Në fund, ishte një përzierje e diplomacisë, politikës dhe ligjit, ajo që e lejoi Julian Assange të ngrihej me një avion privat nga aeroporti Stansted i Londrës të hënën, në fund të fundit për në Australi dhe liri.

Marrëveshja që çoi në lirinë e tij – pas shtatë vjet izolimi të vetëvendosur dhe më pas pesë vjet burgim të detyrueshëm – ishte muaj në përfundim, por e pasigurt deri në çastin e fundit.

Në një deklaratë, Shërbimi i Prokurorisë së Kurorës (CPS) tha se mundësia e një marrëveshjeje për pranimin e fajësisë “për herë të parë erdhi në vëmendjen tonë në mars”. Që atëherë, ajo kishte këshilluar Shtetet e Bashkuara “mbi mekanikën” se si të lirohej Assange dhe të paraqitej para një gjyqtari federal të SHBA-ve “në përputhje me dëshirat e tij dhe të qeverisë amerikane”.

Por origjina e marrëveshjes – pas kaq shumë vitesh bllokimi – ndoshta filloi me zgjedhjen e një qeverie të re australiane në maj 2022, që solli në pushtet një administratë të vendosur për të sjellë në shtëpi një nga shtetasit e saj të ndaluar jashtë vendit.

Anthony Albanese, kryeministri i ri laburist, tha se ai nuk mbështet gjithçka që kishte bërë Assange, por “mjaft ishte mjaft” dhe ishte koha që ai të lirohej. Ai e bëri çështjen prioritet, kryesisht pas dyerve të mbyllura. “Jo të gjitha punët e jashtme bëhen më së miri me zhurmë të lartë,” tha ai në atë kohë.

Albanese kishte mbështetje ndërpartiake edhe në Parlamentin e Australisë.

Një delegacion deputetësh udhëtoi në Washington në shtator për të lobuar drejtpërdrejt në Kongresin e SHBA-ve. Kryeministri më pas e ngriti vetë çështjen me Presidentin Joe Biden në Shtëpinë e Bardhë, gjatë një vizite shtetërore në tetor.

Kjo u pasua nga një votim parlamentar në shkurt, kur deputetët mbështetën me shumicë dërrmuese një thirrje për të nxitur SHBA-të dhe Britaninë e Madhe që të lejonin Assange të kthehej në Australi.

Ata lobuan fort te ambasadorja me ndikim amerikan në Australi, Caroline Kennedy.

Një lojtar kyç ishte Stephen Smith, i cili mbërriti në Londër si Komisioneri i Lartë i ri Australian në fillim të vitit 2023.

Burimet diplomatike thanë se ai “bëri një pjesë të madhe të punës së rëndë, duke e bërë një gjë personale që ta kalonte këtë gjë”.

Smith – i cili bëri një vizitë të hershme te Assange në burgun Belmarsh në prill 2023 – ishte gjithashtu ministër i Jashtëm në një ish-qeveri australiane të udhëhequr nga Kevin Rudd, ambasadori aktual në Washington, i cili gjithashtu ishte i përfshirë në negociata.

Simon Jackman, Profesor Nderi i Studimeve Amerikane në Universitetin e Sidneit, i tha BBC-së se qeveritë australiane kishin një “prirje të natyrshme” për të mbështetur SHBA-në, por ndjenjat publike dhe politike ishin zhvendosur mjaftueshëm në të dy vendet për t’i dhënë Albaneses “mbulim”, për të nxitur për lirimin e Assange me dyer të mbyllura.

Ministrat australianë madje ndonjëherë e krahasuan ndalimin e Assange me shtetas të tjerë australianë të mbajtur si të burgosur politikë nga Irani dhe Kina.

Greg Barns, avokat dhe këshilltar ligjor i fushatës australiane të Assange, tha se ishte politika ajo që bëri ndryshimin.

“Qeveria shqiptare ishte e para që e ngriti çështjen me SHBA-në dhe Albani mori mbështetje nga opozita.

“Trajtimi [e Assange] ka ngecur në mendjen e shumë australianëve. Njerëzit do të pyesnin, ‘ku është interesi publik për këtë?'”.

Linja e shpëtimit ligjor

Pastaj erdhi ligji. Më 20 maj, Gjykata e Lartë në MB i dha Julian Assange një litar shpëtimi ligjor.

Ajo vendosi se ai mund të bënte një apel të ri kundër përpjekjeve për ta ekstraduar për t’u gjykuar në SHBA për marrjen dhe publikimin e sekreteve ushtarake.

Në këtë pikë, ai u përball me akuza të shumta në bazë të aktit të spiunazhit të SHBA-ve: 17 për publikim të sekreteve zyrtare, secila prej të cilave kishte një dënim maksimal prej 10 vjetësh burgim, dhe një për hakerim, që dënohej deri në pesë vjet.

Një pjesë kyçe e gjykimit ishte nëse Assange – si shtetas australian – do të ishte në gjendje të përdorte të drejtën e Amendamentit të Parë kushtetues të SHBA-ve për lirinë e fjalës si mbrojtje.

Nick Vamos, ish-kreu i ekstradimit në CPS dhe kreu i krimit të biznesit në firmën ligjore Peters & Peters, tha se vendimi i majit ushtron presion mbi të dyja palët për të ardhur në tryezë dhe për të përfunduar marrëveshjen.

Ai tha se vendimi potencialisht i lejonte Assange të argumentonte se publikimi i informacionit sekret amerikan mbrohej nga Amendamenti i Parë, diçka që mund të kishte çuar në “muaj, nëse jo vite të tjera vonesa dhe presioni”.

“Përballë kësaj pasigurie dhe vonese të mëtejshme, duket sikur SHBA-të kanë hequr dorë nga akuzat për botimin në këmbim të zotit Assange që u deklarua fajtor për hakimin dhe “kohën e shërbyer”, duke i dhënë fund kësaj sage”, tha ai.

Vamos shtoi se ekipi ligjor i Assange megjithatë do të kishte pranuar se Amendamenti i Parë nuk do të kishte bërë asnjë ndryshim në akuzën e veçantë në lidhje me hakerimin.

Pra, edhe nëse ata përfundimisht do t’i hiqnin akuzat në lidhje me publikimin e materialit sekret, nuk do të kishte asnjë mbrojtje kundër akuzave të hakerimit që shkonin përkrah tyre.

“Të dyja palët panë rreziqet dhe kjo i solli ata në tavolinë,” tha ai.

Burimet e Whitehall thanë se data e seancës së ardhshme të Gjykatës së Lartë po afrohej me shpejtësi më 9 dhe 10 korrik dhe të dyja palët e dinin se nëse do të binin dakord për një marrëveshje, ajo duhej të ndodhte tani.

Politika në prapaskenë

Si gjithmonë, edhe politika luajti një rol.

Amerikanët kishin sinjalizuar gatishmërinë e tyre për të bërë një marrëveshje disa kohë më parë. Në gusht të vitit të kaluar, ambasadori Kennedy sugjeroi publikisht se një marrëveshje për pranimin e fajësisë mund të ishte një zgjidhje për mosmarrëveshjen, një sugjerim i zgjedhur përfundimisht nga avokatët e Assange.

Dhe në prill, Biden tha se po shqyrtonte një kërkesë nga Australia për të hequr ndjekjen penale.

Diplomatët amerikanë ishin të prirur për të mbrojtur marrëdhëniet me Australinë, me të cilën ajo kishte rënë dakord – së bashku me Mbretërinë e Bashkuar – të ashtuquajturin partneritet të mbrojtjes dhe sigurisë Aukus.

Rasti i Assange ka qenë një irritues për një kohë të gjatë në marrëdhëniet MB-SHBA, shumë diplomatë ishin të prirur për të zgjidhur.

Spekulimet u rritën se administrata e Biden donte që çështja të zgjidhej përpara zgjedhjeve presidenciale në nëntor, dhe disa mbështetës të Assange madje sugjeruan se SHBA kishte frikë se një qeveri laburiste në MB do të ishte më pak e gatshme të pranonte ekstradimin e tij.

Shtëpia e Bardhë shpejtoi të thoshte të martën se nuk kishte luajtur asnjë rol në detajet e marrëveshjes për pranimin e fajësisë – kjo ishte një çështje e Departamentit të Drejtësisë.

Në fund, pas gjithë viteve të mosmarrëveshjeve ligjore dhe diplomatike, duket se të gjitha palët thjesht arritën në një pikë ku donin një marrëveshje dhe ishin të gatshme të bënin kompromis për të arritur një të tillë.