se dy të lartpërmendurat, natyrisht) pasi këto sigurisht ruajnë atmosferën e mosbesimit, të paktën, ndërmjet lidershipeve politike të vendit tonë. dy shtete. Sepse shoqëritë tona, edhe nëse kanë ndjeshmërinë e tyre lidhur me këto çështje, kanë përparuar në ndërtimin e marrëdhënieve dhe bashkëpunimit të tyre të ngushtë. Megjithatë, politika deri më tani nuk ka arritur t’i sjellë marrëdhëniet midis dy shteteve në të njëjtin nivel.

Thënë këtë, mendoj vërtet se vizitat e fundit të kryeministrit grek, e para në 13 vjet në Tiranë dhe në fshatrat e minoritetit grek në jug të Shqipërisë, si dhe takimet e fundit të dy ministrave tanë të jashtëm kanë sinjalizuar fillimi i një kapitulli të ri në marrëdhëniet tona dypalëshe. Nëse lexoni mes rreshtave të deklaratave publike, do të shihni një ngrohtësi të paprecedentë që reflekton sigurisht atmosferën dhe besimin që të dyja palët kanë aktualisht për zgjidhjen e të gjitha mosmarrëveshjeve tona dhe problemeve të tjera. Fillimi i bisedimeve të anëtarësimit të Shqipërisë në BE korrikun e kaluar sigurisht që ndryshoi humorin dhe hapi rrugën për ditë më të ndritshme për dy vendet tona.

Albanian Post: Sa po humbasin të dyja vendet në bashkëpunim, për shkak se këto çështje nuk janë zgjidhur ende?

Siç thashë, vendet tona kanë arritur të gjejnë mënyra për të ndërtuar mënyra bashkëpunimi edhe pa zgjidhjen e çështjeve tona të pazgjidhura. Megjithatë, është për të ardhur keq që Greqia nuk i ka ndihmuar sa duhet fqinjët e saj, kur mundi veçanërisht gjatë pandemisë Covid 19, por ndoshta problemet e saj financiare dhe kufizimet e tjera për kaq shumë vite mund të shpjegojnë, por sigurisht nuk e justifikojnë mungesën e bashkëpunim të plotë në shumë fusha.

Kursi evropian i Shqipërisë, megjithatë, sigurisht që krijon mënyra të reja dhe të shumëfishta për të dyja vendet për të zgjeruar marrëdhëniet e tyre dhe për të kapërcyer së bashku disa probleme rajonale, siç është kriza e vazhdueshme energjetike. Për shembull, verën e kaluar, Greqia me aktivizimin e mekanizmave përkatës evropianë i ofroi ndihmën e saj Shqipërisë për të luftuar zjarret në jug të Shqipërisë.

Dhe më duhet t’ju them se për ne, ekipi i programit të Evropës Juglindore të “think tank”-ut ELIAMEP në Athinë, së bashku me partnerët tanë në Shqipëri, ky është “basti” që do të kërkojmë të fitojmë nëpërmjet një projekti të ri kërkimor të titulluar: “ALGREE: Shqipëri/Greqi: Mirëkuptimi, Lidhja, Partneriteti”. Ai do të nisë brenda pak javësh me publikimin e të parës nga një seri raportesh mbi pikat problematike, me të cilat të dyja palët do të duhet të punojnë tani e tutje, përfshirë problemin e diskursit publik dhe mbulimin mediatik mes dy vendeve. Qëllimi ynë nuk është vetëm të tërheqim vëmendjen ndaj mbulimit problematik mediatik, por kryesisht të evidentojmë ato elemente që mund të përmirësojnë nivelin e besimit, mirëkuptimit dhe bashkëpunimit mes dy vendeve. Greqia dhe Shqipëria meritojnë që nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm të marrëdhënieve për hir të popujve të tyre, të bëhen model marrëdhëniesh edhe për vendet e rajonit më të gjerë të Ballkanit.

Albanian Post: Cili është këndvështrimi juaj për situatën aktuale në rajonin e Ballkanit Perëndimor, duke pasur parasysh faktin se vetë Greqia është pjesë e Ballkanit, por edhe vend anëtar i BE-së? Sa i qëndrueshëm është rajoni momentalisht?

Lufta ilegale dhe e paprovokuar në Ukrainë ka ndryshuar shumë botën në vitin 2022. Si rezultat, ne jemi dëshmitarë të një momenti përcaktues veçanërisht për Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë Evropën Juglindore. Problemet në rajon janë shumë të njohura dhe është bërë mjaft evidente se Ballkani, si shumë herë në të kaluarën, qëndron sërish në vijën e parë të aktorëve konkurrues të ndikimit. Një nga arsyet kryesore për këtë është pasiguria në lidhje me të ardhmen evropiane të Ballkanit Perëndimor.

Për më tepër, kjo pasiguri e saktë jo vetëm që nxit paqëndrueshmërinë aktuale gjeopolitike në rajon, por ka gjithashtu një kosto shumë të rëndësishme shoqërore dhe njerëzore; pra migrimi i vazhdueshëm masiv i qytetarëve të saj drejt BE-së. Si mund të jetë një rajon i qëndrueshëm, kur po humbet një brez i ri njerëzish, veçanërisht më të rinjtë dhe ndoshta më të ndriturit, që mund të bëjnë ndryshim duke formuar një të ardhme të re për vendet e tyre? Nëse do të më shqetësonte ndonjë gjë që lidhet me situatën aktuale në Ballkan, do të ishte më shumë kjo “hemorragji demografike” e vazhdueshme, e cila është si rezultat i joefikasitetit të disa lidershipeve politike, por kryesisht i paaftësisë së BE-së për të dhënë një kohë të gjatë. premtimet e vonuara për të siguruar një të ardhme evropiane, të qëndrueshme dhe të begatë për rajonin.

Albanian Post: A shihni ndonjë shans për konflikt të armatosur midis vendeve të Ballkanit Perëndimor?

Tensionet aktuale në Ballkan të kujtojnë historinë e fundit të konfliktit të rajonit dhe sinjalizojnë shanset për incidente të mundshme të dhunshme në rajon ose vazhdimin e tensioneve të caktuara, veçanërisht në Kosovë. Pyetja juaj është e justifikuar për shkak të kompleksitetit etnik dhe historik të Ballkanit Perëndimor, përveç realiteteve të reja gjeopolitike të krijuara nga pushtimi rus në Ukrainë. Por unë nuk shoh ndonjë shans real për ndonjë konflikt serioz të armatosur thjesht sepse NATO dhe BE nuk do të duan të lënë asgjë të shpërthejë në këtë rajon të brishtë për të shmangur një burim të ri destabiliteti që rrezikon edhe një herë sigurinë e vetë Evropës.

E kemi parë se sa të menjëhershme kanë qenë reflekset e bashkësisë ndërkombëtare kohëve të fundit si në Kosovë ashtu edhe në Bosnje-Hercegovinë. Në realitet, mendoj se askush jashtë dhe brenda rajonit – madje edhe ngatërrestarët e zakonshëm – nuk mund të përballojë aktualisht të shohë rajonin të kthehet në luftë. Thënë këtë, edhe incidentet e vogla të dhunshme, të cilat mund të shkaktohen nga përshkallëzimi i pakontrolluar i tensioneve ose rastësisht, mund të kenë pasoja shumë negative për rajonin. Ata mund të sjellin imazhe lufte dhe të njollosin sërish imazhin e rajonit, i cili është përpjekur shumë në 20 vitet e fundit të bindë botën se ka lënë pas trashëgiminë e luftërave jugosllave. Ata gjithashtu mund ta shtyjnë ëndrrën e integrimit evropian të Ballkanit Perëndimor në të ardhmen, me pasoja të rënda socio-ekonomike për qytetarët e zakonshëm. Pra, tensionet që shohim aktualisht janë të rrezikshme dhe lidershipet politike në rajon duhet të jenë të vetëdijshme për rreziqet e “luajtjes me zjarrin”.

Albanian Post: Greqia ende nuk e ka njohur Kosovën si shtet të pavarur, por janë bërë hapa pozitivë, edhe me vizitën e fundit të ministrit të Jashtëm Nikos Dendias në Prishtinë. A shihni një shans real që Greqia ta njohë Kosovën më parë në të ardhmen e afërt?

Nëse më pyesni mua, Greqia duhet ta kishte njohur Kosovën për një kohë të gjatë, veçanërisht kur GJND-ja vendosi në vitin 2010 se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ishte në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare, pasi nuk ishte produkt i një shteti ilegal të forcës të dënuar nga OKB-ja. Këshilli i Sigurimit, siç ndodhi në Qipro; pra, duke bërë në mënyrë eksplicite një dallim midis dy rasteve.

Qeveria greke, si dhe politikëbërësit dhe vendimmarrësit e të gjithë spektrit politik, megjithatë, mbeten ende skeptikë për njohjen e Kosovës dhe ngrenë çështjen e “kohës së duhur” për interesat e veta politike dhe gjeopolitike të Greqisë. Për më tepër, duket se llogaritja e Athinës për këtë çështje lidhet edhe me orientimin e ardhshëm gjeopolitik të Serbisë dhe rreshtimin mes Perëndimit (dhe BE-së) dhe Rusisë. Megjithatë, duhet theksuar se në krahasim me mosnjohësit e tjerë, madje edhe me disa njohës, Greqia ka pasur gjithmonë marrëdhëniet më angazhuese me Kosovën.

Dhe për herë të parë, ndoshta, pala greke duket e gatshme të ndërmarrë një lloj iniciative për të pakësuar tensionet aktuale të vazhdueshme midis Prishtinës dhe Beogradit. Në fakt, kjo çështje ka qenë në krye të agjendës së mini-turit të fundit të ministrit të Jashtëm Nikos Dendias në Ballkanin Perëndimor. Por unë besoj fuqishëm se Greqia mund të bëjë më shumë; ndoshta çështja e njohjes së saj mund të përdoret si një nxitje e mundshme ose pjesë e ndonjë nisme të re që çon në një zgjidhje përfundimtare.

Albanian Post: Serbia është padyshim një faktor në rajon, por ka shkaktuar kaos në Kosovë, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe gjithashtu në Mal të Zi. A mund të përcaktoni disa nga çështjet kryesore që kanë të përbashkëta të tre konfliktet dhe si mund të zgjidhen ato?

Ajo që të tre vendet kanë të përbashkët janë ndarjet serioze të brendshme. Serbia luan, në masën më të vogël ose më të madhe, rolin e prishësit të përpjekjeve për stabilizim dhe integrim rajonal në institucionet perëndimore. Mbështet ose toleron veprimet e ekstremistëve, parandalon zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe tejkalimin e përçarjeve dhe dallimeve të brendshme. Nuk mendoj se Serbia dëshiron ta shohë rajonin të kthehet në konflikt. Dhe, gjithashtu, nuk është domosdoshmërisht nën kontrollin e plotë të elementëve më radikalë serbë, si për shembull në Bosnje-Hercegovinë.

Për më tepër, aktorët joserbë në të tre vendet kanë gjithashtu njëfarë përgjegjësie për gjendjen aktuale të problemeve. Duke thënë këtë, lidershipi serb sigurisht konsideron se roli i saj rajonal po forcohet kur problemet dhe tensionet brenda shteteve dhe jashtë kufijve përshkallëzohen. Por kjo është një strategji e rrezikshme që flirton rrezikshëm me destabilizimin serioz, që mund të ketë pasoja shumë negative për të gjithë rajonin.

Albanian Post: Shumë herë kemi dëgjuar të njëjtën fjali: BB i përket Evropës. Si do ta ndihmonte vërtet Greqinë nëse gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor do të hynin në BE sipas këndvështrimit tuaj?

Është krejt e kuptueshme dhe shumë racionale që fqinjët tanë veçanërisht në Maqedoninë e Veriut, të cilët kanë bërë kompromise të dhimbshme, por edhe në Shqipëri dhe në pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor, mendojnë se kjo fjali është një shkronjë e vdekur. Në fakt, viti 2023 do të shënojë njëzet vjet nga Samiti i Selanikut, kur BE-ja e udhëhequr nga Greqia ofroi një vizion politik të përkatësisë dhe propozoi një proces që do të çonte në anëtarësimin e Ballkanit Perëndimor në familjen evropiane. Prandaj, është koha që BE-ja të jetë më në fund e sinqertë me veten dhe me rajonin. Hapi i parë u bë korrikun e kaluar kur Brukseli zhbllokoi rrugën e Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Ky ka qenë një nga lajmet më pozitive të vitit 2022 për rajonin dhe Greqinë.

Qershorin e kaluar, kryeministri grek, Kyriakos Mitsotakis madje propozoi një afat specifik që të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor të integrohen në BE deri në vitin 2033; kjo tregon interesin e qëndrueshëm të Greqisë për perspektivën evropiane të rajonit. Megjithatë, Athina duhet të bëjë më shumë në këtë drejtim; ndoshta duke inicuar -brenda BE-së – një grup të atyre që janë të gatshëm të shtyjnë përpara procesin e pranimit të rajonit në BE ose duke ndërmarrë nisma të veçanta për të zhbllokuar pengesat politike. Sigurisht që ka njohuritë dhe mjetet e nevojshme si anëtarja më e vjetër e Unionit në rajon.

Për Greqinë, është me rëndësi të madhe që Ballkani të jetë pjesë e projektit evropian, garantuesi më i suksesshëm i paqes, stabilitetit, rritjes ekonomike dhe prosperitetit social. Greqia si BE-ja nuk mund të përballojë humbjen e fqinjësisë së saj ndaj aktorëve të tretë që kërkojnë të minojnë të gjitha sa më sipër. Greqia e kupton se thjesht nuk mund të presë një të ardhme të qëndrueshme dhe të begatë pa siguruar prosperitetin dhe stabilitetin e fqinjëve të saj. Por është koha e fundit si Greqia ashtu edhe BE-ja të mbajnë premtimin e Selanikut.

Albanian Post: Shqipëria si faktor stabiliteti në rajon, a e shihni kështu? Si do ta komentonit organizimin e Samitit BE-BP në Tiranë dhe gjithashtu vazhdimin e Procesit të Berlinit në Tiranë vitin e ardhshëm?

Shqipëria është me të vërtetë një faktor stabiliteti, pasi ka zero probleme me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor dhe gjithashtu ka një orientim të qartë gjeopolitik properëndimor. Vërtet mendoj se ky fakt luajti një rol të rëndësishëm për zgjedhjen e BE-së për të “investuar” politikisht në Shqipëri për të pritur si vendin e parë në rajon si Samitin BE-BP, dhjetorin e kaluar dhe në 2023, Procesin e Berlinit. Shqipëria ka të gjitha kërkesat e nevojshme për t’u bërë së shpejti një shembull në rajon duke përshpejtuar reformat e nevojshme që do ta afrojnë atë dhe përfundimisht do të bëhet një anëtare e plotë e familjes sonë evropiane. Dhe në emër të saj, Greqia, si një mbështetëse e ngrohtë e perspektivës evropiane të Shqipërisë, duhet të jetë e gatshme të ndihmojë në çdo mënyrë të mundshme. Ky do të jetë një element themelor i epokës së re në marrëdhëniet tona dypalëshe.

Shqipëria ka dëshmuar tashmë se mund të organizojë dhe presë ngjarje të rëndësishme si një Samit BE-Ballkani Perëndimor, siç bëri në dhjetor. Jam shumë i sigurt se Samiti i Procesit të Berlinit do të konfirmojë edhe një herë se Shqipëria tashmë po përshpejton kursin e saj evropian. Vendimi i qeverisë së re gjermane për riaktivizimin e Procesit të Berlinit ka qenë një nga lajmet më pozitive të vitit 2022, veçanërisht për marrëveshjet e nënshkruara.

Për ne, në Programin e Evropës Juglindore të ELIAMEP, ideja shtytëse, logjika jonë e funksionimit është megjithatë që vendet e Ballkanit Perëndimor të mos trajtohen si njësi më vete, me një perspektivë disi të largët anëtarësimi. Mendimi dhe planifikimi i BE-së dhe vendeve anëtare duhet të jenë pan-evropiane dhe duhet ta trajtojnë Ballkanin Perëndimor si një pjesë integrale të hapësirës së tyre më të gjerë gjeopolitike dhe politike në zhvillim. Edhe përpara anëtarësimit, i cili gjithsesi duhet të ketë një kornizë kohore realiste, Ballkani Perëndimor duhet të lidhet me BE-në dhe shtetet anëtare në çdo mënyrë të mundshme dhe në të gjitha fushat përkatëse të politikave. Në këtë kontekst, Programi i ELIAMEP për Evropën Juglindore është i gatshëm të ndihmojë çdo proces përkatës në të gjitha mënyrat e mundshme.

Albanian Post: Në perspektivën rajonale, Greqia duket se është në “zjarr të hapur” me Turqinë. A rrezikojmë vërtet një konflikt të duhur midis dy entiteteve më të fuqishme në rajon?

Greqia po përballet për më shumë se dy vjet me një periudhë tensionesh të vazhdueshme me Turqinë. Ajo që është më shqetësuese sesa një konflikt në vetvete, është efekti i mëvonshëm që pati kjo periudhë në shoqëritë tona. Plagët e vjetra janë rishfaqur sërish dhe ka një dyshim të shtuar, madje edhe urrejtje mes dy popujve tanë. Fatkeqësisht, edhe mediat luajnë rolin e tyre në nxitjen e këtyre ndjenjave në të dy vendet. Por mediat janë edhe reflektim i zgjedhjeve të lidershipit politik.

Në vitin 2023, zgjedhjet në të dyja vendet do të zhvillohen diku në gjysmën e parë të vitit dhe kjo nuk lë vend për optimizëm se situata do të ndryshojë. Në fakt, mendoj se lidershipet politike si në Turqi ashtu edhe në Greqi do të vazhdojnë të luajnë kartën nacionaliste. Në të dy vendet, partitë në pushtet dhe ato opozitare do të zgjedhin këtë mënyrë pasi narrativat nacionaliste sigurojnë gjithmonë vota. Sado e kuptueshme politikisht kjo mund të jetë, është gjithashtu mjaft e rrezikshme për arsye të dukshme.

Nuk besoj se ndonjë konflikt do të ndodhë si një zgjedhje strategjike në emër të Turqisë. Megjithatë, ajo që më shqetëson në këtë mjedis toksik të vazhdueshëm është mundësia e një aksidenti. Shpresoj shumë që në vijim të zgjedhjeve, lidershipet e reja politike në të dy vendet të tregojnë pjekuri politike për të filluar edhe një herë bisedimet e nevojshme për t’i dhënë fund këtij mjedisi armiqësor, i cili në realitet është po aq i dëmshëm për të dy vendet, por edhe për rajonin tonë.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.