Si po ngrohin stratosferën zjarret e Kanadasë?

Imazhet apokaliptike të shkatërrimit nga zjarri po vijnë me shpejtësi për të mishëruar katastrofën klimatike që po shpaloset në botë.

Në Hawaii këtë gusht, numri i të vdekurve është ende në rritje pas zjarrit më vdekjeprurës në SHBA në më shumë se një shekull që përfshiu Maui.

Në Kanada, zjarret ekstreme që flakërojnë në të gjithë vendin janë më të përhapura se në çdo kohë tjetër të regjistruar.

Sakaq, hulumtimet kanë treguar se gjasat dhe intensiteti i zjarreve janë rritur tashmë për shkak të rritjes së temperaturës globale të shkaktuar nga njerëzit.

Por ka ende shumë që ne nuk i kuptojmë ende për këto fenomene të fuqishme.

Jo më pak, aftësia e vetë zjarreve për të ndryshuar dhe prishur sistemet klimatike shumë kohë pasi flakët e tyre shuhen.

Një nga mënyrat më të gjera se si zjarret ndikojnë në klimë është aftësia e tyre për të çliruar sasi të mëdha karboni të ruajtur në pemë dhe tokë në atmosferë.

Në një lak vicioz reagimi, CO2 shtesë më pas kontribuon në të njëjtën ngrohje afatgjatë të planetit që i bën vetë zjarret më të mundshme.

Vetëm në vitin 2020, zjarret e Kalifornisë vlerësohet se kanë mohuar 16 vjet të shkurtimeve të shtetit në emetimet e gazeve serrë.

Rritja e pyjeve mund të ndodhë, sugjerojnë studiuesit, por jo aq shpejt sa për të ndihmuar në mbajtjen e ngrohjes globale nën kufirin 1.5 gradë.

Por jo të gjitha ndikimet e zjarreve në klimë janë kaq të gjata. As të gjithë nuk prodhojnë ngrohje. Duke bllokuar rrezet e diellit dhe duke tërhequr pika shtesë uji që ndriçojnë retë, aerosolet e tymit mund të reflektojnë dritën e diellit përsëri në hapësirë, duke çuar në ftohje të lokalizuar në atmosferën e poshtme.

Ky efekt ftohës zakonisht zgjat vetëm derisa shiu të lajë aerosolet përsëri në tokë.

Teksa zjarret rriten në shkallë, edhe këto ndikime më të përkohshme po zgjerojnë shtrirjen dhe kohëzgjatjen e tyre.

Ndaj, të kuptuarit se si ndërveprojnë ndikimet e ndryshme të zjarreve është çelësi për të kuptuar ndikimin e tyre të përgjithshëm në klimë.

Super shpërthime

Llogaritja e efektit neto të ngrohjes ose ftohjes së zjarreve do të thotë të merret parasysh ndikimi i tyre në shitjet e ndryshme kohore dhe nivelet e atmosferës.

Një rrugë kërkimi është fokusuar në reaksionet stratosferike që ndodhin 4-31 milje lart në ajër.

Nën këtë nivel, troposfera e poshtme po ngrohet për shkak të rritjes së niveleve të CO2. Megjithatë, e njëjta prirje po ftoh edhe stratosferën, ku ajri më i hollë lejon që dioksidi i karbonit të lëshojë energjinë e tij në hapësirë.

Deri kohët e fundit, mendohej se vetëm vullkanet ose shpërthimet bërthamore ishin mjaft të fuqishme për të ndërprerë këtë proces ftohjeje duke e çuar tymin deri në stratosferë. Por kur zjarret e mëdha takohen me kushtet e duhura meteorologjike, ato mund të prodhojnë stuhi të mëdha të pista që errësojnë qiellin, krijojnë erëra dhe tornado të çrregullta dhe injektojnë shtëllunga të mëdha tymi zjarri pesë deri në nëntë milje mbi sipërfaqe.

Të njohura si retë pyrocumulonimbus, ose pyroCbs, këto re bubullima lëshojnë aerosole që mund të udhëtojnë mijëra milje nëpër globin.

Në ajër, karboni i zi në këto aerosole të zjarreve thith nxehtësinë, duke i bërë ato të ngrihen dhe të ngrohin stratosferën përreth, thotë Matthias Stocker nga Qendra Wegener për Klimën dhe Ndryshimet Globale në Universitetin e Gracit, Austri.

Hulumtimi i tij mbi ndikimin stratosferik të zjarreve të mëdha ka treguar se tymi nga super shpërthimi i pyroCb në Australi në vitet 2019-2020 shkaktoi që stratosfera të ngrohej shumë fuqishëm gjatë zhvillimit të hershëm të shtëllungave.

Gjatë muajve të ardhshëm, mbeti mesatarisht 3.5 gradë më i ngrohtë, përpara se aerosolët të mbyten përsëri në tokë.

Kanadaja këtë vit e ka parë vitin e saj më aktiv pyroCb gjatë dekadës së fundit, thotë David A Peterson, një meteorolog me Laboratorin e Kërkimeve Detare të SHBA në Washington DC, i cili po përpiqet të krijojë një sistem parashikimi për lëvizjen e tymit pyroCb.

Po ashtu ai ka ndërtuar një bazë të dhënash globale që nga viti 2013.

Sidoqoftë, asnjë nga ngjarjet e shumta pyroCb të vëzhguara në vitin 2023 nuk rivalizon ndikimin stratosferik të super shpërthimit të Australisë 2019-20, ose ngjarjes veriperëndimore të Paqësorit 2017 në Kanada, thotë Peterson.

Të dyja prodhuan shtëllunga tymi stratosferik që “rivalizojnë ose tejkalojnë ndikimin nga shumica e shpërthimeve vullkanike gjatë dekadës së fundit”.

Stratosfera vs troposfera

Modelet tregojnë qartë se kushtet për zjarret pyroCb janë vendosur të rriten, pra ekziston mundësia që efektet e aerosoleve të tilla të bëhen mjaft të rëndësishme “për të ndryshuar dinamikën në stratosferë dhe për të pasur pasoja”, sipas Stocker.

Një shqetësim i veçantë është se rikuperimi i shtresës së ozonit, i cili bllokon rrezatimin e dëmshëm ultravjollcë, mund të vonohet – dhe hulumtimet tashmë kanë demonstruar disa ndikime negative.

Megjithatë, ende nuk dihet saktësisht se si ngrohja stratosferike mund të ndikojë në mot, pothuajse e gjitha ndodh në troposferë.

Ndryshimet në nxehtësinë e stratosferës nga ana tjetër ndryshojnë qarkullimin e erërave, thotë Karen Rosenlof nga Laboratori i Shkencave Kimike të Administratës Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike (NOAA).

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.