‘Lahuta e Malcis’, pas 84 vitesh ‘këndohet’ në disa gjuhë të botës

Një vepër e veçantë, një vepër që ka lënë gjurmë në letërsi. Epopeja “Lahuta e Malcís” është e rëndësishme në lëvrimin e kulturës shqiptare.

Tanimë, “Lahuta” është përkthyer në disa gjuhë të botës.

Në gjuhën italiane është përkthyer disa herë nga Jul Bonati, por jo e plotë. Edhe Ernest Koliqi, i cili deshi ta realizonte plotësisht, por që u ndal vetëm te disa këngë.

Përpjekje për ta përkthyer në italisht bëri edhe Atë Fulvio Cordignano, të cilën e prezantoi me Atë Giovanni Giorgiani, kryeredaktorin e programit “Orizzonte Cristiana” pranë Radio Vatikanit.

Ky i fundit e trajtoi “Lahutën” në temën e diplomës, duke ia përkthyer në italisht të gjitha pjesët, që i duheshin.

Tema e diplomës së tij sot ruhet në Bibliotekën Françeskane të Shkodrës.

Gjithashtu u përkthye gjermanisht, nga albanologu Maximilian Lambertz (Vjenë 1882- Lajpcig 1963). Që më 1913, Larmbertz e quajti Fishtën poetin gjeni dhe Lahutën një kryevepër.

Në anglisht vepra u përkthye albanologu, shkrimtari dhe përkthyesi gjerman i lindur në Vankuvër, Kanada, Robert Elsie.

“Lahuta e Malcís” është një kryevepër, e cila zë vend në radhën e eposeve të mëdha botërore.

S’ka lexues që të mos e pëlqejë. E kemi fjalën për lexues, që kanë durim të shfletojnë një libër me 15 mijë e 613 vargje…

Natyrisht, po ta kesh parasysh historinë “politike” të Lahutës dhe të Fishtës, d.m.th heshtjen më se 50-vjeçare dhe zhdukjen e eposit kombëtar për një periudhë gjysmë shekullore, për rininë e sotme, nuk është e lehtë të lexohet, aq më pak, të interpretohet.

Por… “kush asht trim”, do ta lexojë me një frymë, do ta shijojë e do të mahnitet nga bukuria e Verbit të Poetit”, është shprehur përkthyesi.

Botimi anglisht i Fishtës është quajtur “Vepra e parë letrare shqiptare që i përket  botës”, pasi përmasat e saj e kalojnë çdo vepër letrare.

Stilistika e “Lahuta e Malcís”

Kryevepra e At Gjergj Fishtës, Lahuta e Malcís, u nis në vitin 1905 dhe përfundoi në vitin 1937.

Epopeja “Lahuta e Malcís” nuk ka një hero kryesor në qendër, por në të kryesisht përshkruhen ngjarje të veçanta nga luftërat e dy brezave.

Heronjtë e Lahutës janë disa dhe mjaft të ngjashëm me njëri-tjetrin: Oso Kuka, Marash Uci, Dedë Gjo Luli, Tringa, Abdyl Frashëri dhe Ali Pashë Gucia mbartin veçantitë e heroizmit shqiptar.

Lahuta e Malcís është vepër për himnizimin e dëshirës së Gjergj Fishtës, që nuk kufizohet në kohë e hapësirë.

Vepra nis me këndimin e heroizmave shqiptare për të mbrojtur tokat e veta nga sulmet malazeze, të përqendruara në Shqipërinë e Veriut, mirëpo vjen duke u zgjeruar në hapësirë dhe në kohë për të kapur ndodhitë e cilësitë shqiptare.

Gjithashtu nis me trajtimin e një krahine, për t’u zgjeruar në tërësinë etnike shqiptare; nis me trajtimin e burrnisë së një ambienti për të arritur te koncepti i kombit.

Në vepër mbizotërojnë këngët historike, kreshnike dhe autoriale. Lahuta e Malcís është një vepër epike, me një ndërtim të brendshëm dramatik ku spikasin veprimet, dialogu, përshkrimi i shkurtër dhe gjuha e folur e kthyer në gjuhë të shkruar përshtatur karakterit të personazheve.

Duke iu përmbajtur këtij modeli dhe këtij stili, Fishta shtin në tekstin e vet format e dendura apo të shkurtra të letërsisë gojore, jo si citat, por si mbindërtim, zakonisht e më fuqishëm në trajtën e urimeve e të mallkimeve.

Vargu i veprës është tetërrokësh, i përgjasuar me vargun më të njohur popullor shqip.

Me ndikim nga këngët epike veriore, ka një ndërthurje mes elementeve të besimeve popullore shqiptare dhe ndikimit të letërsisë sllave të jugut.

Fishta, këngët e para të Lahutës i botoi si këngë popullore, por duke qenë se lexuesi shqiptar i priti ato më fuqishëm se krijimet e tjera të tij, ai u frymëzua për vazhdimin dhe mbarimin e veprës.

Ajo që e bëri veprën më popullore ishte komunikimi krijues-lexues gjatë procesit të krijimit të veprës, duke u munduar t’i përngjasin njëra-tjetrës.

Poet i madh në variantin përfundimtar bëri një renditje të këngëve, duke sjellë kronologji të ngjarjeve që përfshijnë ndodhitë shqiptare nga gjysma e shekullit XIX deri në Pavarësinë e Shqipërisë dhe Konferencën e Londrës më 1913.

Së fundmi, kryevepra “flet” frëngjisht “Une épopée albanaise…”,  e përkthyer  nga studiuesi shqiptaro-francez, Abidin Krasniqi, i lindur dhe rritur në Paris dhe botuar nga shtëpia botuese, L’Harmattan’s, ndër më të mëdhatë e Francës.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.