Fundjavën e kaluar, Shqipëria përjetoi momentin kulminant të Javës Britanike, që ishte festivali i ideve “Liria dhe Transformimi”, bashkë-kuruar nga akademikja dhe autorja e njohur britaniko-shqiptare, Lea Ypi dhe Festivali EA.

Ngjarja u zhvillua në Durrës ditën e parë dhe në Tiranë ditën e dytë.

Durrësi, duke qenë vendlindja e Lea Ypit, i dha asaj mundësinë të nderojë qytetin ku është rritur dhe ish-kryeqytetin e Shqipërisë. I mbajtur në Qendrën e Kulturës për Fëmijë, e sapo rinovuar, festivali “Liria dhe Transformimi” gjeneroi entuziazëm, diskutime të hapura dhe shkëmbime kulturore.

Në një sallë plot me njerëz, me sytë mbi Lea Ypin dhe Noel Malcolm, ndihej atmosfera e ngazëllyer në hapjen e këtij festivali.

Lea e mahniti publikun me një histori të këndshme të fillimit të jetës së saj në skenë pikërisht në atë qendër për fëmijë, e cila u pasua nga më shumë diskutime historike të komuniteteve shqiptare të përhapura në të gjithë rajonin.

Temat e diskutueshme nuk u shmangën, pasi BE-ja, Brexit-i dhe zelli i Shqipërisë për t’iu bashkuar këtij institucioni monolit evropian u diskutuan nga Lea dhe Noel, ku Noeli mësohet se ka shprehur hapur mbështetjen e tij për Brexit-in. Një diskutim i frytshëm që mbuloi shumë terren intelektual dhe i kujtoi audiencës aftësitë intelektuale të të dy folësve.

Folësit e tjerë të ftuar erdhën nga vende të largëta gjeografikisht dhe intelektualisht, me nuanca të ndryshme në temat e tyre të kërkimit dhe pasioneve. Në Durrës, shkrimtarja milleniale Olivia Sudjic përshkroi rritjen në një gjeneratë që përjetoi kalimin gradual, por të shpejtë, nga një botë analoge në një botë digjitale.

Ish-drejtoresha e grupit britanik për mbrojtjen e të drejtave të njeriut Liberty, Shami Chakrabarti, trajtoi se çfarë nënkuptojnë të drejtat e njeriut në botën e sotme, ku ato janë gjithnjë e më shumë në rrezik. Dita u mbyll me Misha Glenny, një ekspert i njohur për rajonin e Ballkanit, i cili foli për fushën e tij të kërkimit më të fundit, që është krimi kibernetik dhe gjeopolitika.

Ai shpjegoi mitin se në rajonin e Ballkanit ekziston një natyrë kriminale e lindur dhe dha shifra befasuese mbi rritjen e krimit kibernetik dhe riprodhueshmërinë e tij.

Dita e dytë e festivalit, e mbajtur në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit në Tiranë, hodhi dritë mbi tema më të rënda emocionalisht, por që nuk janë të huaja për popullsinë shqiptare.

Gazetarja e luftës me famë botërore Christina Lamb diskutoi punën e saj me gratë në zonat e shkatërruara nga lufta ndërkombëtarisht dhe viktimat femra. Ajo ngriti çështjen urgjente se si përdhunimi vazhdimisht shpërfillet si krim lufte në qarqet juridike ndërkombëtare dhe se si viktimat femra të luftës shpesh anashkalohen.

Sally Hayden, fituesja e fundit e çmimit Orwell në 2022 për librin e saj ‘The Fourth Hera We Drowned’ që ndjek kampet e paraburgimit të emigrantëve libianë, u angazhua në bisedë me ambasadorin shqiptar Uran Ferizi.

Urani, duke qenë vetë një emigrant pas rënies së komunizmit, i shtoi një prekje personale dhe empatike kësaj bisede të hapur. Folësi i fundit i ditës ishte autori, poeti dhe filantropisti i mirënjohur William Sieghart, i cili e mbylli ditën e bisedimeve në mënyrë të butë dhe qetësuese. William ndërveproi në mënyrë aktive me audiencën, duke i përshkruar ata me poezi nga botimet e shumta të antologjive të tij “Parmacia e Poezisë”, për luftën me guximin midis sëmundjeve të tjera moderne.

Së fundi, Alda Dizdari, një violiniste e njohur ndërkombëtarisht dhe vajza e një prej kompozitorëve më të famshëm shqiptarë zbukuroi skenën me harpisten britanike, Camilla Pay. Ata luajtën një përzgjedhje të pjesëve nga albumi i Aldës, “Fjalët e qiririt”, i cili u përpilua nga Alda në shtratin e spitalit të babait të saj kur ai kishte COVID.

Pas kthimit në qytetin e saj të lindjes, Tiranë, performanca e papërpunuar dhe emocionale e Aldës shkëlqeu përmes së cilës nxiti vërshime lotësh tek familjarët dhe miqtë e Aldës, si dhe te spektatorët e thjeshtë. Ajo rezonoi me temën e fundjavës për lirinë dhe transformimin, duke theksuar se si këto tema rezonojnë me të si një artiste e lirë dhe gjithnjë në zhvillim.

Zbulimi dhe kthimi ishin emblematike të kësaj fundjave të paharrueshme, duke i bërë jehonë temave të lirisë dhe transformimit, të cilat nxitën një përvojë unike për folësit dhe audiencën.

Një javë dhe fundjavë britanike, sigurisht që do të mbahet mend për origjinalitetin dhe inovacionin e saj.