Intervistë ekskluzive me ish-presidentin malazez, Filip Vujanoviç: Marrëveshja për Demarkacionin erdhi pas vitesh punë të kujdesshme, në Kosovë ua keqinterpretuan njerëzve

“Demarkacioni i Kosovës me Malin e Zi ishte një proces i gjatë me vite mes dy vendeve miqësore dhe më pas u nënshkrua nga unë dhe Hashim Thaçi”, thotë Filip Vujanoviç, ish-presidenti i Malit të Zi, prandaj ai e kishte vështirë ta kuptonte se çfarë ndodhte në Kosovë që Parlamentit nuk e ratifikonte dot marrëveshjen dypalëshe.

Në një intervistë ekskluzive për Albanian Post, Vujanoviç – që postin e presidentit malazez e mbajti për plotë 16 vjet (nga viti 2002 kur ishte president në detyrë e deri në vitin 2018) – deklaron se më pas e kuptoi se në Kosovë u keq-prezantua procesi i demarkacionit.

Ai ka hallin se as njerëzve nuk ua shpjeguan si duhet se çfarë saktësisht i binte caktimi i linjës kufitare mes dy vendeve.

“Nuk ka asnjë shembull të krijimit të një shënjimi të kufirit shtetëror për ta sinkronizuar atë me pronën private të disa personave. Ata që jetojnë pranë kufirit nuk duhet të kenë ndonjë vështirësi në përdorimin e pronës së tyre në vendet fqinje, përkundrazi”, thotë Vujanoviç.

Filip Vujanoviç është nga ata politikanët ballkanas që i ka parë të gjitha. I lindur dhe rritur në Beograd, por karrierën politike e zhvilloi krejtësisht në Mal të Zi.

E nisi në vitin 1993, kur presidenti federal i Malit të Zi, Momir Bulatoviç, e ftoi t’i bashkohej në Partinë Demokratike të Socialistëve.

Më vonë do të bëhej Ministër i Drejtësisë në qeverinë e Milo Gjukanoviç, kur ky i fundit ende ia rrihte shpatullat Slobodan Millosheviç-it (1993-96) dhe më pas përsëri ishte ministër i Brendshëm, kur nga 96-ta Gjukanoviç vendosi t’ia kthente shpinën Millosheviç-it dhe të ndryshonte anë krejtësisht.

Përkundër se i lindur në Beograd, Vujanoviç gjithmonë ishte treguar shumë pro-malazez dhe ishte një nga figurat, bashkë me Gjukanoviç, që udhëhoqi kampanjën pro ndarjes nga Serbia në vitin 2006.

Edhe në 2008 ishte Vujanoviç që zyrtarisht do ta njihte Kosovën shtet të pavarur si president i Malit të Zi.

Në këtë intervistë për Albanian Post, Vujanoviç, pashmangshëm, ka folur për Demarkacionin që vetë e nënshkroi, por edhe për kryeministrin e parë shqiptar të Malit të Zi, Dritan Abazoviç. Thotë se ka shumë punë për para, megjithatë “jam i lumtur që Mali i Zi, për herë të parë që nga rivendosja e shtetësisë, ka një kryeministër nga një pakicë kombëtare”.

Vetë Vujanoviç ka mbajtur të gjitha postet e rëndësishme në politiken malazeze. Ishte ministër, kryeministër, kryetar-parlamenti, ushtrues detyre i Presidentit dhe në fund president.

Ai ka njohje të gjerë për proceset politike në Ballkan, prandaj është pyetur edhe për zhvillimet e fundit në rajon dhe nismat rajonale. Patjetër për dialogun Kosovë – Serbi dhe si e sheh ai zgjidhjen finale mes dy shteteve fqinje.

Intervista e plotë e Filip Vujanoviç dhënë për Albanian Post:

Albanian Post: Ju dhe ish-presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, në vitin 2015 keni nënshkruar një deklaratë të përbashkët me të cilën inkurajoni Kuvendet të ratifikojnë marrëveshjen për kufirin shtetëror. Në Kosovë po përflitet se kjo marrëveshje duhet të rishikohet, ndërsa kryeministri i Malit të Zi, Dritan Abazoviç tha se është çështje e mbyllur?

Do të ritheksoj se komisionet shtetërore kanë arritur një marrëveshje për kufirin dhe dy qeveritë e kanë ratifikuar. Ajo u nënshkrua në Vjenë në vitin 2015 me mbështetjen e madhe të ministrit të atëhershëm të Punëve të Jashtme, më vonë kancelarit austriak Sebastian Kurtz. Dy parlamente kombëtare e kanë ratifikuar marrëveshjen dhe tani duhet ta zbatojmë përmes punës së përbashkët të Komisionit Kombëtar për ekspertët e demarkacionit.

Marrëveshjen e kufirit mes Malit të Zi dhe Kosovës e shoh si një shembull të shkëlqyer të gatishmërisë dhe aftësisë së dy vendeve fqinje dhe mike për të zgjidhur një çështje të ndjeshme që gjithmonë ka krijuar probleme, madje edhe rreziqe, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor. Duhet të shpallim sërish se lufta tragjike në shpërbërjen e ish-Jugosllavisë, në thelb ishte e motivuar nga disa plane për ndryshimin dhe zgjerimin e kufijve shtetërorë. Mali i Zi është krenar për marrëveshjet që ka lidhur me Bosnje-Hercegovinën – marrëveshja e parë e tillë mes ish-republikave jugosllave – dhe Kosovën.

Duhet të theksojmë se ato marrëveshje janë lidhur pas vitesh pune të kujdesshme të komisioneve shtetërore të kufirit dhe janë nënshkruar në Vjenë, të mbështetura fuqishëm nga ish-presidenti i Austrisë, marrëveshja Mali i Zi-Bosnje-Hercegovinë dhe ministri i Punëve të Jashtme të Austrisë.

Albanian Post: Mendoni se ka ende vend për korrigjim?

Marrëveshjen Malit të Zi e ratifikoi shpejt dhe ju kujtohet se Kuvendi i Kosovës e bëri këtë pas vitesh keqkuptimesh të brendshme dhe vonesave të shumta.

Për mendimin tim, një keqkuptim i tillë erdhi si pasojë e statusit të pashpjeguar sa duhet të njerëzve që jetojnë pranë kufirit shtetëror. Nuk ka asnjë shembull të krijimit të një shënjimi të kufirit shtetëror për ta sinkronizuar atë me pronën private të disa personave. Ata që jetojnë pranë kufirit nuk duhet të kenë ndonjë vështirësi në përdorimin e pronës së tyre në vendet fqinje. Përkundrazi, njerëzit që jetojnë afër kufirit duhet të përdorin pa probleme pronën e tyre dhe të kenë njëfarë stimulimi nga të dy shtetet në zhvillimin e aktiviteteve të tyre bujqësore.

Do të ritheksoj se komisionet shtetërore kanë arritur një marrëveshje për kufirin dhe dy qeveritë e kanë ratifikuar. Ajo u nënshkrua në Vjenë në vitin 2015 me mbështetjen e madhe të ministrit të atëhershëm të Punëve të Jashtme, më vonë kancelarit austriak Sebastian Kurtz. Dy parlamente kombëtare e kanë ratifikuar marrëveshjen dhe tani duhet ta zbatojmë përmes punës së përbashkët të Komisionit Kombëtar për ekspertët e demarkacionit.

Albanian Post: Po flasim pak për dialogun mes Kosovës dhe Serbisë, kjo e fundit ende nuk është pajtuar që ta njohë Kosovën si shtet të pavarur dhe vazhdon ta pengojë pranimin e saj në organizatat ndërkombëtare.

Publiku juaj e di se Mali i Zi kurrë nuk ka sugjeruar zgjidhjen përfundimtare për këtë marrëdhënie shumë të ndjeshme. Ne gjithmonë kemi theksuar se ky është një detyrim dhe përgjegjësi e atyre që negociojnë me BE-në dhe SHBA-në dhe të përfshirë në mënyrë aktive në dialog. Shpresojmë se do të kemi të njëjtin qëndrim edhe në të ardhmen. Në të vërtetë, të gjithë në rajon do të brohorasin për suksesin e dialogut. Unë supozoj se dialogu duhet të pranohet në Parlamentin e Kosovës dhe Serbisë, ose në Referendum pasi rëndësia e vendimit shkon përtej përgjegjësisë së vendimmarrësve.

Do të isha i kënaqur në rastin e normalizimit të shpejtë të marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, i cili rëndon edhe pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor. Këto marrëdhënie janë të ndërlikuara dhe një kompleksitet i tillë ka zgjatur më shumë se një shekull. Lidershipi aktual në të dy vendet ka përgjegjësi dhe detyrim të madh për të zgjidhur këtë marrëdhënie komplekse në mënyrë të qëndrueshme, në dobi të qytetarëve dhe bashkëpunimit të tyre ekonomik, kulturor dhe të përgjithshëm. Në të vërtetë, duke folur nga një këndvështrim historik, është e vështirë për t’i zgjidhur ata që nuk krijuan probleme kaq të gjata dhe të rënduara. Por, ky është fati i liderëve politikë në kohën e punës dhe udhëheqjes së tyre.

Albanian Post: Kosova së fundi ka aplikuar në Këshillin e Evropës, nga ana tjetër Serbia ka thënë se disa shtete do ta tërheqin njohjen e Kosovës si shtet, sa janë gjasat që Kosova të pranohet në KiE sipas jush?

Nëse dialogu nën mbikëqyrjen dhe mbështetjen e BE-së dhe SHBA-së ka dinamikë të mirë, të gjitha çështjet, përfshirë anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës, mund të zgjidhen më lehtë. Në përgjithësi, është e dobishme për Kosovën që të ketë qasje në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg, sepse kjo është një nga instancat thelbësore gjyqësore në komunitetin evropian dhe korrigjuesi i gjykatave kombëtare. Anëtarësimi në Këshillin e Evropës është një parakusht për të pasur këtë mundësi.

Albanian Post: Serbia vazhdon të insistojë që Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe të themelohet nga Kosova, por edhe shtetet e QUINT-it kërkojnë themelimin e tij.

Unë e shoh Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe si një model të bashkëjetesës në Kosovë dhe një mundësi për Serbinë për të ndihmuar në procesin e rritjes së cilësisë së jetës së serbëve në Kosovë, për t’i inkurajuar ata që të qëndrojnë në Kosovë dhe për të zhvendosurit të kthehen duke i ofruar atyre një cilësi të përshtatshme jetese dhe besimi.

Gjithmonë kam mbrojtur detyrimet e pranuara për t’u respektuar dhe zbatuar. Kjo i jep seriozitet dialogut atyre që morën pjesë. Në të njëjtën kohë, kjo jep angazhime për vendet që punojnë në marrëveshje. Krijimin e idesë së Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe e shoh si përkujdesje dhe gatishmëri të të dyja vendeve për t’i ofruar komunitetit serb në Kosovë cilësi të jetës që i motivon ata të qëndrojnë në Kosovë dhe gjithashtu për riatdhesimin e të zhvendosurve. E shoh si një lidhje të mirë ndërmjet serbëve të Kosovës dhe institucioneve të Kosovës. Lidhja që politika shtetërore e Kosovës do të afirmohet për të treguar se ky grup kombëtar është i barabartë dhe i respektuar, si çdo qytetar në Kosovë, pavarësisht nga përkatësia etnike.

Albanian Post: Vende si Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia e Veriut kanë nisur një iniciativë të quajtur Ballkani i Hapur. Jeni pro Ballkanit të Hapur?

Unë mbështes gjithçka që liderët e Ballkanit Perëndimor kanë rënë dakord tashmë në kuadër të Procesit të Berlinit në Samitin BE-Ballkani Perëndimor, mbajtur në Sofje në nëntor 2020. Gjatë këtij samiti, ata vendosën të punojnë për krijimin dhe koordinimin e Tregut të Përbashkët Rajonal të Ballkanit Perëndimor përmes miratimi i dy deklaratave: Deklarata për Tregun e Përbashkët Rajonal të Ballkanit Perëndimor dhe Deklarata e Axhendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor.

Tregu i përbashkët rajonal i Ballkanit Perëndimor do të koordinohet nga dy iniciativa rajonale ekzistuese – Procesi i Bashkëpunimit të Evropës Juglindore përmes Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal dhe iniciativës CEFTA. Në emër të Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë, Deklarata u pranua dhe u nënshkrua nga kryeministrat Edi Rama, Zoran Zaev dhe Ana Brnabiç. Tregu i Përbashkët Rajonal i Ballkanit Perëndimor rezultoi nga vite bashkëpunimi midis Ballkanit Perëndimor dhe BE-së. Gurët e themelit të bashkëpunimit në këtë drejtim u vendosën në Trieste, në vitin 2017, gjatë Samitit BE-Ballkani Perëndimor. Tregu i Përbashkët Rajonal është një model gjithëpërfshirës i bashkëpunimit ekonomik (përfshin të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor). Ai u krijua në një komunikim intensiv me BE-në përmes Procesit të Berlinit, i koordinuar nga nismat tashmë të krijuara rajonale, të cilat janë thellësisht të përfshira në përmbushjen e qëllimeve të bashkëpunimit ekonomik rajonal.

Albanian Post: Zotëri Vujanoviç, për herë të parë kemi një kryeministër shqiptar në Mal të Zi që është z. Dritan Abazoviç. Si e keni parë zgjedhjen e tij si kryeministër? Cilat janë përditshmëritë tuaja për të?

Jam i lumtur që Mali i Zi, për herë të parë që nga rivendosja e shtetësisë, ka një kryeministër nga një pakicë kombëtare. Ai vjen nga një parti politike civile, ndaj duhet të afirmojë vlerat e shoqërisë civile. Ai gjithmonë thekson se nuk i është përkushtuar asnjë programi të partive politike, përfshirë edhe partinë e tij, nëse kjo nuk i ndjek vlerat malazeze. Koha do të tregojë se sa i suksesshëm do të jetë ai në një përkushtim të tillë. Ai krijoi një terren të mirë për veprimet e tij në të tashmen, e cila është e rënduar me parti, ndarje politike dhe etnike dhe një minim serioz i gurëve të themelit të shoqërisë civile malazeze.

Pres që qeveria e kryeministrit Abazoviç të përgatitet për zgjedhjet e ardhshme, duke punuar drejt tejkalimit të stagnimit aktual të trefishtë: 1) Stagnimi në procesin e anëtarësimit në BE, 2) Përmirësimi i pamjaftueshëm efektiv i kuadrit ligjor zgjedhor, 3) Stagnimi në emërimet në drejtësi, përfshirë gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese. Për mendimin tim, prioritet i kësaj qeverie duhet të jetë përmbushja sa më e shpejtë e këtyre detyrave. Për këtë qëllim, qeverisë i duhet një shumicë deputetësh më e madhe se ajo që ka aktualisht në Parlament. Do të jem i kënaqur nëse ata sigurojnë një shumicë shumë më të gjerë në Parlament, e cila mund të jetë një hyrje në zgjedhje që çdo pjesëmarrës duhet të pranojë. Rrjedhimisht, kjo do ta promovonte sërish Malin e Zi si një shoqëri civile që qëndron në bashkëjetesën e dallimeve që nuk e ndajnë shoqërinë apo nuk e pengojnë vendin nga zhvillimi i përgjithshëm.

Ne jetojmë në një kohë ku anëtarësimi ynë në NATO dhe pozicioni udhëheqës në procesin e anëtarësimit në BE është vendimtar, ndaj duhet t’i përkushtohemi vlerave të atyre arritjeve me përgjegjësinë më të madhe.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.