Telegrami i koduar shqiptar që zbulon vrasjen e komandantit holandez

Në vitin 1914, Holanda dërgoi një mision paqeje në Shqipëri. Komandanti i misionit, majori Lodewijk Thomson, u vra në betejë në rrethana ende të paqarta.

Së fundmi, në vitin 2009 në arkivat ushtarake holandeze u gjet një telegram i koduar shqiptar i asaj periudhe.

Ndoshta kjo mund të hidhte dritë mbi situatën. Por, në mënyrë intriguese, askush nuk kishte qenë në gjendje ta dekriptonte mesazhin.

Studiuesi holandez Florentijn van Kampen nga Universiteti i Radboud-it, vendosi ta provonte duke përdorur teknika moderne kriptografike.

Telegrami përbëhej nga 736 numra midis 19-ës dhe 119-ës. Janë 49 numra të ndryshëm. Frekuenca për numër varion nga 1 në 74.

Meqenëse duket se ka një maksimum prej 100 numrash të ndryshëm, ato u vendosën në një matricë 10 herë 10.

Këtu, artikulli i studiuesit holandez bën një supozim. Numrat shumë të rrallë janë gabime të mundshme në transkriptim.

Telegrami ishte i shkruar me dorë gjatë kohës së luftës dhe ishte plotësisht e mundur që të kishte edhe gabime.

Kur IC-ja llogaritet për karaktere të shpërndara rastësisht, rezultati është 1.

Kjo është ajo që do të merrnit duke parë dekriptimin modern.

Nëse numri është më i vogël se 1-shi, ka një shpërndarje të pabarabartë të shkronjave. Telegrami shqiptar kishte një IC prej 2.18.

Në një shifër zëvendësimi monoalfabetik, çdo shkronjë zëvendësohet nga një shkronjë tjetër.

Teorikisht, këto janë ndër shifrat më të lehta për t’u deshifruar. Por, duke qenë se bëhet fjalë për jetën reale, gjërat rezultojnë shumë më interesante.

Në vitin 2009 ishte bërë një përpjekje për të deshifruar telegramin dhe kjo kishte dështuar.

Për shkak të kësaj, Florentijn vendosi të krijonte një zinxhir mjetesh që do të ofronte kontroll të plotë mbi procesin e deshifrimit.

Pavarësisht kësaj përpjekjeje algoritmike mbresëlënëse, asgjë nuk doli në pah.

Megjithatë, një gjë që softueri kompjuterik zbuloi ishte se dy nga kodet definitivisht u hartuan në hapësira, gjë që është mjaft e rrallë për këtë lloj kriptimi.

Meqenëse kodi për hapësirat tashmë dihej, ishte e mundur që telegrami të copëtohej në fjalë.

Çdo fjalë që përmban një karakter super të rrallë supozohet të ketë qenë një gabim në transkriptim ose dekriptim.

Me disa punë manuale, çelësi më i mundshëm u gjet. Megjithatë, kur u përdor kjo, teksti i deshifruar që rezulton ende nuk i afrohej shqipes së shkruar.

Në këtë pikë u gjet një shqipfolës, i cili zbuloi se telegrami ishte shkruar në një dialekt të zhdukur të shqipes.

Veç kësaj, rezulton se shkruesi i tekstit ka qenë shumë i pakujdesshëm, duke zëvendësuar shpesh e-në me ë-në dhe n-në me nj-ën.

Për më tepër, operatori i kodit Mors gjithashtu shpesh ngatërronte numrat në një mënyrë të parashikueshme.

Pasi të ishin marrë parasysh këto gjëra dhe duke përdorur mirë ekspertizën vendase shqiptare, teksti i thjeshtë mund të rindërtohet dhe përkthehet:

Historia

Majori holandez ka statuja në Groningen, Hagë dhe Durrës ku u godit për vdekje nga një plumb pushke në qershor 1914-të.

Me vdekjen e tij njëqind vjet më parë, misioni holandez i paqes në këtë vend mori fund, i pari i një serie të gjatë ekspeditash të tilla.

Shtypi holandez dhe ai ndërkombëtar ndoqi nga afër pasurinë e 15 oficerëve holandezë që morën pjesë në mision.

Edhe para vdekjes së tij, Thomson, i cili mbante kontakte të shkëlqyera me gazetarët që kishin udhëtuar me të, mundi të fitonte famë të madhe.

Nëse misioni në Shqipëri kishte një hero, ai ishte komandanti kolonel Willem de Veer, thotë autori vendas Joep Zonne.

Ai u interesua për misionin në Shqipëri gjatë hulumtimit të trungut të familjes së tij.

Aty u njoh me Julius Hendrik Sonne, i cili po udhëtonte në Ballkan si toger. Zonne hartoi kursin e tij të jetës dhe e dorëzoi punën e tij në Institutin Holandez për Historinë Ushtarake (NIMH) në Hagë.

Zonne mblodhi 35 dosje me material. Ai jo vetëm lexoi të gjitha gazetat dhe raportet zyrtare të betejës, por shkoi të kërkonte edhe pasardhës të shqiptarëve holandez.

Ai gjeti letra, ditarë dhe më vonë kujtime të shkruara me to.

Një shembull të mirë të këtij lloj densifikimi mund ta gjejmë në leksionet që ka mbajtur toger Jan Fabius pas kthimit të tij nga Shqipëria, thotë Zonne.

Fabius shkroi një libër, “Gjashtë muaj në Shqipëri” dhe mbajti leksione në të gjithë Holandën. Ai foli me gjallëri për haremet që kishte hasur gjatë qëndrimit në kryeqytetin asokohe të Durrësit.

Ndërtimi i misionit

Përgatitjet për misionin holandez në Shqipëri nisën në vitin 1913.

Kombi kishte nevojë për një xhandarmëri dhe Holanda u ofrua të kujdesej për stërvitjen.

Misioni u drejtua nga Willem de Veer, ndërsa Lodewijk Thomson u emërua si i dyti në komandë.

Thomson nuk ishte vetëm një ushtarak, por edhe një politikan.

Ai kishte qenë anëtar i Dhomës së Përfaqësuesve.

Përvoja e tij politike mund të ishte e dobishme në “gropën e gjarpërinjve të Durrësit”, mendoi qeveria holandeze.

Rreth fronit të mbretit Wilhelm, i ardhur nga Gjermania, fraksionet e brendshme dhe fuqitë e huaja luftuan për pushtet dhe ndikim.

Me mbështetjen e fshehtë të hollë të Greqisë, kryengritësit etnikë luftuan xhandarët shqiptarë dhe oficerët e tyre holandezë.

Vetë trupat shqiptare gjithashtu nuk ishin me sjellje të patëmetë, thotë Zonne.

“Bëhej fjalë kryesisht për bandat që ishin regjistruar për të plaçkitur nën flamurin e xhandarmërisë”.

Kështu, misioni stërvitor në Shqipëri u shndërrua shpejt në një mision luftarak.

Pas krahëve

Edhe brenda kontingjentit holandez, paqja përfundoi shpejt.

Thomson ishte ambicioz dhe minoi autoritetin e De Veer-it.

Ai u konsultua pas shpine me monarkun shqiptar dhe ministrat e tij, ndërsa përmes shtypit holandez tentoi ta largonte komandantin e tij.

Ky konflikt doli në sipërfaqe kur Nieuwe Courant botoi një artikull më 21 maj 1914 ku thuhej se De Veer ia kishte dorëzuar pushtetin mbi policinë, ministrit shqiptar të luftës Esad pashë Toptanit, thotë Zonne.

De Veer donte ta dërgonte Thomson në shtëpi, por ai doli se i kishte rregulluar punët e tij.

Mbreti emëroi Thomson si komandant të ushtrisë, ndërsa De Veer-it iu kërkua të drejtonte betejën në qytetin verior të Shkodrës.

De Veer nuk e pëlqeu këtë. Ai shkoi me leje në Holandë dhe nuk u kthye më.

Thomson ishte vetëm për pak kohë në gjendje të gëzonte statusin e tij të ri, sepse më 15 qershor 1914, ai u godit në qafë nga një plumb në Durrës dhe ende mbetet e paqartë se kush e qëlloi.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com