Çfarë dimë për ekonominë globale

Çfarë do të ndodhë me ekonominë botërore?

Nuk do ta dimë kurrë përgjigjen për këtë pyetje.

Një dekadë pas tjetrës, diçka e madhe dhe kryesisht e papritur ka ndodhur: inflacioni i madh dhe goditjet e naftës në vitet 1970, dezinflacioni i fillimit të viteve 1980, rënia e Bashkimit Sovjetik dhe ngritja e Kinës në vitet 1990, krizat financiare në ekonomitë me të ardhura të larta në vitet 2000 dhe pandemia, inflacioni post-pandemik dhe luftërat në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme në vitet 2020.

Ne jetojmë në një botë me rreziqe të mundshme dhe padyshim pasoja.

Disa – lufta midis fuqive të mëdha bërthamore – mund të jetë shkatërruese.

Vështirësia është se ngjarjet me probabilitet të ulët dhe me ndikim të lartë janë pothuajse të pamundura për t’u parashikuar.

Megjithatë, ne gjithashtu dimë për disa tipare të mëdha të ekonomisë sonë globale që nuk janë vërtet të pasigurta. Këto duhet të mbeten edhe në mendjen tonë.

E para është demografia.

Njerëzit që do të jenë të rritur pas dy dekadash kanë lindur të gjithë. Njerëzit që do të jenë mbi 60 vjeç pas katër dekadash janë tashmë të rritur. Vdekshmëria mund të kërcejë, ndoshta për shkak të një pandemie të tmerrshme ose një lufte botërore. Por, duke përjashtuar një katastrofë të tillë, ne kemi një ide të mirë se kush do të jetojë pas dekadash.

Disa tipare të demografisë sonë janë mjaft të qarta. Njëra është se normat e fertilitetit kanë rënë pothuajse kudo. Në shumë vende, veçanërisht në Kinë, normat e lindshmërisë janë shumë nën nivelet e zëvendësimit. Ndërkohë, normat më të larta të lindshmërisë janë në Afrikën Sub-Sahariane. Si rezultat, pjesa e saj në popullsinë globale mund të rritet me 10 pikë përqindje deri në vitin 2060.

Këto ndryshime demografike janë rezultat i rritjes së jetëgjatësisë, transformimit në rolet ekonomike, sociale dhe politike të grave, urbanizimit, kostove të larta të prindërimit, përmirësimeve në kontracepsionin dhe ndryshimeve në mënyrën se si njerëzit gjykojnë se çfarë ia vlen në jetën e tyre.

Vetëm goditjet e mëdha mund të ndryshojnë diçka nga kjo.

Një tipar i dytë është ndryshimi i klimës.

Ndoshta tendencat aktuale do të ndryshojnë me kalimin e kohës. Por emetimet e gazeve serrë mezi janë stabilizuar, ndërkohë që bota vazhdon të bëhet më e nxehtë pasi rezervat e këtyre gazrave në atmosferë vazhdojnë të rriten. Është një bast i mirë që do të vazhdojë ta bëjë këtë për një kohë të gjatë. Nëse po, temperaturat me siguri do të rriten shumë më tepër se 1.5 gradë C mbi nivelet para-industriale, që, na është thënë, është kufiri i sipërm i sigurisë së arsyeshme.

Ne do të duhet të punojmë më shumë për të zbutur emetimet. Por do të duhet të investojmë shumë edhe në përshtatje.

Një tipar i tretë është përparimi teknologjik.

Progresi në energjinë e rinovueshme, veçanërisht kostoja në rënie e energjisë diellore, është një shembull.

Përparimet në shkencat e jetës janë një tjetër. Por, në epokën tonë, revolucioni në teknologjitë e informacionit dhe komunikimit është qendra e një progresi të tillë.

Një raport ka argumentuar bindshëm se gjerësia dhe thellësia e transformimit teknologjik është ngadalësuar, pothuajse në mënyrë të pashmangshme, që nga revolucioni i dytë industrial i fundit të shekullit të XIX-të dhe fillimit të shekullit të XX-të. Teknologjia e transportit, për shembull, ka ndryshuar pak në gjysmë shekulli.

Megjithatë, transformimi në përpunimin dhe komunikimin e informacionit ka qenë befasues.

Në vitin 1965, Gordon Moore, i cili themeloi Intel, argumentoi se “me koston për njësi që bie ndërsa numri i komponentëve për qark rritet, deri në vitin 1975 ekonomia mund të diktojë shtrydhjen e deri në 65 mijë komponentëve në një çip të vetëm silikoni”.

Kjo ishte e drejtë. Por çuditërisht, ligji me të njëjtin emër i Moore vazhdon të jetë i vërtetë pothuajse gjysmë shekulli më vonë.

Në vitin 2021, numri i komponentëve të tillë ishte 58.2 miliardë. Kjo lejon mrekullitë e përpunimit të të dhënave. Për më tepër, 60 për qind e popullsisë së botës përdori internetin në vitin 2020.

Transformimi i mëtejshëm i mënyrës se si jetojmë dhe punojmë duhet të rrjedhë nga kjo. Zhvillimi dhe përdorimi i inteligjencës artificiale është shembulli më i fundit.

Një tipar i katërt është përhapja e njohurive në të gjithë botën.

Rajonet në zhvillim të botës që kanë rezultuar më të aftë në thithjen, përdorimin dhe avancimin e njohurive të tilla janë në Azinë Lindore, Juglindore dhe Jugore, të cilat përmbajnë afërsisht gjysmën e popullsisë së botës. Azia në zhvillim gjithashtu vazhdon të jetë rajoni me rritjen më të shpejtë në botë.

Duke pasur parasysh aftësinë – dhe mundësinë – për të kapur hapin, është një bast i sigurt që kjo të vazhdojë.

Qendra e gravitetit të ekonomisë botërore do të vazhdojë të zhvendoset në drejtim të këtyre rajoneve. Kjo në mënyrë të pashmangshme do të krijojë ndryshime politike.

Në të vërtetë, tashmë ka. Rritja e shpejtë ekonomike e Kinës është fakti i madh gjeopolitik i epokës sonë. Në afat të gjatë, rritja e Indisë ka të ngjarë të ketë pasoja të mëdha globale gjithashtu.

Një tipar i pestë është vetë rritja.

Sipas punës së përditësuar të të ndjerit Angus Maddison, si dhe të FMN-së, ekonomia botërore është rritur çdo vit që nga viti 1950, përveç viteve 2009 dhe 2020.

Rritja është një tipar i qenësishëm i ekonomisë sonë. Perspektivat e fundit ekonomike globale të Bankës Botërore vëren se ajo që duket përpara në vitin 2024 është “një moment historik i mjerueshëm: performanca më e dobët e rritjes globale e çdo gjysmë dekade që nga vitet 1990, me njerëz në një në çdo katër ekonomi në zhvillim më të varfër se sa ishin përpara pandemi”.

Megjithatë, edhe në këtë periudhë të prekur nga shoku, ekonomia botërore është rritur, edhe pse në mënyrë të pabarabartë midis vendeve dhe njerëzve, dhe në mënyrë të pabarabartë me kalimin e kohës.

Ne nuk po kalojmë në një epokë stanjacioni ekonomik global.

Është e lehtë të pushtohesh nga goditjet afatshkurtra. Por urgjenca nuk duhet të lejohet të mposht vetëdijen tonë për të rëndësishmen.

Në sfond, forcat e mëdha të përshkruara më sipër do të riformësojnë botën tonë.

Teksa përmirësojmë kapacitetin tonë për t’iu përgjigjur goditjeve, ne duhet t’u kushtojmë atyre vëmendje shumë të kujdesshme.

Opinion nga Martin Wolf për “Financial Times”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.