Sipas një studimi të ri nga një grup i të drejtave ujgure, Kina ka burgosur dhe ndaluar të paktën 630 hoxhallarë. Që prej vitit 2014 ka ndalur edhe shumë figura të tjera fetare myslimane, në shtypjen e saj në rajonin e Xinjiang-ut.
Kërkimi nga Projekti i të Drejtave të Njeriut Ujgur gjeti gjithashtu prova që 18 klerikë kishin vdekur në paraburgim ose pak më vonë.
Shumë nga klerikët e ndaluar u përballën me këto akuza, si “propagandimi i ekstremizmit”, “mbledhja e një turme për të prishur rendin shoqëror” dhe “nxitja e separatizmit”.
Sipas dëshmisë nga të afërmit, krimet e vërteta që qëndrojnë pas këtyre akuzave shpesh janë gjëra të tilla, si predikimi, mbledhja e grupeve të lutjes ose thjesht veprimi si imam.
Në total, studimi gjurmoi fatet e 1 mijë e 46 klerikëve myslimanë – shumica dërrmuese e tyre ujgurë – duke përdorur dokumente gjyqësore, dëshmi familjare dhe raporte mediatike nga baza të të dhënave publike dhe private.
Ndërsa të gjithë këta klerikë u raportuan të arrestuar në një moment, në shumë raste provat vërtetuese nuk ishin në dispozicion për shkak të kontrollit të fortë të Kinës në rajon mbi informacionin.
Midis 630 rasteve ku ishte, të paktën 304 nga klerikët duket se ishin dërguar në burg, në krahasim me rrjetin e kampeve “riedukim” të lidhur ngushtë me arrestimin masiv të Ujgurëve nga Kina.
Kur informacioni ishte i disponueshëm nga dokumentet gjyqësore ose dëshmitë në lidhje me kohëzgjatjen e dënimit me burg, dënimet pasqyrojnë natyrën e ashpër të drejtësisë të Xinjiang-ut.
96% të dënuar me të paktën pesë vjet dhe 26% me 20 vjet ose më shumë, përfshirë 14 dënime të përjetshme.
Baza e të dhënave nuk është aspak shteruese – që përfaqëson vetëm një pjesë të numrit të përgjithshëm të vlerësuar të hoxhallarëve në Xinjiang – dhe shumica e të dhënave nuk mund të verifikohen në mënyrë të pavarur.
Por kërkimi tregon se Kina po përpiqet të thyejë traditat fetare të ujgurëve dhe t’i asimilojë ato në kulturën Han Kineze.
Kina i mohon këto akuza, duke thënë se qëllimi i të ashtuquajturit program i saj “riedukimi” në Xinjiang është të shfarosë ekstremizmin midis ujgurëve dhe pakicave të tjera myslimane.
Lidhja e fesë me ekstremizmin
Kina besohet të ketë arrestuar më shumë se 1 milion ujgurë dhe myslimanë të tjerë në Xinjiang. Një rajon i madh në Kinën veriperëndimore, që është shtëpia e popujve të ndryshëm etnikë turq.
Shteti është akuzuar për abuzime të të drejtave të njeriut në rajon, duke përfshirë punën e detyruar, sterilizimin dhe përdhunimin.
Shumica e të arrestuarve në Xinjiang dërgohen në ambientet e “riedukimit”, kampe të ngjashme me burgun ku mbahen për periudha të pacaktuara kohore pa asnjë akuzë.
Por të tjerëve u janë dhënë dënime zyrtare me burg, numri dhe ashpërsia e të cilave janë rritur në mënyrë dramatike që nga viti 2017.
Dokumentet e ndalimit ose akuzave të disponueshme nga publiku janë të rralla, por ato që ekzistojnë demonstrojnë se si shteti ka punuar për të lidhur shprehjen e zakonshme fetare në Xinjiang me ekstremizmin ose separatizmin politik.
Fillimet e “riedukimit”
Shënjestrimi i grupeve etnike turke në Kinën veriperëndimore nuk është një fenomen i ri.
Pakicat myslimane vuajtën periudha të gjata shtypje midis viteve 1950 dhe 1970, kur iu dogjën Kuranin, xhamitë dhe iu përdhosën varrezat. Si dhe veshjet tradicionale dhe stilet e flokëve iu ndaluan.
Vitet 1980 sollën një periudhë të hapjes dhe ringjalljes relative. Xhamitë e dëmtuara u riparuan dhe xhamitë e reja u ndërtuan.
U lejuan festat fetare dhe hoxhallarë dhe figura të tjera u lejuan për të udhëtuar. Po ashtu dhe u përkthye dhe Kurani për herë të parë në gjuhën e ujgurëve, nga dijetari i shquar ujgur Muhamed Salih Hajim.
Por, një kryengritje e dhunshme nga militantët ujgurë në 1990, në qytetin Baren në Xinjiang, nxiti një goditje nga shteti kinez dhe fillimin e një periudhe dydekadëshe të forcimit të kontrollit gradualisht.
Imamëve, të parë nga autoritetet si figura me ndikim të komunitetit, u kërkohej gjithnjë e më shumë për të demonstruar besnikëri ndaj shtetit.
Në fillimin e viteve 2000, shumë hoxhallarë u detyruan të ndiqnin kurse arsimimi të zyrtarizuara që paralajmëronin programet masive “të riedukimit” të ndjekura sot kundër popullatës së gjerë.
Afërsisht 16 mijë hoxhallarë dhe figura të tjera fetare iu nënshtruan “riedukimit politik” midis vitit 2001 dhe 2002.
/Albanianpost.com
