Disa javë më parë, Henry Kissinger, i cili feston sot 100-vjetorin e tij, paralajmëroi botën për rreziqet e inteligjencës artificiale dhe ChatGPT nga faqet e gazetës amerikane “Wall Street Journal”.
Inteligjenca e tij sigurisht nuk ka frikë nga ballafaqimi: i kthjellët, i shkëlqyer, vizionar, me vështrimin e përqendruar gjithmonë te e tashmja, por aq më tepër te e ardhmja.
Të gjithë do të donim të kalonim vijën e finishit të shekullit me një tru në formë si i tij ose si ai i kritikut të artit, piktorit dhe filozofit Gillo Dorfles, i cili ekspozoi pikturat e tij në Trienalen e Milanos në moshën 106-vjeçare, ose të arkitektit brazilian Oscar Niemeyer, i cili në moshën 103-vjeçare përuroi Auditoriumin që mban emrin e tij në Ravello në brigjet e Amalfit.
Çfarë mbart mendja e tyre që mbetet e jashtëzakonshme deri në një moshë shumë të vonë?
Asgjë më shumë nga ajo që secili prej nesh ka në tru sipas Giulio Maira, neurokirurg i Universitetit Humanitas të Milano-s dhe president i Fondacionit Atena Onlus për kërkimin e neuroshkencës.
Maira, një nga njohësit më të mëdhenj të trurit, shpjegon në fakti që ky organ ka “një kapacitet të jashtëzakonshëm, neuroplasticitet”.
“Do të thotë që gjatë gjithë jetës sonë vazhdon të ndryshojë, të rishpik veten, të mësojë: është një kapacitet maksimal tek fëmija, por nuk zhduket kurrë. Në lindje, truri është si një pyll plot me pemë të zhveshura, i cili gradualisht lulëzohet: me kalimin e viteve disa pemë vdesin, por ato që mbeten mund të zhvillohen dhe të japin gjithmonë degë, gjethe, sythe të reja”.
Duke mbetur në metaforat bimore, të gjithë kemi frikë se me kalimin e kohës “pylli” në kokën tonë do të shkojë në mënyrë të pashmangshme drejt një dimri pa gjelbërim.
A është e drejtë, truri si ai i Kissinger-it janë vetëm përjashtime të rralla?
“Ndërsa plakemi, truri humbet qelizat dhe sinapset, lidhjet ndërmjet qelizave; transmetimi i mesazheve neuronale përkeqësohet, por falë neuroplasticitetit efektet mund të kompensohen. Rënia njohëse, pra, nuk është një fat i pashmangshëm ose i domosdoshëm, në të vërtetë mund të kundërshtohet”.
Pra, cili është sekreti i një truri që nuk plaket?
“Para së gjithash, nevojitet gjenetikë e mirë: ADN-ja nuk përcakton evolucionin e trurit, por nëse ndikon negativisht në jetën tonë, sepse favorizon disa sëmundje ose zhvillimin e zakoneve jo të shëndetshme, do të jetë e vështirë për sistemin nervor që të plaket në mënyrën më të mirë”.
A duhet të shqetësohen ata që kanë në familje raste të mendjeve jo aq të shkëlqyera në pleqëri?
“Jo, sepse rezerva njohëse ka shumë rëndësi (aftësia për të kompensuar çdo dëm dhe/ose ndryshim të trurit duke ruajtur funksionalitetin e mirë, në praktikë elasticitetin e trurit, ed.), të cilin ne e ndërtojmë përmes aftësisë për të krijuar gjatë gjithë ekzistencës sonë lidhje të reja të trurit, sinapse të reja, rrjete të reja neuronesh për të realizuar pasurinë tonë të njohurive. Truri është si një muskul, sa më shumë ta përdorni, aq më mirë funksionon: ta mbash aktiv çdo ditë do të thotë ta mbash të shkëlqyeshëm. Edhe si të moshuar”.
Cili është ushtrimi i duhur për muskujt e trurit?
“Të menduarit, aktiviteti themelor i trurit: mendimet udhëtojnë përmes lidhjeve midis neuroneve, sa më shumë të ushtrojmë mendimin, aq më shumë jemi në gjendje të mësojmë gjëra të reja, më shpejt”.
A nuk është ndonjëherë vonë për të trajnuar trurin tuaj?
“Jo, sepse gjithmonë mund të mësojë, të zhvillohet, të mësojë falë neuroplasticitetit. Por duhet të emocionohet: truri është i mërzitur, duhet ta bëjmë atë të mendojë për diçka për të cilën jemi të pasionuar. Vetëm përmes emocionit arrin në kujtesën tonë ajo që përjetojmë, ajo bëhet mësimore, me të vërtetë bën që të zhvillohen aftësitë njohëse: ajo që e dallon njeriun është se ai ka kapërcyer thjesht instinktin e mbijetesës së kafshëve të tjera, ne emocionohemi sepse kërkojmë cilësi në jetë, jo thjesht mbijetesë. Për këtë arsye ajo që na lë pasiv është e kotë dhe nuk e lejon trurin të ‘rritet’”.
Ndonjë shembull?
“Fëmijëve dhe adoleshentëve duhet t’u jepen më pak celularë dhe tableta, më shumë libra. Më pas shumë nuk e përdorin mirë trurin, e marrin si të mirëqenë, e keqtrajtojnë me stile jetese jokorrekte: nga një dietë jo e shëndetshme te një mënyrë jetese sedentare, nga mungesa e gjumit cilësor te pirja e pakët e ujit. Parandalimi i dëmtimit konjitiv me një mënyrë jetese të shëndetshme është një investim personal, por edhe për shoqërinë: shkenca na ka dhënë jetëgjatësi, e cila megjithatë ka kuptim vetëm nëse arrijmë në vijën e finishit me mendjen ende të paprekur dhe për ta bërë këtë është thelbësore të mos pimë duhan, shmangni drogat, trajtoni sëmundjet kërcënuese si presioni i lartë i gjakut”.
Falënderojmë “nënat” për gjenet “e mira”? Apo për ndonjë gjë tjetër?
“Sepse trajektorja e trurit tonë, ajo që në moshën e tretë dhe të katërt mund të na bëjë të kemi një mendje të mprehtë ose të turbullt, është një shirit që zbërthehet që nga ngjizja e këtej: gjithçka që na ndodh që kur jemi në barkun e së ardhmes, nëna ka një efekt në aftësinë njohëse. Është një udhëtim i mrekullueshëm gjatë të cilit truri ndryshon, zhvillohet, përballet me vështirësi që mund të dëmtojnë integritetin e tij: çfarë do të jemi në moshën nëntëdhjetë apo njëqind vjeç, varet nga ajo që kemi jetuar dhe si e kemi jetuar, nga ekuilibri që kemi për t’u përballur me fatkeqësitë. Dhe po, edhe nga mënyra se si prindërit tanë janë kujdesur për ne, sepse marrëdhëniet me të tjerët, që në vegjëli, janë një shtyllë tjetër për mirëqenien e trurit”.
A është e vërtetë që vetmia “vret” neuronet?
“Asnjë neuron nuk bën shumë vetë, ashtu si askush nga ne nuk mund të bëjë shumë pa të tjerët. Rrjetet, lidhjet janë sekreti i vërtetë i qenies njerëzore: në tru, ku grupi i lidhjeve midis qelizave krijon ndërgjegjen, imagjinatën, kreativitetin që na bën të jashtëzakonshëm; si njerëz, sepse ne kemi nevojë për të tjerët për të qenë të lumtur. E kanë thënë filozofë si Aristoteli, Umberto Eco, Zygmunt Bauman dhe shkenca e ka vërtetuar: marrëdhëniet shoqërore janë sekreti i lumturisë, por edhe i aftësisë së ‘pyllit’ tonë cerebral për të krijuar degë të reja, për t’u zhvilluar dhe për të fituar në urtësi dhe vizion me çdo vit që kalon. Diçka që, për më tepër, inteligjenca artificiale nuk mund ta arrijë: ajo përpunon një sasi të madhe të dhënash, por nuk ka aftësinë të interpretojë fenomene siç mund ta bëjë një njeri i mençur dhe i moshuar me përvojën e Kissinger-it”.
Marrë dhe përshtatur nga Corriere della Sera për Albanian Post
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
