Shkrim në monografinë dedikuar “Hanit të 2 Robertëve”, pikës fokale të kulturës dhe artit kontemporan para dhe pas luftës.
Petrit Selimi – e mbaj mend si një serial të gjatë të pandërprerë të ngjarjeve dhe rrëfimeve, me disa episode shumë të veçanta, duke i ndërruar lokacionet dhe duke i ndërruar mysafirët.
Duke ndërruar historia e Kosovës, edhe Hani ndërronte, por gjithmonë e mbante identitetin e vet, i cili në thelb ishte identiteti i Prishtinës.
Në vitet ’90, në kohë okupimi, kur unë po rritesha, Prishtina s’kishte mundësi t’i ofronte diçka rinisë, por Hani ishte vendi ku mund ta gjeje do troha të lirisë së shprehjes.
Aty pikë së pari kishte art, në periudhën kur arti ishte gjëja e fundit për të cilën njeriu flet në kohën e jetës a të vdekjes.
Hani e solli artin si model të rezistencës. Ishte shumë me rëndësi në kohën e varfërisë ekstreme, kur artistët dhe veprimtarët e kulturës hiqnin më së shumti, kur inspirimi për art ishte më i ulëti, nëse jo më i tmerrshmi, të kishe një fanar, i cili artistëve ua jepte mundësinë të tregonin diçka, e tekefundit edhe të fitonin ndonjë dojçmarkë nga shitja e ndonjë grafike a pikture.
Këto momente për atë periudhë ishin boshti i mbajtjes gjallë të një skene të tërë të artit kontemporan. Shumë pak njerëz e kujtojnë dhe e mendojnë Hanin në relacion me artin në atë periudhë.
Hani lidhet edhe me politikën. Shumë prej marrëveshjeve, shumë prej bisedave para luftës, të planeve rreth rezistencës së armatosur, të komploteve, të krijimit të idesë së lirisë, bëheshin në Han.
Hani vazhdoi edhe mbas luftës, kur u desh që vendi të rinovohej dhe të rindërtohej nga shkatërrimi, kur shpërthenin ide, biseda me mysafirë të huaj, me ambasadorë, me guvernatorët nga UNMIK-u, me njerëz të ndryshëm që vinin me mendime të mira, e dikush edhe me të këqija.
Në Han mblidheshin të gjithë. Në mungesë të vendeve të tjera të tilla për shkëmbimin e lirë të mendimeve, Hani (dhe Merita e Fadili) edhe atëherë vazhdoi ta jepte veten, lokacionin dhe njerëzit, si platformë për një debat të një shoqërie pa interesa të njëanshme.
Ruaj nga Hani disa momente personale kujtimesh, si për shembull kur u bllokuam nga milicia serbe në qytet njëherë me shokët e mij. Patëm dalë një mbrëmje para luftës ndoshta më 1996 ose 1997, e më vonë pamë se kishte prani të madhe të policëve jashtë.
Mbetëm disa prej nesh në Han, se s’kishim mundësi të shkonim në shtëpi dhe s’kishim atëherë as telefona mobilë e as statikë që t’u lajmëroheshim familjarëve.
Tash e kuptoj, sepse jam edhe vetë prind, se çfarë tmerri ka qenë për nënën dhe për babain kur nuk dinin ku e kishin djalin, e unë isha në Han, domethënë i sigurt.
Në fund disi më duket që përfunduam në banesën e Ilir Bajrit, aty afër Hanit. S’kishte telefon, por e patëm kaluar gjithë natën duke i dëgjuar zhurmat e kallashnikovit. Besoj se serbët festonin fitoren në një lojë basketbolli.
Kam edhe një rrëfim nga koha e pasluftës, që ndoshta të tjerët s’do ta përmendnin, por të mirat dhe të këqijat duhet ngapak të balancohen.
Njëherë Fadili më pat përjashtuar prej Hanit.
Ishte viti 2000 dhe kishte nisur debati elektoral për zgjedhjet e para, e ne ishim një grup i madh shokësh, të gjithë njiheshim mirë me njëri-tjetrin, analistë, politikanë të të dyja poleve të asaj kohe, dhe diskutonim kush do t’i fitonte zgjedhjet. Dikush fliste me emocione e dikush ishte më racional.
U grindëm aq keq se cili do t’i fitonte zgjedhjet e kush do ta kishte primatin në Kosovën e pasluftës dhe në një moment e mora një urdhëresë: “Dil jashtë dhe mos u kthe më kurrë!”. Këto ishin momente që zgjasnin vetëm gjatë natës, se natyrisht, pronarët e Hanit nuk e mbanin hidhërimin më gjatë se 24 orë.
Por e mbaj mend si sot, për herë të parë në jetën time më pati përjashtuar dikush prej kafeterisë. Edhe sot e kujtoj me dashuri këtë episod.
Mund të them se Hani i mungon Prishtinës, jo si hapësirë, sepse ka njerëz që investojnë tash me mijëra euro në enteriere, në restorante të shtrenjta, në shampanja e këso e aso gjërash.
Ka ndryshuar jeta e natës për të mirë e për të keq, por mungon ajo oazë edhe ajo mundësi e diskutimit, për diçka pak më shumë se vetëm ndihmesa sipërfaqësore për hedonizëm. Jo që Prishtina ka përfituar shumë objekte të kulturës me art fantastik kontemporan në ndërkohë.
Nëse shikohet në distancën kohore, ndoshta madje është varfëruar pakëz hapësira kulturore, e krahasuar me entuziazmin dhe ndjenjën e asaj kohe të paraluftës dhe menjëherë mbas luftës.
Hani për mua personalisht është edhe diçka më shumë se vetëm një rrëfim për Prishtinën a vetëm rrëfim për shoqërinë.
Babai im i ndjerë, Selushi, rrinte në Han, rrinte me Fadilin, me shokët e vet. Dhe pjesë e rritjes sime si njeri, jo në sensin e moshës, por të formimit, janë rrëfimet e babait tim nga Hani, nga rrjeti dhe shoqëria që ekzistonte asokohe, e cila nuk e di nëse ekziston më ndërmjet njerëzve.
E kjo histori e imja familjare, e babait tim, është e lidhur edhe me historinë e Hanit.
Aftësia e Hanit që ta krijonte atë llaçin midis blloqeve, pra t’i lidhte njerëzit me njëri-tjetrin, që është meritë e pronarëve të Hanit, është aftësi dhe pasuri e një përfitimi larg më të madh për një lokal sesa që mund të arrihet me shitjet e rakisë.
Është diçka që e krijon historinë e një vendi.
(Nga libri “Hani i 2 Robertëve 1989–2019 / Arti i Rezistencës — Rezistenca në art” nga Merita dhe Fadil Dragaj).
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
