Ky shkrim është përshtatur nga “New York Times” për nder të 100-vjetorit të ditëlindjes së Jimmy Carter, presidenti i 39-të i Shteteve të Bashkuara

Kishin kaluar pesë vite (prill 1973 ed.) qëkurse Shtetet e Bashkuara kishin kërkuar një dialog me Shqipërinë komuniste.

Zëvendës sekretari i atëhershëm i Shtetit, Kenneth Rush, deklaroi në një fjalim se Washington-i zyrtar ishte “i përgatitur për t’iu përgjigjur” një oferte shqiptare për të diskutuar rivendosjen e marrëdhënieve, të prishura që nga Lufta e Dytë Botërore.

Më 29 korrik të vitit 1978, e përditshmja amerikane “New York Times” do të publikonte një artikull i cili zbulonte se Administrata e Jimmy Carter-it po shqyrtonte nëse do të përpiqej të hapte diskutime me Qeverinë Komuniste të Shqipërisë, duke cituar zyrtarë amerikanë me dijeni për situatën.

Lajmi do të bëhej i ditur nga reporteri i NYT-së, David Binder, i cili shërbente si korrespondent i huaj në Ballkan.

Zyrtarët amerikanë mendonin se koha ishte e duhur për një qasje të tillë, pasi Kina kishte njoftuar më 13 korrik ndërprerjen e ndihmës ushtarake dhe ekonomike për “ish-aleatin e saj ideologjik”.

Ata kishin tërhequr të gjithë personelin e asistencës teknike, që thuhej se numëronte mbi 500 persona.

Kjo lëvizje e Kinës e kishte lënë qeverinë e Tiranës të bllokuar ekonomikisht, thoshin specialistët amerikanë.

Shqipëria mund të shpresonte që të merrte ndihma nga një pjesë e vogël e partnerëve tregtarë perëndimorë – Franca, Italia apo Greqia.

Por nuk mund të pritej nga asnjë prej tyre që të plotësonte boshllëkun e lënë nga kinezët, thanë zyrtarët e administratës.

Kjo, pasi Kina kishte furnizuar ndihma ekonomike dhe ushtarake me vlerë mbi 5 miliardë dollarë ndër vite dhe përfaqësonte partnerin më të madh tregtar të Shqipërisë, duke zënë një të tretën e vëllimit prej 300 milionë dollarësh në shkëmbimet e dyanshme.

Zyrtarët e administratës vazhduan të thoshin në intervista se pavarësisht sulmeve të vazhdueshme nga udhëheqësit shqiptarë ndaj “social-imperializmit” të Bashkimit Sovjetik, ata mund të ndiheshin të detyruar të gëlltitnin krenarinë dhe të përpiqeshin të rifillonin një marrëdhënie me rusët.

Shqetësimi i specialistëve amerikanë ishte se Bashkimi Sovjetik do të kërkonte dhe mund të merrte, si çmim për rifillimin e ndihmës, të drejtën e vendosjes së anijeve luftarake sovjetike në ishullin e Sazanit, siç bënte përpara vitit 1961.

Ndonëse ndërprerja midis Shqipërisë dhe Kinës kishte mbi gjashtë vjet që diskutohej, analistët e administratës Carter thoshin se ashpërsia dhe përfundimi i saj duket se e kishte zënë në befasi udhëheqjen shqiptare.

Agjencia shqiptare e shtypit, ATA dhe radio e Tiranës raportuan asokohe shkeljen, por nuk kishte pasur asnjë përgjigje zyrtare nga Enver Hoxha.

Kundërshtimet e Shqipërisë ndaj politikës kineze në nivelin material përqendroheshin në atë që ajo pretendonte se ishte ndihma e pamjaftueshme që nga viti 1975.

Në nivelin politik, ajo kundërshtoi kryesisht përmirësimin e vazhdueshëm të marrëdhënieve të Kinës me Shtetet e Bashkuara.

Kinezët, nga ana e tyre, akuzonin shqiptarët për praktika shkatërruese në projekte të ndryshme ndërtimi, duke përfshirë një fabrikë çeliku dhe rafineri vaji, dhe për njohuri të pamjaftueshme teknike për të drejtuar projektet e përfunduara.

Politikisht, kinezët kishin shprehur pakënaqësi të mëdha ndaj sulmeve shqiptare ndaj parimeve maoiste, ndaj “oportunizmit” kinez në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara dhe, së fundi, ndaj qëndrimit negativ të Kinës ndaj Vietnamit.

Në këtë moment, specialistët amerikanë nuk mund të hamendësonin për hapin e radhës të Enver Hoxhës.

Një gjë ishte e sigurt për ta, ndryshimet në Shqipëri, ndoshta edhe në rangje drejtuesish, do të vinin së shpejti.

NYT-ja flet për një artikull të vitit 1977 nga Nexhmije Hoxha që krijonte një aluzion të spastrimeve të zyrtarëve pro-kinez.

Nëntorin e atij viti, Ministri i Financave, Haki Toska, i dyshuar për prirje pro-kineze, u zhduk nga jeta publike.

Këto spastrime të Hoxhës kishin çliruar udhëheqjen nga figurat pro-jugosllave në vitin 1948, nga pro-rusët në 1961 dhe 1974 dhe nga zyrtarët e supozuar pro-perëndimorë në vitin 1973.

“New York Times” e përmbyll artikullin duke shtuar se interesi i Shteteve të Bashkuara për Shqipërinë kufizohej kryesisht në konsiderata strategjike.

“Një konsideratë tjetër do të ishte marrja e qasjes konsullore për një pjesë të vogël të qytetarëve amerikanë që janë zhdukur në Shqipëri vitet e fundit”, thoshte një zyrtar i Departamentit të Shtetit.

Artikulli i plotë:

Washington, 29 korrik 1978 – Administrata Carter po shqyrton nëse do të përpiqet të hapë diskutime me Qeverinë Komuniste të Shqipërisë, thonë zyrtarë të Shteteve të Bashkuara me dijeni.

Koha mund të jetë e duhur për një qasje të tillë – e para në më shumë se pesë vjet – zyrtarët thanë këtë javë, si rezultat i njoftimit nga Kina më 13 korrik se kishte ndërprerë ndihmën ushtarake dhe ekonomike për ish-aleatin e saj ideologjik dhe ishte duke tërhequr të gjithë personelin e saj të asistencës teknike, që thuhet se numëron mbi 500.

Lëvizja e Kinës, duke i dhënë fund një marrëdhënieje që filloi seriozisht në vitin 1961, kur Shqipëria u prish me Bashkimin Sovjetik, e lë qeverinë e Tiranës të bllokuar ekonomikisht, thanë specialistët amerikanë.

Ndërsa Shqipëria mund të shpresojë të marrë ndihmë nga një pjesë e vogël e partnerëve tregtarë perëndimorë – Franca, Italia apo Greqia, asnjë nga këto nuk mund të pritet të plotësojë boshllëkun e lënë nga kinezët, thanë zyrtarët e administratës, pasi Kina kishte furnizuar ndihma ekonomike dhe ushtarake me vlerë mbi 5 miliardë dollarë ndër vite dhe përfaqësonte partnerin më të madh tregtar të Shqipërisë, duke zënë një të tretën e vëllimit prej 300 milionë dollarësh në shkëmbimet e dyanshme.

Zyrtarët e administratës vazhduan të thoshin në intervista se pavarësisht sulmeve të vazhdueshme nga liderët shqiptarë ndaj “social-imperializmit” të Bashkimit Sovjetik, ata mund të ndiheshin të detyruar të gëlltitnin krenarinë dhe të përpiqeshin të rifillonin një marrëdhënie me rusët.

Zyrtarë të informuar mbi aspektet ushtarako-politike të situatës shqiptare thonë se në javët e fundit Bashkimi Sovjetik të paktën ka lënë të kuptohet një mundësi të tillë duke u anuar dukshëm me Shqipërinë në mosmarrëveshjen e saj me Kinën.

Shqetësimi i specialistëve është se Bashkimi Sovjetik do të kërkonte dhe mund të merrte, si çmim për rifillimin e ndihmës, të drejtën e vendosjes së anijeve luftarake sovjetike në ishullin e Sazanit, në grykëderdhjen e Gjirit të Vlorës, siç bënte përpara vitit 1961.

Një forcë detare atje mund të dominojë Adriatikun, thanë specialistët, ashtu siç shtrihet vetëm 45 milje larg nga bregu italian, dhe kjo mund të ndryshojë ndjeshëm pamjen strategjike në Mesdhe.

Dallimi midis të tashmes dhe 1961, shtuan ata, është se 17 vjet më parë Bashkimi Sovjetik ishte një fuqi detare e papërfillshme, ndërsa tani zotëron forca të fuqishme sipërfaqësore dhe nënujore.

Ndonëse ndërprerja midis Shqipërisë dhe Kinës ka mbi gjashtë vjet që po vijon, dhe ndoshta e pashmangshme për 12 muajt e fundit, analistët e administratës thanë se ashpërsia dhe përfundimi i saj duket se e ka zënë në befasi udhëheqjen shqiptare.

Agjencia shqiptare e shtypit, ATA dhe Radio e Tiranës kanë raportuar shkeljen, por nuk ka pasur asnjë përgjigje zyrtare nga Enver Hoxha, Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Komuniste, apo ndihmësit e tij të lartë.

Kundërshtimet e Shqipërisë ndaj politikës kineze në nivelin material përqendroheshin në atë që ajo pretendonte se ishte ndihma e pamjaftueshme që nga viti 1975.

Në nivelin politik, ajo kundërshtoi kryesisht përmirësimin e vazhdueshëm të marrëdhënieve të Kinës me Shtetet e Bashkuara.

Kinezët, nga ana e tyre, tani kanë akuzuar shqiptarët për praktika shkatërruese në projekte të ndryshme ndërtimi, duke përfshirë një fabrikë çeliku dhe rafineri vaji, dhe për njohuri të pamjaftueshme teknike për të drejtuar projektet e përfunduara.

Politikisht, kinezët shprehën pakënaqësi të mëdha ndaj sulmeve shqiptare ndaj parimeve maoiste, ndaj “oportunizmit” kinez në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara dhe, së fundmi, ndaj qëndrimit negativ të Kinës për Vietnamin.

Specialistët amerikanë pranuan se nuk kishin se si ta merrnin me mend nëse zoti Hoxha do të merrte përsipër t’i bënte një lëshim rusëve, të cilët ai i ka keqtrajtuar për vite me radhë, dhe as nuk mund të hamendësonin se sa shumë mund ta tundonte perspektiva e një baze detare Bashkimin Sovjetik që të vazhdojë sërish aty ku e lanë kinezët.

Specialistët janë mjaft të sigurt se ndryshimet në Shqipëri, ndoshta edhe në rangje drejtuesish, do të vijnë së shpejti.

Një aluzion i spastrimeve të zyrtarëve pro-kinez u përmbajt në një artikull të vitit të kaluar nga Nexhmije Hoxha, gruaja e shefit të partisë, në organin teorik mujor Rruga e Partisë.

Nëntorin e kaluar Ministri i Financave, Haki Toska, i dyshuar për prirje pro-kineze, u zhduk nga jeta publike.

Spastrimet e z. Hoxha çliruan udhëheqjen nga figurat pro-jugosllave në vitin 1948, nga pro-rusët në 1961 dhe 1974 dhe nga zyrtarët e supozuar pro-perëndimorë në vitin 1973.

Shumë nga të spastruarit u ekzekutuan si tradhtarë, tha zoti Hoxha.

Duke përmendur spastrimet më të fundit të zyrtarëve kulturorë, ushtarakë, ekonomikë, arsimorë dhe bujqësorë, specialistët e administratës thonë se zoti Hoxha është rrethuar gjithnjë e më shumë me burra të rinj të partisë nga provincat, të cilët janë shumë të rinj për të përjetuar grindjet e vjetra me Jugosllavinë dhe Bashkimin Sovjetik.

Ata spekulojnë se të rinjtë mund ta kthejnë Shqipërinë në një drejtim tjetër.