Vevçani, një fshat në Maqedoninë e Veriut ka filluar të tërheq vëmendjen e turistëve nga mbarë bota me historinë dhe kulturën e tij.
Ai shtrihet 14 kilometra në veri të Strugës, në skajin verior të liqenit të Ohrit.
Për të shkuar atje mund të merrni autobusë nga Struga, të cilët qarkullojnë çdo orë.
Ky fshat daton në shekullin e IX-të dhe është një vendbanim i qetë rural i dashur nga vendasit – por jo vetëm – për restorantet e tij tradicionale dhe burimet natyrore.
Rrugët e vjetra me tulla shfaqin arkitekturë të veçantë rurale të shekullit të XIX-të.
Në pjesën e sipërme të fshatit, burimet e Vevçanit janë një vendstrehim i mrekullueshëm me gjethe për shëtitje, piknik dhe freskim në shoqërinë.
Prestigjiozja britanike “BBC” i ka kushtuar një artikull historisë dhe kulturës së Vevçanit.
Një artikull i cili do të shtojë dëshirën për ta vizituar fshatin sa më shpejt të jetë e mundur.
Gjatë artikullit autori ka shënuar të gjitha përshtypjet e tij në lidhje me fshatin, të cilin e kishte vizituar gjatë festës së pavarësisë së Maqedonisë.
Ishte Dita e Pavarësisë në Republikën e Maqedonisë së Veriut, një vend ballkanik pa dalje në det i cili ndan kufijtë me Greqinë, Shqipërinë, Bullgarinë, Serbinë dhe Kosovën, kur gazetari i “BBC” vizitoi vendin.
Përgjatë brigjeve veriore të liqenit të Ohrit valëviteshin flamujt e Maqedonisë së Veriut ndërsa bandat muzikore luanin dhe fshatarët pinin raki.
Ishte dita e festimit të pavarësisë së vendit pas çlirimit nga Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë, në vitin 1991.
Megjithatë, ishte rastësi udhëtimi i autorit i cili përkoi me këtë festë vjetore.
Në vend të kësaj ngjarjeje ai ishte nisur të shkonte në Vevçan, një fshat magjepsës me historinë e tij pak të njohur të pavarësisë.
Autobusi la pas argëtimin buzë liqenit dhe u kthye afër kufirit perëndimor të vendit me Shqipërinë.
Në fshat, kishte pak shenja të një atmosfere feste.
Flamuri i Maqedonisë së Veriut valëvitej jashtë ndërtesës së qeverisë lokale, por nuk ishte vetëm. Pranë tij, valëvitej një flamur, të cilin gazetari nuk e kishte parë kurrë.
Pavarësisht se ka një popullsi prej vetëm 2 mijë e 400 banorësh, Vevçani është përpjekur të shpallë pavarësinë tre herë nga dy vende të ndryshme gjatë pesë dekadave të fundit.
Në vitin 1987, ai fillimisht u mundua të shkëputej nga Jugosllavia.
Më pas, në vitin 1991, fshati e shpalli veten një republikë të pavarur vetëm 11 ditë pasi ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë kishte shpallur vetë pavarësinë gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë.
Dhe në vitin 2002, fryma liridashëse e Republikës së Vevçanit u ri ngrit nga vendasit si një mikro kombësi në një përpjekje të pazakontë për të tërhequr turistët dhe për të tallur politikën duke valëvitur një flamur “kombëtar”, duke krijuar një pasaportë dhe duke shtypur monedhë.
Edhe pse ndodhet vetëm 20 minuta me makinë nga Struga, terreni i izoluar dhe i padepërtueshëm i maleve të Jabllanicës siguron që banorët e Vevçanit kanë qenë prej kohësh në gjendje të pohojnë autonominë e tyre.
Vevçani ishte pjesë e perandorive maqedonase, romake, bizantine dhe osmane përpara se të binte nën juridiksionin e Mbretërisë së Serbisë, Jugosllavisë komuniste dhe tani Maqedonisë së Veriut.
Aleksandra Velkoska, ish-staf e guidave në fshat, pasi u takua me gazetarin në stacionin e autobusit, më shpjegoi se Vevçani nuk u pushtua kurrë me të vërtetë.
Nga fundi i shekullit të XIV-të deri në vitin 1912, rajoni ra nën sundimin e Perandorisë Osmane, e cila kishte kryeqytetin e saj në atë, i cili sot është Stambolli.
Rreth 33 për qind e popullsisë së Maqedonisë së Veriut tani identifikohet si myslimane, me trashëgiminë osmane që është veçanërisht e fortë në rajonin veriperëndimor që kufizohet me Shqipërinë dhe Kosovën (të dyja vendet me shumicë myslimane).
Ndërsa Velkoska udhëzoi më tej gazetarin në fshat, ajo shpjegoi se historia e Vevçanit nën sundimin osman frymëzoi rezistencën gjatë epokës komuniste që pasoi Luftën e Dytë Botërore, kur rajoni u bë pjesë e Republikës Socialiste të Maqedonisë, një nga gjashtë republikat brenda Jugosllavisë.
“Gjatë kohës komuniste, qeveria u përpoq të ndalonte traditat tona”, tha ajo.
“Ata nuk i lejonin dasmat apo pagëzimet tradicionale, por nënat dhe gjyshet tona i bënin këto gjëra në fshehtësi”, shtoi Velkoska.
Vendasit gjithashtu mbajtën një dialekt unik sllav që nuk gjendet askund tjetër në vend, dhe çdo janar, fshati mban një festë 1 mijë e 400-vjeçar që tërheq mijëra vizitorë nga i gjithë Ballkani për të parë fshatarët të veshur me kostume dhe maska të përpunuara.
Në qendër të vëmendjes për veç zakoneve unike lokale të fshatit janë edhe burimet e Vevçanit.
Një urë e vogël të çonte drejt burimit natyror të ujit.
Burimi ishte fshehur brenda një shpelle të errësuar, por me një hyrje të gjelbëruar dhe me ujin e burimit i cili derdhej në shtratin e lumit.
Sipas Velkoska pothuajse të gjitha festimet dhe ritet mbahen te burimi.
“Kjo është arsyeja pse njerëzit ishin aq të mërzitur kur qeveria jugosllave u përpoq të na merrte ujin”, theksoi ajo.
Në maj të vitit 1987, populli i Vevçanit u ngrit në protestë kundër planeve të qeverisë jugosllave për të devijuar ujin e burimit në vilat e reja që po ndërtoheshin pranë Liqenit të Ohrit për elitën komuniste.
Si përgjigje, fshati e kaloi atë verë duke ndërtuar barrikada, duke protestuar dhe kërcënuar se do të shkëputej si Republika e pavarur e Vevçanit.
Përgjigja e qeverisë ishte e ashpër dhe policia speciale e armatosur me shkopinj u dërgua për t’i dhënë fund kryengritjes.
Megjithatë, qeveria u tërhoq fillimisht dhe Emergjenca e Vevçanit u bë një nga rastet e para të suksesshme të rezistencës masive kundër qeverisë jugosllave.
Shumë nga qytetarët e Vevçanit vazhduan të protestojnë gjatë katër viteve të ardhshme në Shkup dhe Beograd.
Gjatë drekës në restorantin “Kutmicevica”, pronari, Nasto Bogoeski, u lumturua kur pa që gazetari i “BBC” kishte blerë versionin e kuq të pasaportës së Republikës së Vevçanit.
Bogoeski tha se u trajnua për polic në Shkup gjatë Urgjencës së Vevçanit.
Ai tha se ka qenë atje me shpirt dhe që nga ajo kohë ka qenë i përfshirë në mbështetjen e Republikës së Vevçanit.
Kur u tërhoq nga policia në vitet 2000, ai hapi një restorant, i cili shërben specialitete vendase si gjomleze (një lloj byreku i gatuar ngadalë), djathë deleje dhe perime të pjekura në sgarë me salcë hudhre.
Të gjitha janë gatuar nga shefat e kuzhinës nga Vevçani, ndërsa Bogoeski i gëzon turistët dhe udhëtarët me historitë e Republikës së tij të dashur.
Bogoeski shpjegoi se çfarë ndodhi në Vevçan kur Jugosllavia filloi të shpërbëhej në vitet 1990.
Më 8 shtator të vitit 1991, Republika Socialiste e Maqedonisë shpalli pavarësinë nga Jugosllavia dhe u bë Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë.
Të pa kënaqur me qeverinë e re, më 19 shtator të po atij viti, qyteti pothuajse unanimisht e shpalli veten një republikë të pavarur, ku vetëm 36 persona nga 2 mijë vendas votuan kundër asaj ideje.
Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë nuk e njohu në fillim përpjekjen paqësore të Vevçanit për pavarësi, por duke qenë se qeveria e tyre po merrej gjithashtu me armët në rajonet etnike shqiptare, ata përfundimisht pranuan kërkesat për autonomi.
Në vitin 1994, ata lejuan Vevçanin të ndahej nga komuna më e madhe e Strugës dhe të formonte komunën e tyre autonome, e cila ekziston edhe sot.
Vajza e Bogoeskit, Nikolina, shtoi se në fillim të viteve 2000, fryma rebele e fshatit u ringjall dhe u përdor për të inkurajuar turizmin duke e reklamuar Republikën e Vevçanit si një mikro komb.
Njerëzit anembanë Ballkanit donin të dinin më shumë për historinë pas flamurit, pasaportave dhe parave të Vevcanit.
Pas drekës, Velkoska më çoi për një vështrim të fshehtë brenda muzeut të ri të Vevçanit, i cili do të hapej më vonë gjatë këtij viti.
Brenda, veprat e artit politik përshkruanin Urgjencën e Vevçanit dhe Republikën e Vevçanit, së bashku me një ekspozitë fotografike kushtuar karnavalit shekullor të Vevçanit.
Karnavali është një satirë shekullore, pasi satira është ajo që Vevçani e bën më së miri.
Artikulli i “BBC” ka shpalosur një kulturë e cila luftoi ndër vite për të mbrojtur traditat dhe pavarësinë e tyre.
Vevçani është një vend, të cilit nuk i njihet shumë historia por ka kulturë dhe histori të veçantë të cilën artikulli u mundua do ta nxjerrë në pah.
Një mikrokomb, i cili ia ka arritur t’i mbijetojë çdo sistemi.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
