Nathalie Tocci për AP: Zgjerimi i BE-së është bërë një mundësi konkrete, jo më një farsë, por ka një rrugë të gjatë drejt realizimit real

Në një intervistë ekskluzive për Albanian Post, Nathalie Tocci, drejtoreshë e Institutit për çështjet ndërkombëtare (IAI) në Itali, ish-special adviser për përfaqësuesin e lartë të politikës së jashtme të BE -së Federica Mogherini dhe Joseph Borrell, autore e editorialëve të rregullt për Politico, La Stampa dhe The Guardian dhe shpesh për Foreign Affairs e Project Syndicate, shqyrton përparësitë dhe pengesat e procesit të zgjerimit të Bashkimit Evropian drejt Ballkanit Perëndimor.

Tocci analizon se si lufta në Ukrainë ka ndryshuar dinamikat e këtij procesi, duke e bërë atë një mundësi më të realizueshme dhe strategjike. Ajo gjithashtu flet për peshën e aktorëve të jashtëm si Rusia dhe Kina në krahasim me BE-në sa i përket influncës në Ballkan.

Përveç kësaj, Tocci ofron një pasqyrë të hollësishme mbi ndikimin e çështjeve të brendshme të BE-së dhe marrëdhëniet ndërkombëtare, përfshirë përplasjet e Kosovës dhe Serbisë, si dhe rolin e Italisë në këtë dinamikë.

Intervista e plotë

A është zgjerimi i BE-së drejt Ballkanit Perëndimor një objektiv real apo është një strategji për të parandaluar që këto vende të rrëshqasin drejt Lindjes (në veçanti Rusisë dhe Kinës)?

NT: Përpara pushtimit rus të Ukrainës, do t’ju kisha thënë se në fakt ishte më shumë e dyta, në kuptimin që flitej se ne (BE-ja) nuk mund të lejojmë që Ballkani Perëndimor të shkojë në duart e Rusisë dhe Kinës, apo Turqisë, apo vendeve të Gjirit, etj, prandaj më mirë le t’u japim iluzionin se një ditë do të anëtarësohen në Bashkimin Evropian. E vërteta është se ne nuk i duam vërtet, por le t’i lëmë në banjomari për ca kohë, me iluzionin se kjo ishte një situatë e qëndrueshme.

A ju kujtohet motoja e vjetër “Vendet kandidate bëjnë sikur reformohen, ne bëjmë sikur duam të zgjerohemi dhe kështu të gjithë janë të lumtur e të kënaqur”.

Pra, kjo ishte situata pak a shumë deri në vitin 2022. Çfarë ndodhi më pas? Lufta në Ukrainë e ka tronditur disi këtë të vërtetë që nuk ishte e vërteta, domethënë e ka bërë të qartë se në realitet kjo ishte një farsë nga njëra anë dhe nga tjetra nuk është më një farsë e qëndrueshme dhe kur je jashtë BE-së, apo NATO-s, një sërë gjërash mund të ndodhin duke përfshirë pushtimin nga një vend tjetër.

Pra, kjo shtytje e re drejt zgjerimit është absolutisht e vërtetë, si për vendet lindore ashtu edhe për Ballkanin Perëndimor. Thënë kjo dhe këtu vijmë te thelbi i çështjes, nuk do të thotë domosdoshmërish se ky zgjerim do të ndodh. Kjo do të thotë se zgjerimi është bërë një mundësi konkrete, nuk është më një farsë, por ka një rrugë të gjatë mes të qenit një mundësi konkrete dhe realizimit real të saj.

Pra, objektivi tani është të tregojmë çfarë mund të bëjmë si nga ana e Ballkanit dhe nga ana e Bashkimit Evropian, për ata si unë që besojnë në zgjerim, çfarë mund të bëjmë të gjithë ne për të siguruar që kjo mundësi të përkthehet në realitet.

Meqenëse ju besoni në zgjerimin e BE-së, duke parë se çfarë po ndodh me Hungarinë e Orbanit, më parë dhe me Poloninë që nuk është një vend aq i vogël, ose çfarë po ndodh në vendet e Evropës Lindore duke përfshirë Gjermaninë Lindore, kur flasim për zgjerimin, a nuk mendoni se një herë që këto vende do të jenë brenda mund të gjeni Orbanë të tjerë brenda Evropës?

NT: Ky është sigurisht një shqetësim. Unë do të shtoja megjithatë, është një shqetësim që krijon problem si ato vende të jenë brenda si të jenë jashtë BE-së. Domethënë, nëse Orban do të ishte jashtë Bashkimit Evropian, në mënyrë paradoksale në një farë mënyre do të ishte më e lehtë, sepse nuk ke brenda dikë që të mërzit, që përpiqet të gjejë mënyra për të korruptuar, por nga ana tjetër atëherë BE-ja nuk do të kishte asnjë lloj ndikimi që mund të ushtrohej ndaj këtyre vendeve.

Le të marrim rastin e Polonisë, pasi në Hungari problemi është ende. Pra Polonia ku një demokraci liberale është rikthyer tashmë, me humbjen e zgjedhjeve nga qeveria e PiS-it. Në realitet, fakti i të qenit brenda Bashkimit Evropian luajti një rol kyç. Kjo do të thotë se platforma në bazë të së cilës Tusk u zgjodh vitin e kaluar ishte fokusuar në kthimin e demokracisë liberale për ta afruar Varshavën me Bashkimin Evropian.

Mekanizmat e kushtëzimit ekonomik që janë përdorur kundër Hungarisë dhe Polonisë kanë një ndikim në frenimin e dëmit. Dhe në fakt, Komisioni tani dëshiron të përfshijë kushtëzimin e shtetit të së drejtës në të gjitha financimet evropiane. Është e qartë se e vetme mund të mos jetë në gjendje të sigurojë prodhimin e demokracisë liberale, por gjithsesi është një instrument, një garanci shtesë.

Pra e gjithë kjo për të thënë se problemi i brishtësisë së demokracive tona ekziston. Dhe është problem qoftë nëse je brenda, qoftë nëse je jashtë. Por duke qenë brenda ka më shumë vegla që mund të përdoren për t’u përballur me të.

Në raportin e Draghit për Evropën, për të cilin ai foli në takimin me ambasadorët disa ditë më parë, a mendoni se do të ketë një kapitull që lidhet me zgjerimin dhe strukturën evropiane për çështjen e vetos?

NT: Jo, nuk mendoj se do të flasë për atë. Në kuptimin që ky është një raport mbi konkurrencën dhe mund të ketë disa sugjerime, por jo përmes indikacioneve të politikave. Mund të japë një ide se një Evropë e zgjeruar është gjithashtu një Evropë më konkurruese. Por le të themi të vërtetën, se kuptimi i vërtetë i zgjerimit të BE-së është i një natyre strategjike të sigurisë. Kjo është e vërteta! Kjo është arsyeja pse procesi është rifilluar në këtë moment. Le të kujtojmë se nëse nuk do të kishte qenë pushtimi rus në Ukrainë, e gjithë kjo nuk do të kishte ndodhur.

Dhe sado që mund të keni angazhim nga institucionet, po kujtoj këtu kur Von der Lyen në Forumin Strategjik të Bled iu referua një Evrope të zgjeruar si një Evropë më e sigurt dhe një Evropë më konkurruese, duke i shkelur syrin Raportit të Draghit, në përpjekje për të thënë të gjitha gjërat në mënyrë që  të ishin aty, mendoj se Raporti i Draghit do të përqendrohet kryesisht në çështje të një natyre më sektoriale, në atë që duhet të bëhet me teknologjitë, çfarë duhet të bëhet me energjinë, çfarë duhet të bëhet me mbrojtjen, sesa me politikat e zgjerimit.

Një pyetje tani ka të bëjë me një ide që qarkullon në Ballkan prej vitesh, veçanërisht në vendet që kanë përqindje të konsiderueshme të popullsisë myslimane, si ne, Kosova, Bosnja dhe Hercegovina. Gjithnjë mendohet se këto vende do të jenë të fundit që do të hyjnë në BE dhe çfarë ndodhi me Turqinë e ushqen më shumë këtë ide. Domethënë, kur Turqia mendoi se gjithçka ishte gati drejt integrimit evropian, në atë moment Evropa ia mbylli dyert. A do të ndodhë kjo me Ballkanin Perëndimor?

NT: Pa asnjë hije dyshimi për Turqinë, kjo ishte arsyeja kryesore pse ndodhi. Racizmi, islamofobia në themel, është arsyeja kryesore pse njëra pjesë e Bashkimit Evropian u drejtua në atë kah.

Por nuk mendoj se kjo vlen njësoj për Shqipërinë, apo dhe Bosnjën. Kjo sepse numrat janë thellësisht të ndryshëm, pasi është një gjë të marrësh në bark 90 milionë turq myslimanë dhe është tjetër gjë të marrësh në bark Shqipërinë dhe Bosnjën psh., ku e gjithë popullsia shkon pak më shumë se 5 milionë. Numrat janë krejtësisht të ndryshëm. Pra, pjesërisht ka një problem demografik të ndryshëm, gjë që e bën çështjen e fesë më pak të ndezur.

Pjesërisht, dhe kjo është veçanërisht e vërtetë për Shqipërinë, ku nominalisht po flasim për një vend me shumicë myslimane, bëhet fjalë për një islam të ndryshëm në krahasim me idenë që ka islamofobi evropian në përgjithësi. Feja në këtë rast peshon relativisht më pak le të themi.

Domethënë, për mendimin tim, le ta themi kështu… lloji i racizmit ndaj një vendi si Shqipëria ka të bëjë më shumë me imazhin që mund të ketë, nuk e di, qytetari i Evropës Veriore, se shqiptari është shumë i korruptuar. Është më shumë ky lloj racizmi se sa diçka e përqendruar te feja, që sigurisht vlente dhe vlen për Turqinë, por më pak për Shqipërinë dhe Bosnjën.

Vijmë tek çështja Kosovë-Serbi. A është arritja e një marrëveshjeje mes dy shteteve një kusht thelbësor për hyrjen e tyre në Bashkimin Evropian? A do të mund të hyjë Serbia pa e njohur Kosovën?

NT: Le të themi se të dyja gjërat shkojnë së bashku, në kuptimin që një marrëveshje është e nevojshme dhe unë gjithashtu mendoj kështu sepse në një farë mënyre Bashkimi Evropian e ka kuptuar gabimin e bërë dikur për të futur brenda vetes shtete që nuk i kishin zgjidhur problemet e tyre, rasti i Qipros.

Dhe ishte një vendim që ishte shumë evident kur ndodhi për mendimin tim, por me sa duket jo i dukshëm në sytë e të tjerëve, sepse ata e kuptuan vetëm më pas. Tani, për shembull, është shumë e rrallë që dikush në Bruksel t’ju thotë se ai vendim ishte i mençur. Ndaj them që ky mësim është mësuar. Dhe nuk besoj ka gjasa që BE-ja të pranojë anëtarë të rinj që nuk i kanë zgjidhur problemet e tyre. Prandaj, rastin konkret zgjidhja e problemeve mes Serbisë dhe Kosovës, ku përfshihet edhe njohja e Kosovës nga Serbia.

E ke fjalën për de jure, jo de facto?

NT: Po, de facto pjesërisht ka ndodhur. Unë flas për një akord, akord. Një marrëveshje që është e mirë edhe për Kosovën pa hyrë në meritat e asaj që përfshin kjo marrëveshje. Por duhet të ketë një marrëveshje, ai kapitull duhet mbyllur. Dhe nga ai momenti që Kosova do të jetë anëtare në BE, anëtarët janë vetëm shtete.

Qëndrojmë në situatën Kosovë-Serbi. Franca dhe Gjermania, kanë treguar se kanë interesa shumë të rëndësishme ekonomike me Serbinë. Gjermania ka bërë marrëveshje për litiumin dhe Franca me vizitën e Macron ka bërë marrëveshje për shitjen e Raffalë-ve. Interpretimi që u rrah këtu ishte se jemi përballë qëndrimit të zakonshëm të hipokrizisë nga ana e Evropës, e cila nga njëra anë po shtyn drejt marrëveshjes Kosovë-Serbi, por në realitet favorit është Serbia. Arsyetimi në media dhe qarqe diplomatike ishte se një lëvizje e tillë e afron Serbinë me Evropën dhe e distancon nga Rusia, por në Ballkan jemi shumë skeptikë për këtë. A do të ndikojnë këto marrëdhënie ekonomike mes BE-së dhe Beogradit në të ardhmen dhe në procesin e zgjerimit?

NT: Të jem e sinqertë në lidhje me Serbinë, nëse shikojmë se çfarë ka ndodhur në dy vitet e fundit, nga njëra anë sigurisht që ka pasur këto marrëveshje në interes të saj dhe këtu shtojmë edhe municionin që Serbia i jep Ukrainës. Nga ana tjetër, megjithatë, të mos harrojmë se Serbia është bërë një paciente ndaj së cilës ka një vëmendje të veçantë, pikërisht në dritën e pushtimit të Ukrainës, për shkak të marrëdhënieve që Serbia ka me Rusinë, dhe si rrjedhojë e vëmendjes ndaj moslinjëzimit të saj (mendoni sanksionet). Kjo vëmendje është shumë më e madhe sot në Bruksel se sa ishte vite më parë.

Pra, për mendimin tim, le të themi ka një Serbi që është më e favorizuar në disa gjëra dhe më e pafavorizuar në disa të tjera. Dhe këtë e them sepse është gjithashtu e drejtë të theksohet ajo që bën Prishtina. Kosova ka qenë shumë nervoze në këto dy vite. Domethënë, krejt papritur ajo bën që Beogradi të duket më pajtues, dhe duke vepruar kështu le të themi se nuk ka bërë shumë miq. Dhe ky është problem. E kuptoj që Tirana po përpiqet të bindë Prishtinën, por nuk po ia del.

A e shihni Serbinë në të ardhmen në NATO?

NT: Jo, absolutisht jo. Gjëja më e mirë që mund të kesh është një Serbi si Austria, le të themi. Një Serbi, e cila ndoshta ruan neutralitetin e saj, por edhe paqartësitë, ambiguitetin e saj, sepse ky është edhe rasti i Austrisë. Por që është më shumë e linjëzuar se sa Serbia sot ndaj Bashkimit Evropian në lidhje me Rusinë.

A mendoni se tragjedia në Gaza mund të ketë ndonjë efekt në Ballkan, duke pasur parasysh se Irani është një aktor i padukshëm, por shumë i pranishëm nga njëra anë. Nga ana tjetër ka ndjeshmëri për luftën në Gaza nga një pjesë e popullsisë myslimane mbi të gjitha, por edhe duke parë politika të standardit të dyfishtë nga qeveritë në Ballkan ndaj Izraelit dhe Palestinës. A do të ketë pasoja kjo si në dinamikën e brendshme ashtu edhe në procesin e zgjerimit?

NT: Unë do t’ju thoja se mund të ketë më tepër një efekt indirekt. Ose më mirë, më shumë në një kuptim forcues. Çfarë dua të them? Nëse pozicioni, politika, qasja evropiane ndaj Gazës shihet si e e shtypur ndaj Izraelit, kundër të drejtave të njeriut, e njëanshme, me standarde të dyfishta – nga njëra anë dhe nga ana tjetër qasja e Bashkimit Evropian (dhe këtu kthehemi në pikënisjen) ndaj Ballkanit konsiderohet e padrejtë, është sikur këto dy gjëra forcojnë njëra tjetrën.

Nëse do të isha qytetar mysliman apo jo, pra një qytetar shqiptar që nga njëra anë shoh Bashkimin Evropian që sillet në këtë mënyrë të njëanshme në lidhje me luftën në Palestinë dhe nga ana tjetër një Bashkimi Evropian që flet, flet, por më pas nuk bën asgjë për Ballkanin, këto dy gjëra bashkohen në një distancim ndaj Brukselit.

Kështu që unë shoh më shumë një lloj efekti indirekt në këtë kuptim. Prandaj Lindja e Mesme ka ndikim në masën që vërteton një qëndrim që perceptohet si diskriminues ndaj Ballkanit. Nëse ky qëndrim diskriminues nuk ndodh, në kuptimin që Bashkimi Evropian ecën përpara me Ballkanin, atëherë me shumë mundësi do ta injorojnë në mënyrë qëndrimin ndaj luftës në Gaza.

Çfarë peshe kanë sot Rusia, Turqia dhe Kina në Ballkan?

NT: Ata kanë peshë, por nuk kanë dhe nuk do të kenë kurrë peshën potenciale që mund të ketë BE-ja, për arsyen e thjeshtë se në rastin e Bashkimit Evropian bëhet fjalë për ta bërë Ballkanin pjesë të vetes. Asnjë aktor tjetër nuk e ka këtë mundësi. Kjo ende krijon një ndryshim radikal dhe është arsyeja pse ndikimi i mundshëm që ka Evropa, nëse është i besueshëm, do të jetë gjithmonë jashtëzakonisht më i madh se Kina, Rusia e kështu me radhë.

Për shkak të afërsisë gjeografike, Italia duhet të ishte vendi me rolin më vendimtar, veçanërisht për strategjitë evropiane të integrimit të Ballkanit. Nuk ka qenë kurrë kështu dhe mendoj se ende nuk është. Por unë do të doja të dëgjoja se çfarë mendoni?

NT: Jam plotësisht dakord me ju dhe mendoj se shpjegimi ka dy implikime. E para ka të bëjë me faktin se Italia nuk ka pasur kurrë një politikë për Ballkanin. Dmth, Italia ka një politikë dhe një marrëdhënie shumë të ngushtë me Shqipërinë, pjesërisht edhe me Serbinë – jo si me Shqipërinë, domethënë e përjeton Ballkanin përmes marrëdhënieve dypalëshe me Tiranën dhe Beogradin. Por Italia nuk ka një pozicion të veçantë dhe marrëdhënie me Maqedoninë e Veriut, apo me Kosovën, apo me Bosnje dhe dhe Hercegovinën dhe nuk ka vizion për rajonin. Pra, nga njëra anë është ky problem. Nga ana tjetër, në përgjithësi, por edhe konkretisht për zgjerimin, në të vërtetë ka një mosefektshmëri totale të Italisë në Bruksel. Kjo do të thotë, se Italia, pavarësisht peshës, madhësisë së saj, nuk është një shtet anëtar me një ndikim të veçantë dhe për këtë arsye nuk ka ndikim as në gjëra të tjera, aq më pak në zgjerim.

Për marrëveshjen mes Melonit dhe Ramës (Itali – Shqipëri) për krijimin e dy kampeve ekstra territorialë në Shqipëri për azilkërkuesit që do të sjellë Italia, si e lexoni atë, si një marrëveshje mes dy kryeministrave për një temë delikate si emigracioni apo si një përpjekje të Evropës për ta bërë këtë përvojë shembull dhe më pas për ta përsëritur diku tjetër?

NT: Pra, le të themi me siguri se në realitet në Evropë përpjekja për të kontraktuar çështjen e emigracionit është folur për të paktën 20 vjet. Dhe askush nuk ia ka dalë kurrë. Ka pasur forma të ndryshme të zhvendosjes jashtë, shih marrëveshjen me Turqinë, Libinë, Tunizinë për shembull. Por le të themi se një marrëveshje në zonën e Shqipërisë sigurisht që krijon, pikërisht për shkak të këtij ekstra territorialiteti, duke zhvendosur juridiksionin në një vend tjetër, një model tjetër.

Sinqerisht nuk besoj se ky model mund të përsëritet diku tjetër. Por e mendoj kështu sepse, dhe këtu i kthehem reflektimit që po bënim më parë se përse për Ballkanin BE-ja është e ndryshme nga Kina, Rusia dhe të tjerë, ka të bëjë direkt me çështjen e zgjerimit. Pse vallë një vend tjetër që nuk ka këtë perspektivë (për shembull Tunizia) duhet t’ia bëjë këtë favor Bashkimit Evropian – sepse është një favor i madh – pse duhet ta bënte? Çfarë do të kishte në këmbim? Dhe për këtë arsye mendoj që nuk mund të përsëritet sepse karota që BE-ja ka për t’u ofruar vendeve të tjera nuk është aq e madhe.

Kjo më shtyn të pyes veten, por nuk kam përgjigje…Çfarë merr në këmbim Shqipëria me gjithë këtë? Pse po e bën Shqipëria këtë për Italinë?

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.